کاردرمانی فلج مغزی (سی پی) یکی از بخش‌های بسیار مهم در توانبخشی و درمان این کودکان است که تلاش می‌کند استقلال را به آن‌ها اعطا کند. 

کاردرمانی یکی از رشته‌های تخصصی برای بهبود توانایی جسمی و ذهنی کودکان فلج مغزی و به عنوان اصلی‌ترین رشته توانبخشی برای بهبود تکامل فرایندهای رشدی در کودکان فلج مغزی شناخته می‌شود. کاردرمانگران از تکنیک‌ها و روش‌های مختلفی برای مقابله با مشکلات کودکان فلج مغزی استفاده می‌کند. نقش اصلی کاردرمانگران در فلج مغزی بالا بردن سطح آمادگی فیزیکی و به حداقل رساندن مشکلات جسمی و بهبود کیفیت زندگی این کودکان در جامعه است. توانایی‌های عملکردی نظیر گردن گرفتن، چهار دست و پا رفتن سینه خیز رفتن، بلند شدن از حالت نشسته به ایستاده، راه رفتن با یا بدون وسایل کمکی، تجویز وسایل کمکی  و غیره از اهداف کاردرمانی در فلج مغزی می‌باشد.

 کاردرمانی کودکان فلج مغزی ( سی پی )

تمرینات کودکان سی پی بسته به نوع فلج مغزی متغیر می‌باشد اما در این مبحث سعی کرده‌ایم که بیشتر به تمریناتی بپردازیم که برای این کودکان مشترک می‌باشد و در واقع نوعی تمرین مادر محسوب می‌گردد:

 این آموزش به نوعی تمرینات مورد استفاده در منزل می‌باشد.

چند نکته در خصوص اصول تمرینات کاردرمانی در منزل :

هدف اصلی از توانبخشی و كاردرمانی در منزل کمک به خانواده‌هایی است كه به هر دلیل اعم از سنگینی بیمار، بالا بودن ریسک جا به جایی بیمار، نداشتن وسیله و بعد مسافت از مراكز توانبخسی امكان رساندن بیمار به مراكز درمانی را ندارند. به این منظور درمانگر ابتدا شرایط بیمار و منزل او را بررسی نموده و ساده‌ترین وسایل جهت گرفتن بهترین نتیجه از درمان در منزل را به خانواده معرفی می‌كنند.

به عنوان مثال جهت تمرینات تعادلی به جای استفاده ازtilt board  می‌توان از پشتی‌هایی استفاده كرد كه یك سطح نیم دایره دارند. (پشتی تركمنی).

استفاده از تیوپ اتومبیل و طناب جهت تمرینات قدرتی

استفاده از تیوپ دوچرخه جهت درمان چرخش پاها.

آموزش مهارت‌های روزمره زندگیADL  با استفاده از وسایل مورد استفاده خانگی نظیر نحوه غذا خوردن، لباس شستن و دستشویی رفتن از تمرینات قابل انجام در منزل است كه با توجه به شرایط بیمار را انتخاب و لحاظ می‌گردد.

تیم کاردرمانی تخصصی کودکان موسسه ایران با بیش از دو دهه تجربه کار با کودکان سی پی و فلج مغزی، آماده همراهی با شماست ، با ما تماس بگیرید 66596151

10 تمرین کاربردی و موثر کاردرمانی برای کودکان فلج مغزی:

 الف. تمرینات اندام تحتانی و پاها در کودکان فلج مغزی

1- بشین پاشو 

2- حرکت تاب دادن روی کف پا در حالت چمباتمه

3- ایستادن روی دو زانو

4-جمع کردن پاها داخل شکم در حالت طاق باز

5- راه رفتن از بغل ( خرچنگی)

 

ب. تمرینات کنترل تنه در کودکان فلج مغزی

 1- دراز نشست در حالت خوابیده

 2- خم و راست تنه در حالت ایستاده

3- حرکت خم و راست تنه از طرفین در حالت نشسته یا ایستاده روی دو زانو

 

ج. تمرینات اندام فوقانی و دستها در کودکان فلج مغزی

1- حرکت پرتاب دست از کنار بدن به سمت بالای سر در حالت خوابیده دَمَر

2- حرکت شنا رفتن با کمک والدین

 به تازگی مقاله جدید و مفصلی در زمینه بیماری فلج مغزی انواع آن راه‌های تشخیص و متدهای درمانی این بیماری منتشر شده است جهت مطالعه اینجا کلیک کنید

