کاردرمانی اوتیسم جزو روش‌های درمانی موثر برای این اختلال است که سال‌ها است مورد استفاده قرار می‌گیرد و خوشبختانه در ایران هم به بلوغ نسبی دست پیدا کرده است.

با توجه به این که درمان قطعی و راه حلی وجود ندارد که بتواند به صورت کامل و پس از چند جلسه اوتیسم را از بین ببرد، کاردرمانی به عنوان یک روش بلندمدت می‌تواند در همکاری با سایر تخصص‌های توانبخشی، بهبودهای محسوسی را در وضعیت این کودکان به وجود بیاورد. در ادامه به بررسی نقش کاردرمانی در درمان اوتیسم خواهیم پرداخت و سعی می‌کنیم برخی از تمرینات آن را با شما به اشتراک بگذاریم.

تعریف کاردرمانی اوتیسم

کاردرمانی (OT) به افراد کمک می‌کند تا روی مهارت‌های شناختی، فیزیکی، اجتماعی و حرکتی کار کنند. هدف بهبود مهارت‌های روزمره است که به افراد امکان می‌دهد مستقل‌تر شوند و در طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها شرکت کنند.

برای افراد مبتلا به اوتیسم، برنامه‌های کاردرمانی اغلب بر مهارت‌های بازی، استراتژی‌های یادگیری و مراقبت از خود متمرکز هستند. تکنیک‌های کاردرمانی همچنین می‌تواند به مدیریت مسائل حسی کمک کنند. فرایند کاردرمانی در کودکان اوتیسم با ارزیابی سطح فعلی توانایی فرد شروع می‌شود. ارزیابی چندین حوزه مختلف را در بر می‌گیرد که شامل نحوه یادگیری، بازی کردن، مراقبت از خود و تعامل فرد با محیط می‌باشد. این ارزیابی به شناسایی موانعی که در انجام فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد می‌کنند، کمک خواهد کرد. 

اهداف کاردرمانی اوتیسم

پس از انجام ارزیابی کاردرمانگر اهداف و استراتژی‌هایی را تعیین خواهد کرد که به فرد کمک می‌کنند مهارت‌های کلیدی خود را تقویت کند. مانند هر بیماری دیگر کاردرمانی در تلاش است تا فرد را به حداکثر میزان استقلال برساند. هدف نهایی کاردرمانی بسیار جامع و زمان بر است، بنابراین در بسیاری از موارد با تعیین اهداف کوتاه مدت و میان مدت که در راستای هدف اصلی است، تلاش می‌شود تا برنامه درمانی مشخص و قابل ارزیابی برای فرد تعیین شود. مهم‌ترین اهدافی که کاردرمانگران در کودکان اوتیسم دنبال می‌کنند به شرح زیر است:

1- حل مشکلات پردازش حسی

انسان‌ها به طور معمول از 7 حس مختلف برای درک محیط و برقراری ارتباط با آن استفاده می‌کنند. این حس‌ها شامل لامسه، بویایی، شنوایی، چشایی و بینایی است که همه ما آن‌ها را به عنوان حس‌های پنجگانه می‌شناسیم. در کنار موارد گفته شده 2 حس دیگر هم وجود دارد که شامل حس عمقی و حس وستیبولار است. اختلال در پردازش هر یک از این حس‌ها می‌تواند مشکلاتی را برای فرد به وجود بیاورد. برای نمونه کسی که بیش حسی لمسی دارد در مقابل لمس شدن و بغل شدن از طرف دیگران مقاومت می‌کند. یا کسی که بیش حسی شنوایی دارد، به راحتی نمی‌تواند در محیط های عادی مانند پاساژها و خیابان‌ها تردد نماید. به همین دلیل در انجام فعالیت‌های روزمره خود مانند خرید کردن دچار اختلال می‌شود. کاردرمانی اوتیسم به به کمک رویکردهای اختصاصی خود تلاش می‌کند تا مشکلات پردازش حسی را رفع نماید. فرقی هم نمی‌کند که فرد بیش حسی داشته باشد یا کم حسی. در هر صورت تعدیل پردازش حسی یکی از اهداف کاردرمانی در کودکان اوتیسم می‌باشد. 

