اختلال آپراکسی در کودکان و راهکارهای درمان آن
- توضیحات
آپراکسی چیست | علت | علایم | انواع | تشخیص افتراقی | تشخیص | درمان | پیش آگهی
آپراکسی چیست ؟
آپراکسی یک بیماری با منشأ عصبی است که باعث میشود که کودک نتواند فعالیت های روزمره خود را به صورت معمول انجام دهد.
به عنوان مثال کودک مبتلا به آپراکسی ممکن است نتواند بند کفش های خود را ببندد و برخی از کودکان با آپراکسی گفتار در صحبت کردن و بیان منظور خود مشکل داشته باشند.
علت آپراکسی
آپراکسی در اثر آسیب به مغز به هر دلیلی می‌تواند اتفاق بیفتد این آسیب ها شامل:
سکته مغزی
ضربه مغزی
فلج مغزی
تومورها
آلزایمر
آپراکسی معمولا در افراد بزرگسال به دلیل سکته مغزی و آلزایمر شایعتر است و در بسیاری از افرادی که در اثر سکته مغزی دچار آسیب شده اند ممکن است که این عارضه در طی چند هفته بهبود یابد
همچنین آپراکسی در کودکان می تواند در اثر یک اختلال ژنتیکی باشد و نوزادی که در بدو تولد دچار آپراکسی می باشد می تواند به واسطه مشکلاتی در سیستم عصبی مرکزی مانند فلج مغزی دچار این عارضه شده باشد.
علایم آپراکسی
علامت اصلی آپراکسی عدم توانایی در انجام حرکات ساده است حتی زمانی که فرد توان استفاده از بدن خود را به صورت کامل داشته باشد و دستورات حرکتی را درک کند.
انواع آپراکسی
آپراکسی عضوی
در آپراکسی حرکتی افراد مبتلا ، قادر به استفاده از انگشت ، بازو و یا پا برای انجام حرکات نیستند و هماهنگی لازم برای این حرکات وجود ندارد، به عنوان مثال کودکان مبتلا به آپراکسی حرکتی نحوه استفاده از ابزاری مانند مسواک را درک می‌کنند و حتی ممکن است در گذشته از آن استفاده کرده باشد اما در حال حاضر قادر به استفاده از آن نیستند. ممکن است بیمار نتواند دستش را برای خداحافظی تکان دهد یا با دستش فرمانی یا پیامی بدهد (به طور ارادی) هر چند قدرت ماهیچه ای و دامنه حرکتی که برای انجام کارها مورد نیاز است، وجود دارد و بیمار قادر است تا کارها، را به طور خودکار (نه ارادی) انجام دهد.
آپراکسی ایده‌ای حرکتی ideomotor
در این نوع آپراکسی کودکان مبتلا ، قادر به اجرای یک دستور کلامی و یا حتی الگوبرداری از یک حرکت که توسط شخص دیگری انجام میشود ، نیستند
آپراکسی مفهومی
آپراکسی مفهومی هم شبیه به آپراکسی ایده ای حرکتی است با این تفاوت که این افراد قادر به انجام کارهایی که بیش از یک مرحله دارد نیستند.
آپراکسی ایده ای
کودکان مبتلا به این نوع از آپراکسی قادر به برنامه‌ریزی حرکتی خاصی نیستند و ممکن است در انجام برخی حرکات مانند لباس پوشیدن و یا غذا خوردن مشکل پیدا کنند
آپراکسی ساختاری
در این نوع آپراکسی کودکان مبتلا قادر به انجام کپی ، نقاشی و ساخت ساختارهای ارائه شده و از پیش تعیین شده نیستند به عنوان مثال اگر قطعات یک خودکار را از هم جدا کرده و از کودک درخواست شود که دوباره آنرا به شکل اولیه برگرداند، او قادر به اتصال این قطعات به شکل اولیه نیست.
