در همه جوامع، کودکان به عنوان یکی از اقشار مهم محسوب می‌شوند و در معرض ابتلا به انواع اختلالات قرار دارند. شایع‌ترین آنها اختلالات عضلانی – اسکلتی است. عادات روزمره و سبک زندگی مدرن که امروزه در جامعه ما به شکلی غیراستاندارد مرسوم شده، باعث می‌شود افراد از دوران کودکی ناراحتی‌ها و دردهای متنوعی را در سیستم عضلانی – اسکلتی خود تجربه کنند.

یکی از شایع‌ترین این معضلات اختلالات گوناگون در ناحیه ستون فقرات در کودکان است که شامل گردن درد، کمردرد، اسکولیوز یا انحراف طرفی ستون فقرات، کیفوز یا افزایش قوز پشت، لوردوز یا افزایش قوس ناحیه کمر می‌شوند. همراه با این اختلالات ساختاری، عضلات ناحیه ستون فقرات نیز درگیر می‌شود و نقاط دردناک بسیاری در آنها شکل می‌گیرد.

 طبق آمارهای جهانی و بر اساس مطالعات انجام شده در ایران، این اختلالات در کشور نسبتا بالا و رو به افزایش است. از مهم‌ترین علل ابتلا به این اختلالات سبک غلط زندگی در کودکان است. امروزه به دلیل صنعتی شدن زندگی‌ و مشغولیت‌های زیاد پدر و مادر، کودکان از همان دوران اولیه زندگی‌شان به دلیل کمبود فضای کافی در منازل از بازی‌هایی که نیازی با تحرک ندارند، استفاده می‌کنند. آنها تمایل به انجام بازی‌های فردی و عدم شرکت در بازی‌ها و ورزش‌های جمعی دارند. به همین خاطر سبک زندگی بی‌تحرک و دور از ورزش در این قشر از افراد جامعه تقویت می‌شود. عدم ورزش و عدم تحرک باعث ضعف شدید سیستم عضلانی – اسکلتی می‌شود که تبعات آن ابتلا به درد و ناتوانی‌های ستون فقرات در سنین پایین است.

 تغذیه ناسالم و نادرست که در خانواده‌ها به خاطر مشغول بودن بالای اعضای خانواده، به طور جدی مرسوم شده است، به این ضعف و ناتوانی‌ها دامن می‌زند. استفاده بالا از فست فودها و مواد غذایی بی‌ارزش در گروه سنی کودکان به علت تمایل بسیار بالای کودک به این گونه مواد غذایی، باعث شیوع چاقی و عدم تحرک بیشتر کودک و همچنین عدم رسیدن مواد غذایی لازم و مفید برای عضلات، استخوان‌ها و مفاصل می‌شود. این ضعف سیستم عضلانی – اسکلتی که در دوران کودکی شکل می‌گیرد منجر به دردهای مختلف عضلانی – اسکلتی زودرس می‌شود.

رییس انجمن علمی فیزیوتراپی ایران، استفاده زیاد از سیستم‌های کامپیوتری و موبایل و همچنین اطلاع نداشتن از وضعیت‌های استاندارد حرکتی را عامل مهمی در ایجاد اختلالات ساختاری عنوان کرد و افزود: امروزه تکنولوژی بالا زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌ها در بشر است. در کودکان نیز به دلیل استفاده زیاد از سیستم‌های کامپیوتری و موبایل، اختلالات ساختاری جدی را ایجاد کرده است. مطالعات مختلف نشان داده که کودکان و حتی والدین آنها از وضعیت‌های استاندارد نشستن، خوابیدن، استفاده از کامپیوتر و انجام تکالیف آگاهی ندارند یا آنها را به درستی رعایت نمی‌کنند. اکثر کودکان در وضعیت دمر که ممنوع است، می‌خوابند و در وضعیت‌های غیر استاندارد تکالیف مدرسه را انجام می‌دهند.

 این وضعیت‌های غیراستاندارد باعث اعمال فشارهای جدی به ناحیه ستون فقرات می‌شود و خستگی‌های شدید عضلانی را به همراه دارند. خستگی عضلانی باعث عدم کفایت عضله در حین انجام کار و عدم خونرسانی و اکسیژن رسانی کافی به بافت عضلانی و در نهایت ایجاد نقاط دردناک در عضلات ستون فقرات می‌شود. شکل‌گیری اینگونه مشکلات و ناراحتی‌ها در دوران کودکی باعث پایین آوردن کارایی کودک در زمان اوج فعالیت و تلاش خود و همچنین از دست دادن بسیاری از موفقیت‌هایش و در نهایت منجر به افسردگی کودک خواهد شد.

