گفتاردرمانی لکنت زبان نوعی مداخله تخصصی است که توسط آسیب شناسان گفتار و زبان ارائه می‌شود تا به افراد دارای لکنت کمک کنند مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشند و لکنت خود را به طور موثرتری مدیریت کنند.

اهداف اولیه گفتاردرمانی برای لکنت شامل تقویت ارتباط کلی، کاهش دفعات و شدت لکنت، بهبود اعتماد به نفس و راحتی فرد در موقعیت‌های مختلف است. برای دستیابی به این هدف همکاری بین درمانگران، خانواده و خود فرد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و می‌تواند نتایج درمان را به شیوه‌ای متفاوت رقم بزند. در ادامه این نوشته به بررسی درمان لکنت زبان به کمک گفتاردرمانی خواهیم پرداخت و اهداف، روش‌های درمانی و راهکارهای آن را زیر ذره بین خواهیم برد تا تاثیر آن در بهبود لکنت بسنجیم. 

گفتاردرمانی لکنت زبان چیست؟

گفتاردرمانی یک رشته توانبخشی است که به افراد کمک می‌کند تا مشکلات گفتاری خود را حل کرده تا بتوانند به طور موثری با دیگران ارتباط برقرار کنند. این رشته بخش‌های مختلف گفتار را مورد بررسی و درمان قرار خواهد داد که یکی از مهم‌ترین موارد آن لکنت زبان است. در این مورد گفتاردرمانی به افزایش روانی، بهبود اعتماد به نفس، ارائه راهکارهای حمایتی و افزایش ارتباطات فرد کمک خواهد کرد. 

اهداف گفتاردرمانی لکنت زبان

گفتاردرمانی یک رشته توانبخشی مبتنی بر بهبود گفتار افراد است. این رشته در درمان بسیاری از مشکلات بلع و گفتار می‌تواند به کودکان و بزرگسالان کمک کند. در مورد لکنت زبان هم تا حد زیادی می‌توان آن را اصلی‌ترین راه درمانی در نظر گرفت. به همین منوال گفتاردرمانی لکنت زبان اهداف کوتاه مدت و بلند مدت مختلفی را دنبال می‌کند تا در نهایت بتواند روانی گفتار را برای فرد قابل دسترس کند. مهم‌ترین اهداف گفتاردرمانی لکنت زبان شامل موارد زیر است:

1- بهبود روانی گفتار

بهبود روانی گفتار فراتر از کاهش تعداد موارد لکنت است. هدف آن افزایش نرمی کلی و سهولت ارتباط است. افرادی که لکنت زبان دارند، اغلب لحظات ناروانی را تجربه می‌کنند که با تکرار، طولانی شدن یا انسداد در گفتار مشخص می‌شود. برای دستیابی به چنین هدفی گفتاردرمانگران در مرحله اول ارزیابی دقیق از فرد به عمل آورده و با توجه به نتایج آن برای درمان فرد برنامه ریزی خواهند کرد. بهبود روانی در واقع با رفع لکنت ظاهر خواهد شد. گفتاردرمانگران برای رسیدن به این هدف ممکن است از روش‌های مختلفی مانند: تکنیک‌های تنفسی، پخش صدای ضبط شده خود فرد یا تکنیک‌های بازی درمانی استفاده کنند.

۲- افزایش اعتماد به نفس 

افراد دارای لکنت عموما از حرف زدن در جمع‌ و با سایر افراد فراری هستند و تلاش می‌کنند تا حد امکان ارتباط کلامی با دیگران نداشته باشند. همین موضوع باعث می‌شود که کمتر حرف بزنند که در نتیجه مهارت‌های گفتاری آن‌ها کمتر شده و همین چرخه ادامه پیدا خواهد کرد. به همین دلیل لازم است که افراد اعتماد به نفس لازم برای حرف زدن را پیدا کنند. برای افزایش اعتماد به نفس افراد می‌توان از مکالمه‌های خصوصی با یکی از اعضای خانواده که فرد با وی راحت‌تر است، درمان را  شروع کرد. به مرور زمان باید افراد دیگری هم وارد چرخه بشوند. از طرفی دیگر باید به اعضای خانواده و مدرسه آموزش داده شود تا کلمات و جملات کودک را تکمیل نکنند. همچنین در حین حرف زدن نباید به لب‌های فرد خیره شد تا فرد دچار اضطراب نشود. 