آپراکسی صورت و دهان
در این نوع آپراکسی کودکان مبتلا ، توانایی حرکات تخصصی لب و صورت و دهان را ندارند
فردی که به آپراکسی دهان مبتلا می باشد ممکن است نتواند زبانش را به طور ارادی بیرون بیاورد یا به طور ارادی کسی را ببوسد یا با لب هایش صدای بوسیدن را تولید کند. گاهی آپراکسی دهان با نوع سوم آپراکسی، یعنی گفتاری، اشتباه گرفته می شود، زیرا هر دوی آن ها ماهیچه های دهانی ـ چهره ای را درگیر می کنند، اما یکسان و همانند نیستند.
آپراکسی اکولوموتور (چشمی)
در این نوع آپراکسی چشم تحت تاثیر قرار می گیرد و مبتلایان به این آپراکسی در انجام ارادی حرکات چشم مشکل دارند.
آپراکسی گفتاری
در این نوع آپراکسی بیمار در انجام حرکات لازم برای گفتار مشکل دارد و ایجاد صدا و ریتم گفتار برای او دشوار میشود.در آپراكسي گفتار فرد مي تواند به صورت غيرارادي از اندامهاي گفتاري براي خوردن غذا استفاده كند و ضمنجويدن زبان را حركت دهد يا لبهايش را ليس بزند ولي اگر از او بخواهيم كه به صورت ارادي حركتي را تقليد كند مثلا زبانش را بيرون بياورد يا چپ و راست و بالا بزند يا لبهايش را گاز بگيرد، ليس بزند يا هر حركت ديگري انجام دهد از انجام حركت خواسته شده عاجز است. در آپراكسي اصطلاحا گفته مي شود كه فرد مبتلا به دنبال حركت مي‌گردد يعني مي داند كه بايد حركتي را انجام دهد ولي اينكه چگونه بايد اين كار را بكند پردازش نمي شود.
در نوع خفيف عدم توانايي در تقليد حركات ارادي و هدفمند منجر به عدم توانايي در توليد صداي گفتاري و در نتيجه پائين آمدن شديد وضوح گفتار مي شود تا حدي كه شنوندگان از درك گفتار فرد مبتلا عاجز مي شوند اما در نوع شديد آپراكسي عملا فرد توانايي انجام هيچ حركت يا توليد هيچ صدايي را ندارد و در نتيجه گفتار به صورت كلي مختل شده و ارتباط كلامي از دست مي رود.
درمان آپراكسي مبتني بر تقليد و تكرار حركت مورد نظر به صورت مكرر مي باشد. يعني بايد حركت براي فرد توضيح داده شود سپس به تصوير درآيد و به فرد مبتلا زمان داده شود تا حركت را تقليد كند.در كنار اين مسئله حتما بايد Manipulation يا دست- ورزي مدنظر باشد؛ يعني درمانگر بايد با دست خود كمك كند تا عضو حركت خواسته شده را انجام دهد مثلا با دستش زبان بيمار را به چپ يا راست ببرد چنانچه امكان دست ورزي نباشد بايد از ساير وسايل مثل آسبرانگ كمك گرفت تا انجام حركت تسهيل گردد. در كنار دست ورزي حتما تحريكات حسي نيز بايد مدنظر باشد چرا كه حس دريچه حركت است و هر جا كه حركت آسيب ديده باشد به طور قطع حس نيز دچار مشكل شده است پس بهبود حسي بهبود حركتي را نيز به دنبال خواهد داشت. تحركيات حسي شامل تحريك زان، سقف دهان (سخت كام وندم كام)، سطح داخلي گونه ها، خاصه بين لبها و دندانها، زير زبان و لبها مي باشد. در نهايت تحريك حساندامهاي گفتاري، دست ورزي و تحريك بيمار به تقليد و تكرار حركات خواسته شده منجر به برنامه ريزي حركتي در مغز مي‌شود. اين برنامه ريزي ابتدا در سطح كوركتس است و سپس با پيگيري و تمرينات به سطوح زير كورتکس منتقل شده و به صورت خودكار درمي آيد. در نتيجه فرد براي تكرار حركت مورد نظر ديگر نيازي به تفكر ندارد و اين امر منجر به بهبود گفتار مي شود.
