انحراف از الگوهاي رشد طبيعي با اندازه گيري هاي دقيق و مکرر قد و وزن و دور سر در هر بازديد بهداشتي و با استفاده از منحني هاي پايش رشد ، قابل شناسايي مي باشد . 

و اما تکامل : 

هر کودکي با سرعت خاص خود مراحل رشد و تکامل را طي مي نمايد و در ننيجه تعيين يک سن دقيق براي هر مرحله تکاملي کار غيرممکني است ، اما مشاهده موارد زير ( طبق نظر يونيسف ) ممکن است پيش درآمد تأخير در تکامل کودک باشد . 

نشانه هاي تأخير در تکامل کودک ( در ماه اول پس از تولد ) 

هفته اول : 

• ضعيف مي مکد و تغذيه آهسته دارد . 
• با مشاهده نور قوي پلک نمي زند . 
• به اشياء متحرک نزديک به صورت خود ، توجه نداشته و آنها را دنبال نمي کند . 
• بندرت دستها و پاهاي خود را حرکت مي دهد . 
• دست و پاهاي شل و بي حالي دارد . 
• فک پايين نوزاد به طور مرتب مي لرزد حتي در شرايطي عادي که گريه نمي کند و يا هيجان زده نيست . 

هفته چهارم: 

• به صداهاي بلند واکنش نشان نمي دهد . 

نشانه هاي تأخير در تکامل کودک 

( از ۱ تا ۱۲ ماهگي ) 

• از نشان دادن هر گونه عاطفه به والدين خود امتناع مي کند و دوست ندارد در آغوش گرفته شود . 
• يک چشم يا هر دو چشم او بطور مرتب لوچ مي شود و يا بطرف خارج منحرف مي شود . 
• در نزديک کردن اجسام به دهان خود دچار اشکال مي شود . 
• تا سن ۵ ماهگي به هيچ طرفي غلت نمي خورد . 
• تا ۶ ماهگي نمي تواند با کمک بنشيند . 
• تا ۶ ماهگي نمي خندد و هيچ صدايي از خود در نمي آورد . 
• تا ۷-۶ ماهگي براي گرفتن اشياء دستش را دراز نمي کند . 
• تا ۷-۶ ماهگي با کمک مراقب نمي تواند به روي پاهايش بايستد ، تا ۸ ماهگي هيچگونه حرف نامفهومي نمي زند . 
• حتي پس از يک ماه سينه خيز رفتن يک طرف بدنش را روي زمين مي کشد . 
• بدنبال اشيايي که جلوي چشمش پنهان مي کنيد ، نمي گردد . 
• قادر به اداي هيچگونه کلمه اي از جمله « ماما » يا « دادا » نمي باشد . 
• هيچگونه اشاره اي مثل تکان دادن دست به منظور خداحافظي و يا تکان دادن سر به منظور « نه » نمي کند . 

۱۲ ماهگي 
به اشياء يا تصاوير با دست اشاره نمي کند . 

نشانه هاي تآخير در تکامل کودک ( در سال دوم عمر ) 

• قادر به راه رفتن تا سن ۱۸ ماهگي نمي باشد . 
• گر چه چند ماهي است راه رفتن را آموخته ولي قادر به راه رفتن صحيح ( پاشنه پس از پنجه ) نمي باشد و يا فقط روي پنجه خود راه مي رود . 
• قادر به بيان حداقل ۱۰ کلمه متفاوت در سن ۱۸ ماهگي نيست . 
• قادر به بيان جملات ۲ کلمه اي تا پايان ۲ سالگي نمي باشد . 
• تا پايان ۲ سالگي ، کارها و کلمات ديگران را تقليد نمي کند . 
• قادر به انجام دستورالعمل هاي ساده ديگران نمي باشد . 
• نمي تواند اسباب بازي هاي چرخدار را به جلو براند . 

والدين گرامي 

• پرورش صحيح کودکان در ۳ سال اول عمر تآثير اساسي بر رفتار ، ضريب هوشي ، قابليت ها و قدرت سازگاري آنها در سراسر زندگي آينده شان دارد . 

چه زماني ! 
ديگر دير است ؟ 

• در سالهاي اول ، خصوصاً ۲ سال اول عمر ، مغز بسيار انعطاف پذير است . ولي متأسفانه با افزايش سن کودک توانايي ترميم در او کاهش مي يابد . 
لذا پس از سه سالگي جبران صدمات بوجود آمده مشکل و تقريباً غيرممکن مي گردد .