جهت مشاوره در خصوص معرفی متخصصین کاردرمانی در منزل یا کلینیک با ما تماس بگیرید 66596151

 

 

اهداف کاردرمانی فلج مغزی (سی پی)

کاردرمانی به عنوان اصلی‌ترین درمان مورد استفاده برای کودکان فلج مغزی اهداف درمانی مختلفی را دنبال می‌کند که عموم این اهداف در یک راستا هستند و در نهایت هدف بزرگ‌تری را دنبال می‌کنند. هدف نهایی و غایت آنچه که کاردرمانی فلج مغز انجام می‌دهد، رساندن فرد به حداکثر استقلال ممکن است. این حداکثر استقلال از فردی به فرد دیگری متفاوت است و ممکن است به کمک روش‌های جبرانی مانند استفاده از وسایل خاص برای غذا خوردن به دست بیاید. در کل می‌توان اهداف کاردرمانی سی پی را در موارد زیر خلاصه کرد:

1- اصلاح تون عضلانی

فلج مغزی اسپاستیک شایع‌رین نوع این بیماری در بین کودکان است. در این حالت عضلات فرد اسپاستیک بوده و فرد توانایی حرکت را نخواهد داشت. از طرفی دیگر در برخی از کودکان فلج مغزی تون عضلانی پایین است که اصطلاحا به آن هیپوتونی گفته می‌شود. در این حالت فرد به علت نداشتن تون عضلانی توانایی انجام حرکات را ندارد. فرقی نمی‌کند که تون عضلانی بالا باشد یا پایین در هر صورت کاردرمانی سی پی تلاش می‌کند تا تون عضلانی فرد را به حالت نرمال برگرداند. 

2- افزایش دامنه حرکتی

کاهش دامنه حرکتی در کودکان سی پی اتفاقی رایج است که باعث می‌شود فرد نتواند از همه ظرفیت و توانایی‌های خود استفاده کند. به همین خاطر لازم است دامنه حرکتی مفاصل افزایش پیدا کند. کاردرمانی فلج مغزی به صورت تخصصی روی افزایش دامنه حرکتی مفاصل کار می‌کند تا به فرد کمک کند که کارهای شخصی را با استقلال بیشتری انجام دهد. 

3- تقویت عضلات 

برخی به اشتباه فکر می‌کنند که عضلات کودکان فلج مغزی اسپاستیک دارای قدرت مناسب است. در حالی که این فرضیه‌ای اشتباه است. در واقع عضلات این افراد دارای تون عضلانی بالا است و در صورتی که از فرد بخواهید یک وزنه را نگه‌دارد، متوجه ضعف عضلانی وی خواهید شد. از طرفی دیگر سایر انواع این بیماری هم ضعف عضلانی یکی از علایم است که باید به آن رسیدگی شود. کاردرمانی سی پی تلاش می‌کند عضلات این افراد را تقویت کند تا هم روی حرکات کنترل بیشتری داشته باشند هم بتوانند فعالیت‌های هدفمند را انجام دهند. 

4- افزایش هماهنگی 

هماهنگی در بین عضلات و ساختارهای مختلف کمک خواهد کرد که فرد حرکاتی روان داشته باشد. اما در کودکان cp این فرآیند هم دچار اختلال خواهد شد. به عنوان مثال هماهنگی بین چشم و دست لازم است تا فرد بتواند فعالیتی مانند برداشتن لیوان یا مداد را انجام دهد. کاردرمانی فلج مغزی روی افزایش هماهنگی اعضا و عضلات مختلف کار می‌کند.

5- کمک به راه رفتن کودکان

یکی از مهم‌ترین اهداف کاردرمانی در کودکان فلج مغزی کمک به راه رفتن آن‌ها است. راه رفتن کودکان می‌توان فشارهای زیادی را از روی کودک و همچنین خانواده بر دارد. کودکی که توانایی راه رفتن مستقل را داشته باشد، در بسیاری از فعالیت‌های دیگر مانند دستشویی رفتن یا پوشیدن کفش‌ها مستقل خواهد شد. این استقلال به بهبود اعتماد به نفس و همچنین مشارکت فرد در اجتماع کمک خواهد کرد. 

