اختلال یادگیری (تعریف، انواع، دلایل، علایم و راه‌های درمان) | مرکز جامع توانبخشی ایران
- توضیحات
بسیاری از افراد از درس و مدرسه فراری هستند و برخی حتی نمی‌توانند مدرسه ابتدایی را به پایان برسانند. شاید در ابتدا این امر را ناشی از تنبلی یا بازیگوشی فرد بدانیم. اما در پس پرده عامل دیگری وجود دارد که
هر چند بسیار شایع است اما کمتر شناخته شده است.
اختلال یادگیری یکی از مهم‌ترین دلایل ترک تحصیل در بین کودکان است. این اختلال می‌تواند عملکرد درسی افراد را به شدت کاهش دهد به صورتی که ادامه تحصیل امکان پذیر نباشد. هر چند این عامل می‌تواند بسیار مخرب باشد، اما در صورتی که به موقع شناسایی شود و درمان به موقع صورت گیرد، اثر آن بسیار کاهش پیدا می‌کند. برای آشنایی بیشتر با علایم، انواع و راه‌های درمانی اختلال یادگیری پیشنهاد می‌کنیم این نوشته را تا انتها دنبال کنید.
اختلال یادگیری چیست؟
اختلال یادگیری به طیف وسیعی از ناهنجاری‌های عصبی گفته می‌شود که می‌تواند توانایی مغز برای دریافت، پردازش و ارسال اطلاعات را تحت تاثیر قرار دهد. به صورتی که فرد مبتلا ممکن است در خواندن، نوشتن، صحبت کردن، گوش دادن، درک مفاهیم ریاضی و درک عمومی دچار ناتوانی شود.
به عبارتی دیگر اختلال یادگیری به معنای اختلال در یک یا چند فرآیند روانشناختی اساسی است که در درک یا استفاده از زبان گفتاری یا نوشتاری دخیل هستند. اختلال در این فرآیندهای روانشناختی ممکن است خود را به صورت اختلال در گوش دادن، صحبت کردن، خواندن، املا یا انجام محاسبات ریاضی نشان دهد.
نکته: اختلالات یادگیری به دلیل بیماری جسمی یا روانی، شرایط اقتصادی یا زمینه فرهنگی ایجاد نمی‌شوند. این مشکلات همچنین به معنای ضعف یا تنبلی در کودکان نمی‌باشد.
چه مواردی جزو اختلالات یادگیری نمی‌باشد؟
فرآیند یادگیری در برخی از کودکان آهسته‌تر است به این معنا که ممکن است در ابتدای آموزش با مشکلاتی دست و پنجه نرم کنند یا برای یاد گرفتن یک موضوع مجبور شوند آن را چندین بار تکرار کنند، اما در نهایت بدون کمک قادر به یادگیری مفاهیم بوده و می‌توانند فعالیت‌های خود را به تنهایی سازماندهی کنند. این مشکل در کشورهایی مانند ایران که در بسیاری از موارد زبان مادری فرد با زبان آموزش متفاوت است، شایع بوده و ناشی از اختلال نمی‌باشد.
برخی دیگر از کودکان ممکن است نسبت به یادگیری موضوع جدید علاقه نداشته باشند. قطعا همه ما نسبت به یادگیری زیست شناسی، ادبیات، ریاضی، موسیقی و زبانی جدید به یک اندازه علاقمند نیستیم در نتیجه ممکن است نسبت به یادگیری تعدادی از این دروس رغبتی نداشته باشیم. این ویژگی‌ها علایق کودک را نشان می‌دهند و نشان دهنده اختلال یادگیری نمی‌باشند.
دلایل اختلال یادگیری
بنا به تحقیقات یک دلیل واحد و مشخص برای اختلالات یادگیری وجود ندارد، بلکه مجموعه‌ای از فاکتورها وجود دارند که می‌توانند چنین اختلالاتی به دنبال داشته باشند. مهم‌ترین این دلایل به صورت زیر هستند:
1- ژنتیک
اولین دلیل ایجاد چنین اختلالی را می‌توان به مسائل ژنتیکی مرتبط دانست. در بسیاری از موارد مشاهده شده است که کودکی که این اختلال در یکی از والدینش وجود داشته است دچار اختلال یادگیری خواهد شد.
2- مشکلات حین و بعد از زایمان
آسیب‌های وارده در حین یا بعد از تولد ممکن است اختلال یادگیری را به دنبال داشته باشد. رفتارهای پر خطر مانند مصرف مواد مخدر یا الکل در دوران بارداری، ضربه‌های فیزیکی، رشد ضعیف رحم، وزن کم هنگام تولد و زایمان زودرس یا طولانی مدت همگی می‌توانند این اختلال را به دنبال داشته باشند.
3- عوامل محیطی
عوامل محیطی مانند افزایش قرار گرفتن در معرض سمومی مانند سرب می‌تواند اختلال یادگیری را به دنبال داشته باشد.