 والدین باید اقدامات پیشگیرانه را از همان دوران کودکی مورد توجه قرار دهند. شرکت دادن کودکان در ورزش‌های جمعی و بیرون منزل باعث افزایش تحرک کودک و بهبود تغذیه سیستم عضلانی – اسکلتی و افزایش قوای جسمانی کودک می‌شود. استفاده از عادات تغذیه‌ای صحیح و سالم و با ارزش غذایی بالا از دیگر مواردی است که باید والدین به طور جدی به آن بپردازند. از آنجا که کودکان در هر جامعه‌ای به عنوان سنگ بناهای نیروی انسانی آن جامعه در آینده محسوب می‌شوند، توجه به سلامت جسم و روان این قشر از جامعه بسیار حائز اهمیت است.

انواع و دلایل بروز انحراف ستون فقرات چیست؟

  • اسکولیوز که بر اثر عملکرد یا حالت های ستون مهره ها ایجاد میشود ومربوط به شکل ساختارستون مهره ها نیست: در این نوع اسکولیوز ساختار ستون مهره ها طبیعی به نظرمیرسد اما بر اثر شرایط دیگری مانند تفاوت در طول ساق پاها، گرفتگی ماهیچه های مفصل کمر انحنای خفیفی در ستون مهره ها مشاهد می شود. این خمیدگی خفیف است و زمانیکه شخص به سمت جلو یا کنار خم میشود این خمیدگی دیگر قابل مشاهده نیست و از بین میرود.
  • ایجاد انحراف ستون فقرات ناشی از ساختار ستون مهره ها: در این گونه موارد خمیدگی ثابت است و تا زمانیکه فرد موقعیت خود را تغییر ندهد خمیدگی قابل مشاهده است و انواع مختلفی دارد.
  • انحراف ستون فقرات ناشناخته: دلیل بروز این نوع اسکولیوز ناشناخته است وبیشتر از ۸تا ۱۰ مورد ازاختلالات اسکولیوز، ناشناخته است.
  • اختلالات عصبی عضلانی: این نوع انحراف ستون فقرات بر اثر شرایطی که بر روی ماهیچه ها و عصب های مفصل کمر تاثیر می گذارد ایجاد می شود به عنوان مثال ممکن است بر اثر شرایطی مانند فلجی، اختلالات ماهیچه ای، از کار افتان نخاع، اختلالات عصب ایجاد شود هرکدام از این شرایط میتواند علاوه بر انحنای ستون فقرات علائم دیگری را برای فرد ایجاد کند از بین هر۱۰ نفری که دچار انحنای ستون فقرات هستند یک نفر بر اثر اختلالات عصبی عضلانی به این عارضه دچارشده است.
  • آسیب های استخوان ها و عضلات: این آسیب منجربه بد شکلی وحالت غیرطبیعی استخوان ها می شود.
  • اختلالات مادرزادی:در این اختلال استخوان های کودک در رحم مادر به صورت طبیعی رشد نمی کند. از بین هر ۱۰ نفر یک نفر به صورت مادرزادی دچار انحراف ستون فقرات می شود.

موارد باقی مانده ابتلا به کجی ستون فقرات از نوع رایج آن یعنی انحراف ستون فقرات به دلایل ناشناخته هستند.

چه کسانی به انحراف ستون فقرات ناشناخته مبتلا می شوند؟

انحنای ستون فقرات ناشناخته میتواند درهرمرحله ی سنی کودکان ایجاد شود. اما مشخص نیست که این عارضه چرا و چگونه ایجاد می شود. این عارضه ناشی از حالت های نامطلوب نیست و نمی توان ازآن جلوگیری کرد اسکولیوز در دوران بلوغ و در مراحل اولیه رشد ایجاد می شود معمولا درسنین ۱۰ تا ۱۲ سال برای دختران و سنین ۱۱ تا۱۶ سال برای پسران ایجاد می شود. از هر ۴۰ کودک یک نفر دچار درجه ای از انحراف ستون مهره ها است شیوع ابتلا به انحراف ستون فقرات در دختران و پسران برابر می باشد،اگر چه اسکولیوزهای شدید در دختران رایجتر از پسران است. اسکلیوز ناشناخته مربوط به عوامل ژنتیکی نمی باشد اما از هر ۴ نفر یک نفر بر اثر عوامل ژنتیکی به این عارضه مبتلا هست.

علائم انحراف ستون فقرات ناشناخته چیست؟

در اکثر موارد انحنای ستون فقرات در مراحل اولیه بدون هیچ گونه علائم و درد کمر است وعلائم آن به تدریج ایجاد می شود انحنای ستون فقرات معمولا با خم شدن ستون فقرات به سمت پایین قابل تشخیص است در بعضی از موارد انحنای خفیف می تواند بدون آشکار شدن هیچ علائمی برای والدین یا کودک به مرور زمان شدید شود و در دوران بلوغ بروز پیدا می کند و باعث خجالتی شدن کودک می شود و به دلیل این است که والدین و پزشک ستون مهره ها ی کودک را به صورت برهنه مشاهده می کنند تا بتوانند از بروز این اختلال مطلع شوند.