7- تسهیل مراحل رشد حرکتی

وقتی تسهیل مراحل رشدی سخن به میان می‌آید اکثر افراد آن را با تسهیل مراحل راه رفتن اشتباه می‌گیرند. اما نکته اینجاست که لازم است رشد حرکات کوچک مانند: قیچی کردن یا گرفتن یک لیوان که بیشتر در حوزه فعالیت‌های دستی هستند، مورد توجه قرار گیرد. از طرفی دیگر لازم است که رشد ذهنی فرد هم در نظر گرفته شود. برای نمونه فرد در سن خاصی باید بتواند تفاوت بین بزرگ و کوچک را تشخیص دهد یا بتواند مفهومی مانند زمان را درک نماید. بنابراین هم کاردرمانی جسمی و هم کاردرمانی ذهنی برای این کودکان مناسب است. 

 

 

تکنیک‌های مورد استفاده در کاردرمانی سی پی (فلج مغزی)

کاردرمانی سی پی یک شیوه درمانی است که اهداف مختلفی را دنبال می‌کند. از طرفی دیگر روز به روز شیوه‌های درمانی جدیدی در دنیا رشد پیدا می‌کنند. به همین دلیل نیاز است این رشته هم خود را به روز کند و تلاش نماید تا روش‌های نوینی را برای حل مشکلات مراجعان خود مورد استفاده قرار دهد. در همین راستا روش‌های مختلفی برای رفع مشکلات افراد فلج مغزی توسعه داده شده است که به بهبود این افراد کمک خواهد کرد:

1- متد ndt یا بوبت

متد ndt که مخفف عبارت Neurodevelopmental Treatment توسط خانم و آقای بوبت توسعه داده شده است و یکی از رویکردهای رایج مورد استفاده در کودکان فلج مغزی می‌باشد. در این رویکرد با تمرکز بر مهار مشکلات و عوارضی که در اثر اسپاسم عضلانی یا عدم حرکت در فلج مغزی اتفاق افتاده است شرایط حرکتی کودک فلج مغزی را بهبود می‌بخشند. البته در نسخه جدید این رویکرد که به عنوان new bobath یا بوبت جدید شناخته می‌شود، تمرکز روی نقاط قوت کودک و تقویت آن‌ها است. 

2- متد CIMT در فلج مغزی

این روش نیز یکی از روش‌های رایج در درمان فلج مغزی خصوصاً کودکان نوع همی پلژی می‌باشد که با محدود کردن حرکت در اندام قوی‌تر، نوعی اجبار در استفاده از اندام ضعیف را برای کودک ایجاد می‌کند. به مرور زمان فرد مجبور می‌شود که از اندام ضعیف خود استفاده کند و با این کار همه دامنه حرکتی آن افزایش پیدا می‌کند و هم دستیابی به قدرت عضلانی مناسب برای فرد ساده‌تر خواهد شد. 

3- متد patterning

این متد هم از  تئوری‌هایی است که حدوداً در ۵۰ تا ۶۰ سال پیش ارائه شد. در این متد الگوها و وضعیت‌های خاصی را مثلاً روی دو زانو ایستادن در کودک ایجاد می‌کنیم و کودک در طول روز بارها و بارها باید این الگو را در خود ایجاد کند. به این ترتیب کودک برای طی کردن مراحل رشد حرکتی بیشتر آماده خواهد شد. روش patterning ممکن است از تکنیک‌های دیگری مانند وزن اندازی، براشینگ یا joint compression  به صورت همزمان استفاده کند. هر چند متد patterning در کاردرمانی کودکان فلج مغزی جزو روش‌های کهن محسوب می‌شود اما تاثیر گذاری آن کاملا اثبات شده است و اکثر درمانگران از آن استفاده می‌کنند. 

4- استفاده از ارتز در کاردرمانی فلج مغزی

استفاده از ارتز و سایر وسایل کمکی برای توسعه مهارت‌های حرکتی کودکان فلج مغزی یکی از راه‌های کمک به درمان این کودکان است. استفاده از ارتز یا بریس باید به صلاحدیدی کاردرمانگر و با تایید همکاران ارتوپد فنی صورت بگیرد. ارتزهای تنوع زیادی دارند و کاربردها و زمان استفاده از آن‌ها هم متفاوت است. برای نمونه برخی از بریس‌ها را فرد باید شب‌ها بپوشد. برخی نقش حمایتی داشته و به ایستادن کودک کمک خواهند کرد.