۳- کنترل احساسات (هیجانات)

یکی دیگر از اهداف بسیار مهم گفتاردرمانی و روانشناسی برای کاهش لکنت کمک به کنترل احساسات و هیجانات فرد است. در واقع با افزایش احساسات چه مثبت و چه منفی لکنت فرد تشدید خواهد شد. این حالت در افراد عادی هم قابل مشاهده است. برای نمونه برخی از افراد در حالت خوشحالی نمی‌توانند صحبت کردن عادی خود را ادامه دهند و کلمات نامفهومی را به زبان می‌آورند. این حالت در افراد دارای لکنت شدیدتر خواهد بود. به همین دلیل گفتاردرمانی تلاش می‌کند که در مرحله اول محیط فرد را به گونه‌ای تغییر دهد که هیجانات آن کاهش پیدا کند. در مرحله بعد فرد یاد می‌گیرد که چگونه احساسات خود را کنترل کرده و بتواند جریان روان گفتار را ادامه دهد. همه این موارد در نهایت به درمان لکنت زبان کمک خواهند کرد. 

۴- بهبود ارتباطات 

هدف نهایی و غایی گفتاردرمانی کمک به بهبود ارتباطات افراد است تا بتوانند زندگی عادی را تجربه کنند. همه اهداف بالا در نهایت باید به ارتباطات موثر ختم شوند. بهبود ارتباطات می‌تواند مزایای دیگری هم به همراه داشته باشد و فرد را برای کیفیت و رضایت فرد از زندگی را بالاتر ببرد. بهبود ارتباطات اگرچه هدفی بلند مدت‌تر است اما نشانه‌های بهبود باید از همان ابتدای شروع درمان خود را نشان دهد. 

کلینیک جامع توانبخشی ایران با سابقه طولانی در درمان لکنت زبان با تکیه بر دانش و مهارت گفتاردرمانگران ماهر خود توانایی ارائه جدیدترین روش‌های درمانی و تجهیزات آماده ارائه خدمات به همشهریان گرامی است. چهت دریافت مشاوره می‌توانید با شماره زیر در تماس باشید. همچنین جهت دریافت نوبت آنلاین می‌توانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس کنید:

02188242410

نوبت   اینترنتی

تکنیک‌های گفتاردرمانی در لکنت زبان

گفتاردرمانی یک رشته به روز است که روش‌های درمانی آن به طور مداوم آپدیت خواهد شد. طی سال‌های اخیر هم تکنیک‌های جدیدی به این رشته اضافه شده است. به گونه‌ای که درمان بسیاری از اختلالاتی که تا چند سال قبل غیرممکن به نظر می‌رسید به کم گفتاردرمانی به واقعیت پیوسته است. استفاده از تکنیک‌های مختلف باید با نظر گفتاردرمانگر و بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته از شخص انجام گیرد. بنابراین ممکن است برخی از این تکنیک‌ها برای برخی از افراد کارایی نداشته باشد. مهم‌ترین تکنیک‌های گفتاردرمانی برای درمان لکنت شامل موارد زیر است:

۱- رفتار درمانی شناختی

رفتاردرمانی شناختی یا CBT بر این اصل استوار است که باورهای ما احساسات و رفتارهای ما را شکل می‌دهند. برای نمونه کسی که باور دارد نمی‌تواند رانندگی یاد بگیرد به احتمال زیاد در رانندگی دچار مشکل خواهد شد. همین رویه در افراد دارای لکنت هم ممکن است وجود داشته باشد و مانع از این شود که فرد به صورت کامل خود را بروز دهد. به همین دلیل گفتاردرمانگران تلاش می‌کنند این باور را در فرد به وجود بیاورند که حرف زدن روان برای فرد قابل دسترس است. 

این روش علاوه بر تغییر باورها، احساسات و رفتارهای فرد به وی کمک می‌کند که شناخت بهتری نسبت به خود پیدا کند. همچنین می‌تواند اضطراب و استرس فرد را تا حد قابل قبولی کاهش دهد. در بعدی وسیع‌تر رفتاردرمانی شناختی ذهن آگاهی و پذیرش فرد نسبت به مشکل را بالاتر خواهد برد. علاوه بر آن خود نظارتی و خود کنترلی را افزایش خواهد داد. گفتاردرمانگران با به کارگیری همه این روش‌ها به کنترل لکنت فرد کمک خواهند کرد. 