4- بیماری‌های زمینه‌ای
در بسیاری از موارد مشاهده شده است که بیماری‌های زمینه‌ای اختلال یادگیری را تشدید می‌کنند. بیماری‌هایی مانند ADHD و اتیسم ریسک ابتلا را به صورت معناداری افزایش می‌دهند. به صورتی که 25 درصد کسانی که اختلال یادگیری دارند، به ADHD هم مبتلا هستند و 15 تا 30 درصد افراد مبتلا به ADHD از یکی از اختلالات یادگیری رنج می‌برند.
علایم اختلال یادگیری
در صورتی که کودک رشد فیزیولوژیکی طبیعی داشته باشد، انتظار می‌رود در هر سنی مجموعه خاصی از مهارت‌های شناختی و حرکتی اولیه را به دست آورد. هر گونه تاخیر یا شکاف قابل توجه در این پیشرفت می‌تواند نشانه‌ای از ناتوانی یادگیری باشد. به صورت کلی می‌توان علایم اختلال یادگیری ممکن است در سنین مختلف، متفاوت باشد:
1- پیش‌دبستانی
ممکن است کودک در دوره پیش دبستانی در برخی از موارد زیر مشکلاتی داشته باشد:
- توسعه مهارت‌های گفتاری در سنین عادی (۱۵ تا ۱۸ ماهگی) زمانی که گفتار به طور معمول در کودکان ایجاد می‌شود؛
- تلفظ کلمات ساده؛
- شناخت حروف و کلمات؛
- یادگیری اعداد، قافیه یا آهنگ‌ها؛
- تمرکز روی وظایف؛
- پیروی از قوانین و دستورالعمل‌ها؛
- استفاده از مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت برای انجام کارهای فیزیکی.
2- دبستان (دوره اول و دوم دبستان)
در دوره دبستان افراد داری اختلال یادگیری ممکن است در موارد زیر با مشکل روبرو باشند:
- اتصال حروف و صداها؛
- تمایز بین کلمات مشابه یا کلمات هم قافیه؛
- خواندن، املا یا نوشتن دقیق؛
- تشخیص راست از چپ، برای مثال، اشتباه گرفتن ۲۵ با ۵۲؛
- شناخت حروف الفبا؛
- استفاده از نمادهای صحیح ریاضی؛
- به خاطر سپردن اعداد یا حقایق؛
- یادگیری مهارت‌های جدید (کودک ممکن است کندتر از سایر کودکان هم سن خود باشد)؛
- حفظ کردن اشعار یا پاسخ‌ها؛
- درک مفهوم زمان؛
- هماهنگی بین دست و چشم، عدم توانایی در اندازه گیری مسافت یا سرعت؛
- کارهای مربوط به مهارت‌های حرکتی ظریف: مداد در دست گرفتن، بستن بند کفش، بستن دکمه پیراهن و غیره؛
- ردیابی اموال خود مانند لوازم التحریر.
3- راهنمایی (دوره اول متوسطه)
کودکانی که در دوره اول متوسطه اختلال یادگیری دارند، در موارد زیر دچار اشکال هستند:
- املای کلمات مشابه (خیر / خبر)، استفاده از پیشوندها و پسوندها؛
- خواندن با صدای بلند، نوشتن تکالیف، حل مسائل ریاضی که در آن اعداد با حروف نوشته شده است؛
- دست خط (کودک ممکن است مداد را محکم بگیرد)؛
- به خاطر سپردن یا یادآوری حقایق؛
- درک زبان بدن و حالات چهره؛
- نشان دادن واکنش‌های عاطفی مناسب در محیط یادگیری (کودک ممکن است رفتاری پرخاشگرانه یا سرکش داشته باشد).
4- دبیرستان (دوره دوم متوسطه)
فرد ممکن است در انجام فعالیت‌های زیر دچار مشکل باشد:
- املای دقیق کلمات (کودک ممکن است در یک متن، یک کلمه را با املای متفاوت بنویسد)؛
- خواندن و نوشتن؛
- خلاصه کردن، بازنویسی، پاسخ دادن به مسائل کاربردی یا سوالات در آزمون‌ها؛
- حافظه ضعیف؛
- سازگاری با محیط جدید؛
- درک مفاهیم انتزاعی؛
- تمرکز مداوم: کودک ممکن است روی برخی از کارها تمرکز نداشته باشد، در حالی که روی برخی دیگر از کارها تمرکز بیش از حد دارد.
نکته: در حالی که کودکان دارای اختلال یادگیری در برخی زمینه‌ها مشکل دارند، در رشته مورد علاقه خود استعداد، مهارت و شایستگی بالایی دارند. اغلب ما بر روی این اختلال تمرکز می‌کنیم و استعدادها یا مهارت‌های کودک را نادیده می‌گیریم. مهم است که والدین و معلمان این پتانسیل پنهان را بشناسند و کودک را تشویق کنند تا آن‌ها را دنبال کند.