انحنای ستون فقرات باعث ایجاد دردهای خفیف وعدم تعادل ماهیچه ها می شود در صورتیکه اسکولیوز شدید شود باعث بدشکل شدن ستون فقرات می شود زمانیکه ستون فقرات به سمت کنارخم میشود وخمیدگی بسیارشدید باشد استخوان های کوچک (مهره ها) که ستون مهره ها را تشکیل میدهند به صورت دورانی و گرد چرخ می خورند و باعث ایجاد فشار بر روی ماهیچه های متصل، لیگامنت ها و دنده های اطراف آنها می شود و این نواحی هم حالت گرد می شوند. از نشانه های دیگر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱-در صورتیکه اسکولیوز یا انحراف ستون مهره ها در نواحی سینه ایجاد شود استخوان دنده و شانه به صورت برآمده از یک قست کمر بیرون میزند همچنین یکی از شانه ها بالاتر و یکی دیگر از شانه ها پایین تر است.

۲-درصورتیکه انحراف ستون فقرات در ناحیه تحتانی مفصل کمر ایجاد شود باعث می شود که استخوان پلویس در یک سمت به سمت جلو قرار بگیرد و یکی از ساق پاها کوتاهتر از ساق پای دیگر به نظر برسد.

اگر اختلال انحراف ستون فقرات شدید باشد و درمان نشود می تواند باعث ایجاد مشکلاتی درآینده برای فرد شود به عنوان مثال درصورتیکه بدشکلی ناحیه سینه بسیار شدید باشد می تواند باعث درد کمر شدید، اختلالات تنفسی و قلبی شود که این موارد خیلی رایج نیست.

درمان

هدف از درمان در افرادی که دچار انحراف ستون فقرات درجه خفیف هستند جلوگیری از تشدید انحنا است و در افرادی که دچار انحراف ستون فقرات شدید هستند درمان برای استحکام مفصل کمر انجام می شود. اکثر افراد مبتلا به این بیماری به هیچ درمانی نیاز ندارند درمان اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات براساس موارد مختلفی انجام می شود که شامل موارد زیراست:

۱-سن فرد

۲-آیا  فرد به صورت کامل رشد کرده است یا درمراحل رشد است

۳-میزان درجه شدت انحنا

۴- محل دقیق اسکولیوز به عنوان مثال درناحیه بالا درستون فقرات ناحیه گردن یا در ناحیه پایین در مفصل کمر

۵- شرایطی که باعث تشدید انحراف ستون فقرات می شود

درمان انحراف ستون فقرات شامل مراقبت –نظارت، استفاده از بریس و جراحی است.

درمان به وسیله مراقبت ونظارت

اکثر افراد دچار انحنای ستون فقرات، به درجه خفیف آن مبتلا هستند و به هیچ درمانی نیاز ندارند اگرچه متخصص با ارزیابی های منظم باعث جلوگیری از تشدید این عارضه در کودکان در سنین بلوغ می شود. زمانیکه استخوان های اصلی بعد از سنین بلوغ رشد کردند عارضه اسکولیوز شدیدتر نخواهد شد و افراد می توانند ورزش ها و فعالیت های خود را به صورت طبیعی و بدون ایجاد مشکلی انجام دهند اگر چه متخصص انجام بعضی از ورزش ها مانند ورزش هایی که در آن برخوردهای شدید صورت می گیرد و ورزش ژیمناستیک را ممنوع میکند.

درمان با بریس

چندین نوع بریس وجود دارد که میتواند برای مفصل کمر استفاده کرد نوع جدید این بریس از نوع قدیمی آن راحتتر است درصورتیکه انحراف ستون فقرات ملایم است و در حال پیشرفت است استفاده از بریس توصیه می شود. بریس باعث درمان و اصلاح اسکولیوز نمی شود. هدف از به کاربردن بریس جلوگیری از تشدید این عارضه با رشد کودک  است  بریس می تواند در بیشترین ساعات روز و شب استفاده شود. در مراحل پایانی درمان می توان بریس را فقط در هنگام شب استفاده کرد با پوشیدن بریس می توان فعالیت های طبیعی و روزانه خود را انجام دهید اگر چه هنگام حمام کردن یا شنا کردن باید از پوشیدن بریس خودداری کنید.

درمان انحراف ستون فقرات با جراحی

جراحی معمولا در مواردی که انحنای ستون فقرات شدید باشد انجام می شود هدف از جراحی اصلاح انحنا و استحکام ستون مهره ها و همچنین پیوند استخوان است پیوند با اتصال دو یاچند استخوان مفصل کمر انجام می شود. بعد از انجام جراحی برای صاف نگهداشتن ستون مهره ها ازایمپلنت (پروتز) یا میله استفاده میشود این میله ها هر ۴ تا ۶ ماه با رشد کودک باید تغییر داده شوند.