۲- نوروفیدبک

رفتاردرمانی شناختی در سطح خودآگاه و با تغییر باورها همراه است. اما در برخی از موارد افراد توانایی ایجاد تغییرات در این سطح را ندارند. به همین دلیل نوروفیدبک توسعه پیدا کرده است. این دستگاه به کمک بازخوردهایی بینایی یا شنوایی در حین انجام یک فعالیت روی مانیتور می‌تواند امواج مغزی فرد را تغییر دهد. همین تغییر امواج می‌تواند باورهای افراد را تغییر دهد به گونه‌ای که فرد بتواند بسیاری از مشکلات را پشت سر بگذارد. نوروفیدبک تا حد زیادی می‌تواند لکنت فرد را کاهش دهد. 

۳- گروه درمانی 

در بسیاری از موارد مشاهده شده است که انجام برخی از فعالیت‌های گروهی مانند همخوانی کردن یک آهنگ می‌تواند لکنت فرد را تا حد زیادی کاهش دهد. برای افراد عادی هم همخوانی کردن یک آهنگ از اجرای انفرادی آن آسان‌تر است. به همین دلیل در بسیاری از موارد گفتاردرمانگران از گروه درمانی برای بهبود لکنت افراد استفاده می‌کنند. 

۴- موسیقی درمانی

موسیقی درمانی یکی دیگر از تکنیک‌های گفتاردرمانی لکنت زبان است. در اکثر موارد همخوانی با یک آهنگ یا خواندن یک متن همصدا با دیگران به افراد کمک می‌کند که لکنت زبان کمتری را تجربه کنند. در موسیقی درمانی برای لکنت هم با استفاده از این تکنیک به آن‌ها کمک می‌شود که روان‌تر صحبت کنند. همچنین در موسیقی درمانی می‌توان صدای فرد را ضبط کرده و در بازپخش از فرد بخواهیم که مشکلات خود را شناسایی کند. 

۵- تکنیک لیدکامب (Lidcombe) در درمان لکنت

یکی از جدیدترین تکنیک‌های گفتاردرمانی لکنت زبان که در استرالیا توسعه داده شده است لیدکامب نام دارد. لیدکامب عموما برای کودکان زیر ۶ سال کاربرد دارد و با افزایش سن مراجع کارایی آن کمتر خواهد شد. این روش کاملا خانواده محور بوده و تکنیک‌های آن توسط یکی از والدین اجرا و مدیریت خواهد شد. گفتاردرمانگر مسئول آموزش تکنیک به والدین بوده و برنامه درمانی را متناسب با رشد کودک طراحی خواهد کرد. 

لیدکامب یک برنامه درمانی مبتنی بر رفتار است که در آن خانواده تلاش می‌کند بازخوردهای مثبت را به کودک ارائه دهد. در این روش به جای آموزش روش‌های کاهش لکنت تلاش می‌شود که مکالمه‌های بدون لکنت تشویق شود. برای نمونه اگر در یک جمله کودک لکنت نداشته باشد والدین با گفتن جملاتی مانند «آفرین لکنت نداشتی» یا «خیلی خوب حرف می‌زنی» کودک را تشویق خواهند کرد. 

تکنیک لیدکامب دارای دو مرحله است. در مرحله اول درمان به شیوه‌ای که در بالا بیان شد ارائه می‌شود و خانواده هفته‌ای یک جلسه جهت ارزیابی مجدد و دریافت برنامه درمانی جدید به کلینیک گفتاردرمانی مراجعه خواهد کرد. این روند تا زمانی که لکنت به طور کامل از بین رفته یا میزان آن بسیار کم شود، ادامه پیدا خواهد کرد. 

در مرحله دوم تعداد بازخوردهای خانواده و همچنین تعداد دفعات مراجعه به کلینیک کاهش پیدا خواهد کرد. دلیل مراجعه هم برای اطمینان از عدم بازگشت دوباره لکنت است. چرا که در برخی از موارد مشاهده شده است که پس از درمان موفق و با گذشت زمان لکنت دوباره عود پیدا کرده است. 

۶- درمان تعاملی والد و کودک پالین

درمان تعاملی والد و کودک پالین یک رویکرد درمانی مبتنی بر لیدکامب است که اصول اولیه آن را رعایت می‌کند. درمان تعاملی والد و کودک پالین برای درمان بسیاری از شرایط مانند اضطراب، استرس و افسردگی کارایی دارد. این روش هم معمولا برای کودکان کمتر از ۶ سال کاربرد دارد. درمان تعاملی والد کودک پالین بر این اساس استوار است که عوامل زبانی، عوامل فیزیولوژیکی، عوامل محیطی و عوامل روانی-عاطفی به طور همزمان و گسترده روانی حرف زدن فرد را تحت تاثیر قرار داده و باعث بروز لکنت خواهند شد. بنابراین لازم است در همه زمینه‌ها مداخلاتی صورت بگیرد. به همین دلیل لازم است در همه جنبه‌های زندگی کودک تغییراتی اعمال شود. 