تفاوت آپراکسی با دیسپراکسی و آفازی
در خیلی از موارد علائم آپراکسی بسیار شبیه به دو حالت دیگر یعنی آفازی و دیسپراکسی می باشد
افراد مبتلا به آوازی بیشتر در موارد زیر اختلال دارند:
یافتن کلمات مناسب برای بیان خود
خواندن و نوشتن
درک کلمات و دستور زبان
درخصوص دیسپراکسی هم می توان به نکته افتراقی آن با آپراکسی به شکل زیر اشاره کرد
دیسپراکسی شکل خفیفی از آپراکسی است که پزشکان به آن اختلال هماهنگی رشدی هم می‌گویند ، دیس پراکسی توانایی فرد را در انجام برخی از حرکات بدنی کاهش می دهد و این موضوع می‌تواند بر گفتار کودک تاثیر منفی بگذارد
افراد مبتلا به دیسپراکسی ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
مشکل در تعادل
دست و پا چلفتی بودن
مشکلات بینایی
مشکلات عاطفی و رفتاری
اختلال در مهارت های اجتماعی
مشکل در خواندن نوشتن و صحبت کردن
مشکلات حافظه
تشخیص آپراکسی
برای تشخیص آپراکسی پزشک و یا کاردرمانگر ابتدا تاریخچه پزشکی فرد را کاملا بررسی می کنند و تمام علائم را برای شناسایی علل اساسی در نظر می گیرند همچنین ممکن است که تشخیص های مشابهی همچون ضعف حرکتی ،آفازی و یا دیسپراکسی را رد کنند.
تست هایی را که گفتار درمان و یا کار درمانان در تشخیص ممکن است انجام دهد شامل:
بررسی ارتباط کلامی و غیرکلامی کودک
نحوه مشارکت بیمار و عملکرد او در فعالیت ها
بررسی هماهنگی های حرکتی
بررسی شنوایی کودک
تست های حرکتی
درمان آپراکسی
آپراکسی نوعی علامت از یک بیماری اولیه می باشد لذا در خصوص درمان آبراکسی نیازمند این هستیم که ابتدا بیماری زمینه‌ای درمان شود
جهت ارزیابی دقیق اختلال گفتاری کودکتان در هر مقطع سنی و آگاهی از زمان تقریبی بهبودی فرزندتان و همچنین ارایه بهترین راهکارهای درمانی توسط گفتاردرمانان زبده موسسه ایران با ما همراه شوید تلفن 66596151
کاردرمانی در آپراکسی
کاردرمانی در خصوص درمان آپراکسی نقش بسیار عمده‌ای را ایفا می‌کنند که شامل تکنیک های زیر است:
بهبود مهارت های حرکتی و تقویت عضلات
تقویت هماهنگی حرکتی و دوطرفه
تقویت حافظه حرکت در کودک
انجام حرکات متوالی
آموزش مهارت های نوشتاری و توان افزایش توانایی استفاده از قلم و کاغذ
گفتار درمانی در آپراکسی
تکنیک های گفتار درمانی جهت درمان آپراکسی شامل:
گفتار درمانی بر روی ریتم گفتار و تمرین های صداسازی از طریق تکرار
تقویت عضلات دهان برای ایجاد صداهای خاص
آموزش بهبود زبان اشاره برای کسانی که در گفتار مشکل اساسی دارند
تشویق به استفاده از همه حس ها برای کمک به گفتار به عنوان مثال گوش دادن به صداهای ضبط شده و استفاده از آینه برای تقویت حرکات دهان و زبان
در صورت شدید بودن نقص، استفاده از ابزار و وسایل دیگر پیشنهاد میشود:
– زبان اشاره – دفترچه تصویردار – زبان نوشتاری – ابزارهای ارتباط الکترونیکی
تحریک تمام حواس (شنوایی، بینایی، عمق) برای دریافت بازخورد
هر چه شدت مشکل بیشتر، درمان فشرده تر
در صورت وجود آپراکسی دهانی: شروع درمان با تمرین جلوی آینه و تقلید حرکات متنوع زبان و لب