2- توانبخشی شناختی

کودکان دارای اوتیسم در بسیاری از جنبه‌های شناختی مانند توجه، تمرکز، حل مسئله، درک احساسات، قضاوت، محاسبات و برنامه ریزی دارای اختلال هستند. تعداد زیادی از این اختلال‌ها مربوط به مهارت‌های پایه‌ای هستند که مشکل در آن‌ها ممکن است در سایر مهارت‌ها هم اختلال ایجاد کند. کاردرمانگران کمک خواهند کرد که اختلالات شناختی فرد کاهش پیدا کند. برای نمونه body image و body scheme را بهبود می‌بخشند. بهبود این ویژگی‌ها کمک خواهد کرد که فرد بتواند خود را از محیط متمایز سازد و بنابراین برای ارتباط برقرار کردن با آن کمتر دچار مشکل شود. 

3- بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف

یکی از جنبه‌های اوتیسم که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، اختلال در مهارت‌های ظریف این کودکان است. برخی از مهارت‌های ظریف مانند توانایی قیچی کردن، بستن دکمه، در دست گرفتن اشیا و دستکاری کردن آن‌ها و نوشتن در این کودکان دارای مشکل است. این مشکلات ممکن است به نوبه خود اختلال‌های دیگری را به دنبال داشته باشد. برای نمونه اختلال در نوشتن ممکن است به اختلال در یادگیری منجر شود. به همین دلیل دلیل کاردرمانی با توجه به دلیل دید کل‌نگر خود و اینکه هم به مشکلات ذهنی و هم به مشکلات جسمی آگاهی کامل دارد، می‌تواند برای این کودکان مفید واقع شود. 

4- بهبود مهارت‌های حرکتی درشت

علاوه بر مهارت‌های حرکتی زیر کاردرمانی اوتیسم می‌تواند به بهبود مهارت‌های حرکتی درشت این کودکان کمک کند. در بسیاری از موارد ممکن است مهارت‌های حرکتی درشت مانند راه رفتن فرد ممکن است دچار اختلال شود. بارزترین اختلال در این زمینه راه رفتن روی پنجه و همچنین عدم تعادل و هماهنگی است. راه رفتن روی پنجه مشکلات دیگری مانند کوتاهی عضلات را به دنبال خواهد داشت. از طرفی دیگر نداشتن هماهنگی حرکتی و تعادل ممکن است باعث شود فرد زمین بخورد یا با وسایل خانه برخورد نماید. در نتیجه رفع این مشکلات به معنی افزایش امنیت فرد خواهد بود. 

5- کمک به بهبود ارتباطات

تعاملات و ارتباطات اجتماعی یکی از مهم‌ترین و بخش‌های زندگی است که مشکل در آن‌ها می‌تواند کل زندگی فرد را مختل نماید. از آنجایی که گفتار بخش بزرگی از روابط و تعاملات را در بر می‌گیرد، بسیاری از افراد فکر می‌کنند که وظیفه رفع مشکلات ارتباطی بر عهده متخصص گفتاردرمانی است. اما از این نکته غافل هستند که برقراری ارتباط جزو فعالیت‌های روزمره زندگی است. بنابراین کاردرمانگران هم می‌توانند در این حوزه فعالیت کنند. در نظر داشته باشید که کاردرمانی اوتیسم روی گفتار فرد متمرکز نیست بلکه روی برخی از جنبه‌های شناختی مانند آموزش نقش‌ها، افزایش توجه، تمرکز، افزایش تحمل کاری و بهبود رفتار فرد در موقعیت‌های مختلف کار می‌کند. قطعا بهترین نتیجه در این بخش با همکاری متخصص گفتاردرمانی و کاردرمانی به دست خواهد آمد. 

کلینیک جامع توانبخشی ایران با همکاری متخصصین با تجربه خود در زمینه درمان کودکان اوتیسم دارای سابقه بسیار طولانی است که می‌تواند به درمان کودکان شما کمک کند. برای دریافت مشاوره و نوبت می‌توانید با شماره زیر در تماس باشید:

02188242410

رویکردهای مورد استفاده در کاردرمانی کودکان اوتیسم

کاردرمانی یک علم کل نگر است بنابراین تلاش می‌کند همه جنبه‌های جسمی و ذهنی فرد را در نظر گرفته و بر اساس آن درمان‌های مناسبی را ارائه تناید. به همین دلیل است که در بسیاری از اختلالات کاردرمانی ذهنی و جسمی در کنار هم اقداماتی را برای بهبود فرد ارائه خواهند داد. رویکردهای استفاده شده در کاردرمانی کودکان اوتیسم هم بر همین اساس استوار است و تلاش می‌شود که کودک به عنوان یک مجموعه واحد مورد ارزیابی و درمان قرار گیرد. از طرفی دیگر تلاش می‌شود درمان هر فرد منحصر به فرد و متناسب با ویژگی‌ها و اختلالات وی ارائه شود. مهم‌ترین رویکردهای مورد استفاده در کاردرمانی کودکان اوتیسم شامل موارد زیر است:

1- یکپارچگی حسی

یکی از اصلی‌ترین و حادترین مشکلات کودکان اوتیسم اختلال پردازش حسی است. اختلال در دریافت، درک و تفسیر و پاسخ به حواس مختلف باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود که بر مهارت‌های زندگی و رفتار فرد تاثیر خواهد گذاشت. کودکان مبتلا به نقص پردازش حسی ممکن است در مهارت‌های حرکتی، تعادل و هماهنگی چشم و دست مشکل داشته باشند. برخی از کودکان به دنبال راه‌هایی برای جستجوی برخی احساسات و انجام رفتارهای خود تحریکی مانند تکان دادن به جلو و عقب، کوبیدن سر و کاوش دهانی اشیاء غیر قابل خوردن هستند. بنابراین حل مشکلات پردازش حسی می‌تواند به بهبود رفتار و حرکات فرد دارای اوتیسم کمک کند. برای مشاهده و مطالعه کامل این روش می‌توانید نوشته درمان اوتیسم و مشکلات حس عمقی در کودکان از طریق یکپارچگی حسی را مطالعه بفرمایید. یکپارچگی حسی برخی از مشکلات حرکتی مانند راه رفتن فرد روی پنجه را کاهش خواهد داد.

2- کاردرمانی درکی حرکتی

کاردرمانی درکی حرکتی بر این پایه بنا نهاده شده است که استفاده از حرکات و انجام تمرینات جسمی به بهبود درک فرد کمک خواهد کرد. مخصوصا از طریق افزایش درک body image و body scheme که هر دو در افزایش خودآگاهی فرد نقش مثبتی دارند. این تمرینات همچنین می‌توانند توجه و تمرکز فرد را تقویت کنند و تحمل کاری، دستورپذیری و درک دستورات چند مرحله‌ای را افزایش دهند. از طرفی دیگر تمرینات درکی حرکتی به بهبود حرکات درشت و ریز کودک کمک خواهند کرد. برای نمونه نخ کردن مهره‌ها می‌تواند به بهبود حرکات ریز این افراد کمک کند که در نهایت فعالیت‌های ریز مانند بستن دکمه لباس را برای وی ساده‌تر خواهد کرد.

3- ماساژ

ماساژ‌ها بخش مهمی از کاردرمانی اوتیسم را به خود اختصاص می‌دهد. ماساژ هم در آرام کردن کودکان کاربرد دارد و هم به عنوان روشی برای افزایش آگاهی از بدن خود به کار گرفته می‌شود. از طرفی دیگر ممکن است ماساژ به عنوان بخشی از تکنیک‌های یکپارچگی حسی مورد استفاده قرار بگیرد. برای نمونه استفاده از ماساژهای آرام کننده می‌تواند تدافع لمسی را کاهش دهد. 

4- بازی درمانی

بازی درمانی یا play therapy یک روش درمانی میان رشته‌ای است که برای درمان در بسیاری از بیماری‌ها کاربرد دارد. بازی درمانی جهت آموزش مفاهیم مختلف به همراه افزایش توجه، تمرکز، نقش پذیری، دستور پذیری، تحمل کاری و بسیاری از مشکلات دیگر کاربرد دارد. کاردرمانی اوتیسم در تلاش است بیشتر فعالیت‌ها و تکنیک‌ها را در به شیوه‌ای اجرا نماید که در قالب بازی باشد. چرا که در این حالت کودک برقراری ارتباط با کودک ساده‌تر بوده و کودک راحت‌تر در فعالیت‌ها مشکارت خواهد کرد. 

5- روش aba (تحلیل رفتار کاربردی)

یکی از قدیمی‌ترین روش‌های درمانی اوتیسم که کاردرمانگران از آن بهره می‌برند، تکنیک aba است که قدمت آن به حدود 50 سال می‌رسد. در این روش با تحلیل رفتار کاربردی تکنیکی است که به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های مورد نیاز را بیاموزند یا رفتارهای مشکل ساز مانند آسیب رساندن به خود را کاهش دهد. در روش aba از تقویت مثبت استفاده می‌شود که باعث می‌شود برخی از رفتارها بیشتر تکرار شوند. نسخه‌های اولیه این روش بر پایه پاداش و مجازات استوار بود اما در نسخه‌های جدید آن روش‌ها مجازات حذف شده است و بیشتر روی تقویت نقاط قوت کودک متمرکز است. 