در مرحله اول که شامل آموزش به والدین جهت پاسخ دهی مناسب به رفتارهای منفی کودک است. در این مرحله والدین مدیریت موثر رفتارهای منفی کودک را یاد می‌گیرند. در مرحله دوم که مرحله تعامل مستقیم والد و کودک است والدین یاد می‌گیرند که چگونه ساختار محدودیت‌‌ها و میزان آن را تعیین کنند. همچنین باید والدین به طور همزمان بتوانند رابطه گرم و صمیمی خود را با فرزندشان حفظ کنند.  تکنیک درمان تعاملی والد و کودک پالین با بازی درمانی همراه است و در طی آن فرایند بازی کردن باید مورد توجه قرار داده شود نه خوب یا بد بازی کردن. 

۷- دستگاه موزون کننده گفتار

دستگاه موزون کننده گفتار یکی دیگر از روش‌های گفتاردرمانی برای از درمان لکنت است. این دستگاه دارای تنوع زیادی است که مکانیزم همه آن‌ها تقریبا مشابه است. دستگاه لکنت شکن  صدای فرد را ضبط کرده و با کمی اختلاف آن را برای فرد پخش خواهد کرد. به این ترتیب فرد می‌تواند سرعت گفتار و نحوه آن را تغییر دهد. به گونه‌ای که سرعت حرف زدن فرد کمتر می‌شود و فرد زمان بیشتری برای انتخاب کلمات مناسب خواهد داشت. همچنین این بازخورد شنوایی به فرد کمک خواهد کرد که نقاط ضعف خود را بیشتر بشناسد بنابراین به خودآگاهی فرد هم کمک خواهد کرد. 

تمرینات گفتاردرمانی برای درمان لکنت زبان

گفتاردرمانی لکنت زبان دارای اصول خاصی بوده و با در نظر گرفتن روش درمانی ممکن است تمرینات ارائه شده به هر فرد بسیاری متنوع از فرد دیگری باشد. به همین دلیل لازم است تمرینات درمانی با هماهنگی و نظارت گفتاردرمانگر انجام شود. با این وجود برخی از توصیه‌ها و تمرینات کلی وجود دارند که انجام آن‌ها اگر مفید واقع نشود، عوارضی هم به دنبال نخواهند داشت. مهم‌ترین تمرینات گفتاردرمانی برای لکنت زبان در زیر بیان شده است:

۱- حرف زدن جلوی آینه: همراه کودک جلوی آینه بایستید. جمله‌ای را تکرار کنید و از کودک بخواهید که به دهان شما توجه کند. سپس از کودک بخواهید که به تنهایی این تمرین را انجام دهد. حرف زدن جلوی آینه برای افرادی هم که در سخنرانی دچار اشکال می‌شوند مفید است. کودک در این حالت شناخت بیشتری نسبت به مشکلات خود پیدا کرده و ساده‌تر می‌تواند آن‌ها را حل کند. در نظر داشته باشید می‌توان فیلم صحبت‌های فرد را ضبط کرد و سپس فرد با بررسی فیلم مشکلات خود را شناسایی کند. 

۲- گوش دادن به صدای ضبط شده: از کودک بخواهید متنی را بخواند. سپس صدای او را ضبط کنید. سپس از فرد بخواهید که به صدا ضبط شده گوش دهد و دوباره همان متن را بدون لکنت تکرار کند. این تمرین هم می‌تواند شناخت فرد را نسبت به خودش بالاتر ببرد که در نهایت به بهبود لکنت منجر خواهد شد. 

۳- تمرین گفتار آهسته: یکی از شرایطی که می‌تواند لکنت را تا حد زیادی کاهش دهد، تمرین گفتار آهسته است. در این حالت از فرد بخواهید که با سرعت کمتری حرف بزند. انجام دادن این تمرین جلوی آینه می‌تواند اضطراب فرد را کاهش دهد. 

۴- خواندن متن با صدای بلند: یک متن را به فرد بدهید و از او بخواهید که متن را با صدای بلند بخواند. سپس جاهایی که فرد دچار لکنت می‌شود را مشخص کنید. در مرحله بعد از فرد بخواهید که متن را با آرامش و دقت بیشتری بخواند. این روش در بلند مدت می‌تواند به کاهش علایم لکنت کمک کند. 