 گیت پلیت یک ارتز ساخته شده در مرکز توانبخشی ایران است که به ایستادن و حفظ تعادل کودک سی پی کمک خواهد کرد.

5- آب درمانی

اگر بخواهیم یکی از روش‌های کاردرمانی که از قدیم وجود داشته اما هنوز جای خود را در بسیاری از کلینیک‌ها کسب نکرده است، قطعا به آب درمانی اشاره خواهیم کرد. آب درمانی به خاطر کاهش فشار وارده به عضلات و مفاصل پایین تنه، حرکت را راحت‌تر خواهد کرد. به صورتی که بسیاری از افراد در آب ساده‌تر راه می‌روند. از طرفی دیگر به خاطر مقاومتی که در برابر حرکات عادی ایجاد می‌کند به تقویت عضلات کمک خواهد کرد. 

6- بازی درمانی

اگر بخواهیم به ماهیت و اهداف کاردرمانی بار دیگر اشاره کنیم، باید بگوییم که کاردرمانی از فعالیت‌ها برای رسیدن به حداکثر توانایی و استقلال فرد کمک خواهد گرفت. در کودکان هم فعالیت اصلی شامل بازی درمانی خواهد بود. بنابراین می‌توان گفت بازی درمانی دمیدن روح کاردرمانی در قالبی جدید متناسب با کودکان است. این نکته را هم در نظر داشته باشید که ممکن است بازی درمانی به عنوان یک تکنیک مجزا در کاردرمانی مورد استفاده قرار گیرد یا در ترکیب با سایر تکنیک‌ها به بهبود کودک سی پی کمک کند. برای نمونه می‌توان آب درمانی و بازی درمانی را ترکیب کرد و از بازی‌های آبی در محیط استخر برای آب درمانی کمک گرفت.

7- سایر روش‌ها در کاردرمانی سی پی

برخی از روش‌ها وجود دارند که با اهداف مورد نظر در کاردرمانی هم راستا و هم جهت هستند. اما هنوز به صورتی گسترش پیدا نکرده‌اند که بتوان آن را در هر کلینیک مشاهده کرد. اسب درمانی یکی از این روش‌ها است که در بهبود حس عمقی و تقویت عضلات تنه به کودکان فلج مغزی کمک خواهد کرد. استفاده از لباس فضایی در درمان کودک سی پی هم کمک می‌کند که بهبود حس عمقی، نرمال سازی تون عضلانی، اصلاح الگوی gait و بهبود آگاهی فضایی کودک کمک خواهد کرد. این روش هم یکی از روش‌هایی است که هنوز در فاز توسعه و تحقیق قرار دارد.

8- روش‌های جبرانی کاردرمانی سی پی

روش‌های گفته شده در بالا همگی تکنیک‌هایی هستند که که روی اصلاح ساختارها و تقویت بدن فرد متمرکز هستند. اما همانطور که اشاره شد هدف نهایی کاردرمانی رساندن فرد به حداکثر میزان استقلال ممکن است. در این راه ممکن است از روش‌هایی استفاده شود که کارها را به گونه‌ای ساده‌تر خواهد کرد تا به انرژی و توان کمتری نیاز داشته باشد. استفاده  از وسایل کمکی مانند قاشق‌های مخصوص یا وسایل کمکی برای پوشیدن لباس یکی از این روش‌ها است. در کنار آن مناسب سازی محیط خانه به گونه‌ای که نیاز فرد بتواند راحت‌تر از آن استفاده کند همواره در دستور کار قرار داشته است. برای نمونه طراحی قابلمه یا ماهیتابه‌ای که یک دسته داشته باشد برای افراد همی‌پلژی کاملا مناسب است. چرا که می‌توانند با استفاده از یک دست آن را به راحتی بردارند.