6- رفتار درمانی شناختی (cbt)

رفتاردرمانی شناختی یک گزینه درمانی برای کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم است که از سایر اختلالات روان مانند اضطراب، افسردگی، اختلال توجه و بیش فعالی رنج می‌برند. این روش کمک می‌کند که کودمان باورها و رفتارهای خود را تغییر دهند. رفتار درمانی شناختی که به نام درمان رفتاری شناختی هم ترویج پیدا کرده است دو بخش اصلی را هدف قرار می‌دهد. مؤلفه اول شناخت است که به کودکان کمک می‌کند نحوه تفکر و باورهای خود را تغییر دهند. از طرفی دیگر مؤلفه رفتاری به فرد کمک می‌کند تا نحوه واکنش خود را به موقعیت‌های مختلف تغییر  دهد. همین مورد به بهبود روابط اجتماعی فرد کمک شایانی خواهد کرد. 

7- فلور تایم (Floor time)

فلور تایم جزو جدیدترین روش‌های کاردرمانی کودکان اوتیسم است. دلیل نام گذاری این روش به این دلیل است که درمانگر یا والدین همراه کودک روی زمین تمرینات را به کودک ارائه می‌کند. فلور تایم یک درمان مبتنی بر ارتباط است. این روش می‌توان جایگزینی برای روش aba باشد یا در ترکیب با آن مورد استفاده قرار گیرد. هدف در floor time این است که بزرگسالان به کودک کمک کنند دایره ارتباطات خود را گسترش دهد. درمانگران و والدین می‌توانند از طریق فعالیت‌هایی که برای کودک لذتبخش است وی را درگیر درمان کنند. این افراد باید ابتدا سعی کنند که وارد بازی‌های کودک شوند. به همین دلیل لازم است از رفتارهای کودک پیروی کنند تا بتوانند اعتماد وی را جلب کرده و فعالیت‌های سازنده را به مرور وارد ارتباط کنند.

8- درمان اوتیسم به کمک حیوانات

کمک گرفتن از حیوانات برای کمک به درمان بیماری‌ها روش جدیدی نیست. در برخی از موارد از حیوانات خانگی به خصوص سگ برای این مهم کمک گرفتهمی‌شود و در برخی از موارد برخی از حیوانات دیگر مانند اسب یا دلفین برای این کار استفاده می‌شود. فرد مبتلا به اختلال اوتیسم در مواجه با حیوانات اضطراب کمتری را تجربه می‌کنند و راحت‌تر ارتباط برقرار خواهند کرد. همچنین حیوانات خانگی مانند سگ‌ها در برخی از موارد مانند تشنج یا خودزنی فرد می‌توانند به خانواده اطلاع دهند تا اقدامات پیشگیرانه را انجام دهند. اسب درمانی هم مزایای خاص خود را دارد و می‌تواند در بهبود حس عمقی موثر واقع شود. همچنین می‌تواند برای تقویت عضلات، توجه و تمرکز مفید باشد. از آنجایی که اسب‌های حیوانات با احساسی هستند برقرار کردن ارتباط با آن‌ها برای کودکان بسیار ساده است. 

نکته‌ای که باید مورد توجه قرار دهیم این است که این روش‌های درمانی همه با هم در یک جهت بوده و هیچ یک با دیگری تناقضی ندارد. بنابراین کاملا طبیعی است که چند تکنیک با هم ترکیب شده و مورد استفاده قرار گیرند. از طرفی دیگر هر کدام از این روش‌ها بسیار تخصصی هستند و برای اجرای آن‌ها باید با کاردرمانگر خود هماهنگ باشید. 

در کنار همه این موارد در نظر داشته باشید که درمان اوتیسم یک درمان تیمی است و به تخصص‌های مختلفی نیاز دارد. 

بیمه کاردرمانی کودکان اوتیسم

اوتیسم یک بیماری است که درمان قطعی ندارد و در تمام طول زندگی فرد ادامه دارد. بنابراین جلسات درمانی آن‌ها طولانی بوده و معمولا چندین سال به طول خواهد انجامید. در نتیجه هزینه تحمیل شده به خانواده‌ها بسیار سنگین است و در بسیاری از موارد باعث می‌شود که درمان نیمه کاره رها شود. در همین راستا در فروردین 1400 اوتیسم جزو بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج قرار گرفته و قرار شد که خدمات کاردرمانی، گفتاردرمانی، رفتاردرمانی و برخی از بخش‌های دیگر این بیماری توسط بیمه‌ها پوشش داده شود. اما تاکنون فقط بیمه‌های تکمیلی هستند که خدمات کاردرمانی کودکان اوتیسم را تحت پوشش قرار داده‌اند. 