۵- همخوانی آهنگ: از فرد بخواهید که یکی از آهنگ‌های مورد علاقه خود را با خواننده همخوانی کند. در نظر داشته باشید که ریتم آهنگ نباید خیلی تند باشد و فرد بتواند آن را به خوبی ادا کند. آهنگ‌ها خود دارای ریتم هستند و به فرد کمک می‌کنند که بر لکنت غلبه کند. 

۶- نقش بازی کردن: در سناریوهای نقش آفرینی معمولا فرد موقعیت‌های مختلفی را تجربه خواهد کرد. بازی کردن می‌تواند با یک گروه یا یک نفر و حتی به تنهایی انجام شود. این روش به ایجاد اعتماد به نفس و حساسیت زدایی نسبت به چالش‌های ارتباطی کمک خواهد کرد.

گفتاردرمانی لکنت زبان در بزرگسالان

برخلاف آنچه ممکن است تصور شود، لکنت در بزرگسالان نیز قابل درمان است. اما فرآیند درمان طولانی‌تر  بوده و نیاز به تسلط بیشتر درمانگر و تلاش بیشتر مراجعه کننده دارد. به طور کلی درمان لکنت بزرگسالان در گذشته به دو گروه "روان‌تر لکنت کردن" و "روان‌تر صحبت کردن" یا "شکل دهی روانی" تقسیم  می‌شد. در شیوه‌های روان‌تر لکنت کردن، به فرد تکنیک‌هایی آموخته می‌شود تا به کمک آن‌ها لکنت را به شیوه‌ای ساده، راحت‌تر و بدون تلاش و تقلای اضافی مانند حرکات دست و صورت و سفت شدگی کمتر اندام‌های گفتاری انجام دهد. در این شیوه برای کاهش حس منفی درباره لکنت و کاهش مواردی مثل آشفتگی و پریشانی روحی در لحظه لکنت درمان شناختی صورت می‌گیرد.از بارزترین شیوه های درمانی بر اساس رویکرد روان‌تر لکنت کردن می‌توان به شیوه ون رايپر اشاره کرد.

در طرف دیگر شیوه‌های روان‌تر صحبت وجود دارند که در آن‌ها لکنت به طور کلی با گفتار روان جایگزین می‌شود. به واسطه  اینکه این روش‌ها مدعی هستند که لکنت را به طور کامل حذف می‌کنند پس نیازی به اجزای شناختی  در درمان‌های خود نمی‌بینند. از معروف‌ترین روش‌های درمانی بر اساس روان‌تر لکنت کردن می‌توان به روش کمپر دوان اشاره کرد. پس از سال بحث و رقابت این دو روش درمانی اکنون درمانگران  شروع به پذیرش و استفاده از "روش‌های ترکیبی" کرده‌اند.

درمان لکنت زبان در خانه

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های لکنت که نیاز به آموزش دارد، این است که در برخورد با افراد دارای لکنت باید چگونه رفتار کنیم. برخورد ما و مخصوصا اعضای خانواده می‌تواند نحوه حرف زدن فرد را به صورت کلی دگرگون کند. در صورتی که به فرد اضطراب و حس ناامنی منتقل کنیم، بیشتر دچار لکنت خواهد شد. بنابراین هدف باید این باشد که استرس و اضطراب فرد را به حداقل برسانیم. برای درمان لکنت زبان در خانه لازم است موارد زیر به خوبی رعایت کنید:

• وسط حرف فرد نپرید؛
• کلمات و جملات فرد را تکمیل نکنید؛
• هنگام صحبت کردن با فرد تماس چشمی خود را حفظ کنید؛
• آهسته و شمرده شمرده حرف بزنید؛
• با جملات کوتاه و روشن با کودک حرف بزنید؛
• به فرد نگویید برای کاهش لکنت چکار باید بکند؛
• محیط خانه و مدرسه را تا حد ممکن آرام و بدون استرس و اضطراب کم کنید.

سخن پایانی

گفتاردرمانی لکنت زبان به عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های درمانی برای این اختلال حداقل در ایران درمانی نوپا است. به همین دلیل نیاز است که خانواده‌ها و افراد دارای لکنت بیشتر با این رشته آشنا شوند. گفتاردرمانی از تکنیک‌ها و تمرینات درمانی متفاوتی برای درمان لکنت زبان  استفاده خواهند کرد که بیشتر آن‌ها به کمک خانواده‌ها قابل انجام خواهند بود. بنابراین نقش خانواده در فرایند درمان غیر قابل انکار است.

اگر در مورد گفتاردرمانی در لکنت زبان ابهام یا سوالی دارید می‌توانید در فرم زیر آن را وارد کنید تا همکاران ما در کمترین زمان ممکن به آن پاسخ دهند.