 
تمرینات کاردرمانی در فلج مغزی بر اساس رویکردهای ذکر شده:

  تکنیک کشش پسیو برای کودکان فلج مغزی
در این روش عضلات اسپاستیک در اندام تحتانی و یا اندام فوقانی کودک فلج مغزی می‌بایست تحت کشش و استرج قرار می‌گیرد. کشش‌هایی که در عضلات کوتاه شده کودکان فلج مغزی اعمال می‌شود باعث افزایش دامنه حرکت در مفاصل خواهد شد و به دنبال آن شرایط حرکتی کودکان در مراحل مختلف نظیر چهار دست و پا رفتن و یا راه رفتن بهبود پیدا می‌کند.
انواع کششی که اعمال می‌شود شامل:
کشش تند و سریع
کشش طولانی مدت.
کشش سریع و ناگهانی باعث انقباض نسبتاً کوتاه در عضلات غالب و مهار کوتاه مدت عضلات اسپاستیک خواهد شد. از طرفی دیگر کشش طولانی را می‌توان با استفاده از تحمل وزن در اندام کودک و یا استفاده از وسایل کمکی نظیر اسپیلنت اعمال کرد این کشش باید نیروی کافی را برای صاف کردن مفصل تا حد امکان ایجاد کند تا بتوان تاثیر این کشش را در مهار اسپاسم دید. 

تکنیک تحمل وزن در اندام برای کودکان فلج مغزی

در این متد ما بر روی اندامی که خصوصاً دارای اسپاسم هستند تا حد امکان تحمل وزن را اعمال می‌کنیم در تحمل وزن نوعی کشش طولانی مدت نیز اتفاق می‌افتد که به رفع دفورمیتی و انقباض در اندام تحتانی کمک می‌کند. می‌توانید برای اعمال تحمل وزن از از تخته‌های ایستاده یا همان استندینگ بردها برای فلج مغزی استفاده کنید. تمرینات تحمل وزن در بر روی مفاصل مختلف از جمله کف پا روی دو زانو در حالت چهار دست و پا می تواند از مشکلاتی نظیر نیمه در رفتگی‌های لگن جلوگیری کند. همچنین برای کاهش اسپاسم و جلوگیری از پوکی استخوان و بهبود عملکرد حرکتی تمرینات تحمل وزن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نظر داشته باشید که بسیاری از تمرینات مورد استفاده در کاردرمانی سی پی ممکن است با چند هدف مختلف و همزمان انجام می‌شوند. 

 


تکنیک اسپیلنتینگ برای کودکان فلج مغزی
در این متد نیز ما نوعی کشش مداوم را بر روی عضلات اسپاستیک در کودکان فلج مغزی اعمال می‌کنیم. اسپیلت‌های مختلفی برای دست و پا وجود دارد که می‌توان بر حسب نوع دفورمیتی یا اسپاسم که در مفاصل کودک ایجاد شده است، آن‌ها را استفاده نمود. به عنوان مثال اسپیلت‌های آفو، کافو برای اندام تحتانی و بک اسلپ یا آرنج بند برای اندام فوقانی وجود دارد.


متد گچ گیری سریال برای کودکان فلج مغزی
این روش هم برای جلوگیری از اسپاسم و کاهش دفورمیتی در مفاصل کودکان فلج مغزی اسپاستیک استفاده می‌شود. بدین شکل که ابتدا در دامنه‌های بسته‌تر گچ گیری روی مفصل ایجاد می‌شود و به مرور با باز تر کردن دامنه فشار را به صورت تدریجی بر روی مفصل بیشتر می‌کنیم.

تقویت عضلات در کودکان فلج مغزی
یکی از روش‌های اصلی متدهای کاردرمانی در فلج مغزی تقویت عضلات ضعیف خصوصاً عضلات عملکردی در کودکان فلج مغزی می‌باشد. تقویت عضله در کودکان فلج مغزی بسته به شرایط ذهنی و شناختی کودک فلج مغزی متفاوت است در برخی از کودکان که همکاری بیشتری دارند این تمرینات موثرتر بوده و برخی از  تمرینات تقویتی فلج مغزی با استفاده از وزنه انجام می‌شود و در برخی دیگر با استفاده از وزن خود کودک این تمرینات قابل اجرا است. تمرینات متنوع است و با استفاده از وسایل و تجهیزات کاردرمانی نظیر توپ، وزنه‌های پوشیدنی، پله، نردبان دیواری و غیره انجام می‌شود. برخی از تمرینات تقویتی و عملکردی نیز با استفاده از تردمیل و دوچرخه ثابت نیز قابل اجرا می‌باشد. برخی مطالعات انجام شده در کودکان فلج مغزی نشان داده است که در مدت سه الی چهار جلسه در هفته به مدت ۴ ماه بهبودی در حرکات اندام تحتانی و الگوهای راه رفتن در کودکان مبتلا به فلج مغزی حاصل شده است.

نویسنده فرهنگ محمدخانی کاردرمانگر.