کلینیک کاردرمانی ویژه اوتیسم چه ویژگی‌هایی دارد؟

خانواده‌هایی که یکی از اعضای آن با اوتیسم درگیر است، چالش‌های متفاوتی را تجربه می‌کنند. یکی از چالش دریافت درمان مناسب در تایم درست است. چرا که اوتیسم یکی از بیماری‌های مربوط به دستگاه عصبی است و هر چه درمان سریع‌تر دریافت شود امکان کاهش علایم بالاتر می‌رود. در همین راستا لازم است زمان انتخاب کلینیک کاردرمانی اوتیسم به موارد زیر توجه کافی نشان دهید:

1- تیم درمانی متخصص

اولین موردی که در انتخاب کلینیک کاردرمانی اوتیسم دارای اهمیت است، تخصص تیم درمانی است که قرار است با فرد کار کنند. تخصص در این مورد خاص از دو منبع سرچشمه گرفته است که اولی تحصیلات است و دومی تجربه. برای اینکه یک کاردرمانگر بتواند با کودکان اوتیسم کار کند باید داقل مدرک لیسانس کاردرمانی و کارت نظام پزشکی داشته باشد. همچنین لازم است دوره‌های تخصصی درمان اوتیسم مانند یکپارچگی حسی، آموزش aba و … را طی کرده باشد. از طرفی دیگر تجربه می‌تواند به افزایش مهارت فرد در درمان این کودکان کمک کند. 

2- کلینیک کاردرمانی اوتیسم باید مجهز باشد

در بخش های قبلی مشاهده کردید که کاردرمانی اوتیسم از روش‌های متنوع برای کمک به این کودکان استفاده می‌کند. بنابراین برای درمان بهتر لازم است کلینیکی را انتخاب نمایید که تجهیزات مناسبی و کافی داشته باشد تا درمانگر برای انتخاب روش درمانی مناسب با مشکل روبرو نشود.

3- توجه به کار تیمی

درمان اوتیسم یک کار تیمی است و به تخصص‌های مختلفی نیاز دارد. بنابراین بهتر است کلینیکی را انتخاب کنید که بخش های مختلفی داشته باشد. علاوه بر بخش کاردرمانی کلینیک مورد نظر باید بخش گفتاردرمانی اوتیسم و روانشناسی داشته باشد. از همه مهم‌تر این است که درمان به صورت تیمی و در یک راستا به فرد ارائه شود تا هم افزاییی آن‌ها به بهبود شرایط فرد کمک کند. 

4- فاصله

مهم است که به کلینیکی مراجعه کنید که از نظر فاصله با محل زندگی فرد خیلی دور نباشد. چرا که این افراد معمولا تحمل طی کردن مسافت‌های طولانی را ندارند و از طرفی دیگر شرایطی مانند ترافیک می‌تواند مشکلات آن‌ها را تشدید نماید. از طرفی دیگر فاصله طولانی در کنار مدت زمانی که این افراد به توانبخشی نیاز دارند باعث می‌شود که هم از نظر مالی و هم از نظر زمانی فشار بیشتری به خانواده وارد شود. 

5- رویکرد درمانی مناسب

یکی دیگر از مواردی که در زمان انتخاب کلینیک کاردرمانی اوتیسم باشد در نظر داشته باشید، استفاده از رویکردهای درمانی مناسب با کودک است. در ابتدای امر باید یک ارزیابی جامع از کودک به عمل بیاید تا اختلالات فرد به صورت کامل مشخص شود. سپس متناسب با آن برنامه درمانی به فرد ارائه شود. برخی از کلینیک‌ها برای همه افراد از یک برنامه درمانی ثابت استفاده می‌کنند. در حالیکه لازم است برنامه درمانی هر فرد متناسب با ویژگی‌های وی انتخاب و چینش شود. 

بهترین کلینیک کاردرمانی اوتیسم در تهران

با توجه به شرایطی که بیان کردیم مرکز جامع توانبخشی ایران یکی از بهترین کلینیک‌های ویژه اوتیسم در تهران است که با دو شعبه فعال در مرکز و غرب تهران برای بسیاری از مناطق به راحتی قابل دسترسی می‌باشد. همچنین کلینیک مجهز و سابقه طولانی مرکز و همکاران با تجربه می‌توانند به صورت تیمی بهترین درمان‌ها را برای کودکان شما فراهم نمایند.