تقلید پی در پی و بی وقفه واکه ها، با حرکات اغراق آمیز لب و دامنه حرکتی زیاد فک (پس نورد حسی – حرکتی)
تولید و تقلید همخوانهای قابل دید و سپس ترکیب آنها با واکه ها
به منظور ایجاد تکیه والگوهای نوایی از ترکیب واکه همخوان استفاده کنید
تقلید سیلاب و استفاده از جفت های هم قافیه: شانه لانه دانه خانه چانه
استفاده از عبارات و بسط آنها برای تمرینات ساختهای متوالی: من ← من شانه ← من شانه دارم
استفاده از واژه های دارای خوشه های همخوانی
کاهش سرعت گفتار برای آگاهی از خود کنترلی
جلسات فشرده پیشنهاد می گردد
تمرینات فشرده ی حرکات مجزای زبان و لبها
تقلید واکه ها و همخوانها و تقلید ترکیبات
تقلید هجاها و کلمات
پرهیزاز تمرینات مکرر تمیز شنیداری
از سرعت کم استفاده کنید تا خود کنترلی را تسهیل نمایید
از عبارات کاربردی استفاده کنید
از زیر و بمی ، تکیه همراه با حرکات دست و پا برای تسهیل گفتار استفاده نمایید
تمرینات فشرده متناوب و منظم باشد
درک آگاهانه از حس های دهانی را گسترش دهید
روشهای درما نی آپراکسی دوران کودکی
تحریک یکپارچه
استفاده از متد برنامه ی درمان تولید با تاکید بر تقلید الگوهای بینایی – شنیداری
درروش تحریک یکپارچه به الگوی شنیداری والگوی بینایی(توجه به چهره ی درمانگر) توجه می شود تمرینات ببین و گوش بده
سلسله مراتب پیشنهادی Rosenbek و همکاران:
نگاه کردن به درمانگر و گوش دادن به گفته او و تکرار همزمان آن ( توجه به سرنخهای شنیداری –بینایی )
تکرار گفته ی هدف پس از تولید درمانگر
حذف سرنخهای شنیداری اما سرنخهای بینایی باقی می ماند
ارایه پاسخ هدف با سئوال مناسب از طرف درمانگر ( حذف سرنخ بینایی– شنیداری)
گنجاندن گفته هدف در موقعیت ایفای نقش و بیان آن در شرایط مناسب توسط مراجع
روشهای درمانی لامسه ای – حرکتی:
هدف: اصلاح تولید گفتار به کمک افزایش باز خورد حس لمس وحرکت چهره ای دهانی
افزایش درک حس حرکات گفتاری و غیر گفتاری در تصحیح و هنجار سازی تولید گفتار
چند نکته در خصوص آپراکسی
گفتاردرمانی و کاردرمانی نقش بسیار عمده‌ای در بهبود آپراکسی دارند
کودکان مبتلا به آپراکسی ممکن است برای درمان آپراکسی به زمان زیادی و چندین سال نیاز داشته باشند
افراد مبتلا به آپراکسی شدید ممکن است نتوانند به صورت مستقل زندگی کنند و برای انجام فعالیت روزمره خود به دیگران نیاز داشته باشد
پیش آگهی آپراکسی
امید به بهبودی بیماران مبتلا به آپراکسی بسته به شرایط فردی آنها متفاوت است ، اگر فردی که به دلیل سکته مغزی و یا فلج مغزی دچار آپراکسی شود ، درمان این بیماری ممکن است به کاهش و یا برطرف کردن علائم ها بر کسی کمک کند.
طبق اعلام موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی علائم آپراکسی در این افراد به مرور زمان بهبود می یابد و ممکن است که چندین سال و یا حتی چندین دهه به بهبودی کامل برسند. با حمایت درست از کودکان مبتلا به افراد آپراکسی در مدارس و از طریق والدین افراد مبتلا به آپراکسی می‌توانند مثل سایر کودکان یاد بگیرند و تحت آموزش قرار بگیرند.
ترجمه توسط تیم پژوهشی مرکز جامع توانبخشی ایران