در صورت مشاهده علایم بالا در کودک خود می‌توانید با تیم تخصصی کلینیک جامع توانبخشی ایران جهت دریافت مشاوره و درمان تماس بگیرید: 02166596151
نحوه تشخیص اختلال یادگیری
یکی از مشکلات شایع جامعه این است که با دیدن چند علامت از یک بیماری، خانواده احساس می‌کنند که بیماری را تشخیص داده و تلاش می‌کنند تشخیص خود را به درمانگران هم القا کنند. در نظر داشته باشید چنانچه برخی از علایم بالا را در کودک خود مشاهده کردید، فورا روی آن‌ها تشخیص اختلال یادگیری نگذارید. تشخیص اختلال یادگیری فرآیند پیچیده‌ای دارد و لازم است که در ابتدا عوامل زمینه‌ای مانند اختلال بینایی، شنوایی و رشدی مورد بررسی قرار گیرند. در صورتی که این موارد مشکلی نداشته باشند، باید تست‌های تشخیصی توسط متخصصین این حوزه صورت بگیرد تا تشخیصی درست و مطمئن داشته باشید. همچنین این احتمال وجود دارد که بنا به انتظارات نادرست خانواده و اطرافیان، فرد بیمار تشخیص داده شود، در حالیکه عملکرد کودک طبیعی است.
انواع اختلال یادگیری
همانطور که در ابتدای نوشته اشاره شد اختلالات یادگیری طیف گسترده‌ای از ناهنجاری‌های عصبی است. شدت و ضعف این ناهنجاری‌ها در افراد مختلف، متفاوت است. اما به صورت کلی می‌توان انواع آن را در دسته‌های زیر طبقه بندی کرد:
1- Dyslexia یا نارساخوانی
نارساخوانی یک اختلال یادگیری است که شامل مشکل در خواندن به دلیل مشکلات در شناسایی صداها و یادگیری نحوه ارتباط آن‌ها با حروف و کلمات است. نارساخوانی که اختلال یادگیری خواندن نیز نامیده می‌شود، ناشی از اختلال عملکرد مناطقی از مغز است که زبان را پردازش می‌کنند.
افراد مبتلا به نارساخوانی هوش و بینایی طبیعی دارند. اکثر کودکان مبتلا به نارساخوانی می‌توانند با تدریس خصوصی یا یک برنامه آموزشی تخصصی مدارج تحصیلی را به خوبی طی کنند. البته نباید از نقش حمایت‌های عاطفی و خانوادگی برای رسیدن به موفقیت در این افراد چشم پوشی کرد.
اگر چه درمانی قطعی و یکسان برای نارساخوانی وجود ندارد، اما شناسایی به موقع و مداخله صحیح منجر به بهترین نتیجه می‌شود. گاهی اوقات نارساخوانی سال‌ها و تا بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شود. اما در نظر داشته باشید که هیچ وقت برای شروع درمان دیر نیست و همیشه امید به بهبودی وجود دارد.
2- Dysgraphia یا اختلال نوشتاری
دیسگرافی یک اختلال عصبی در بیان نوشتاری است که توانایی نوشتن و مهارت‌های حرکتی ظریف را مختل می‌کند. این اختلال هم کودکان و هم بزرگسالان را درگیر می‌کند و عملاً در تمام جنبه‌های فرآیند نوشتن از جمله املا، خوانایی، فاصله و اندازه کلمات اختلال ایجاد می‌کند.
دیسگرافی می تواند به صورت مشکلات املایی و یا مشکل در پیاده کردن افکار روی کاغذ ظاهر شود. اختلال نوشتاری یک اختلال عصبی است که عموماً زمانی که کودکان برای اولین بار نوشتن را یاد می‌گیرند، ظاهر می‌شود. دیسگرافیا به این صورت است که فرد در تبدیل صداهای زبان به شکل نوشتاری، یا دانستن اینکه کدام حرف را برای هر صدا باید استفاده کند، مشکل دارد.
فرد مبتلا به اختلال نوشتاری ممکن است حروف خود را برعکس بنویسد، در یادآوری نحوه تشکیل حروف یا زمان استفاده از حروف چسبیده یا جدا مشکل داشته باشد. فرد مبتلا به نارسا نویسی ممکن است برای تشکیل جملات نوشتاری با دستور زبان و علائم نگارشی صحیح، با مشکلات رایجی از جمله حذف کلمات، ترتیب نادرست کلمات و استفاده نادرست از فعل و ضمایر روبرو شود. افراد مبتلا به دیسگرافی ممکن است راحت‌تر و روان‌تر از نوشتن صحبت کنند.
هر چند دلایل این اختلال هنوز به درستی شناسایی نشده‌اند، اما تشخیص به موقع و درمان زود هنگام می‌تواند مشکلات فرد را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد.
3- Dyscalculia یا اختلال یادگیری ریاضی
انجام تکالیف ریاضی برای بسیاری از کودکان ناخوشایند است، بنابراین کاملا طبیعی است که از آن فراری باشند یا بعضی اوقات در انجام تکالیف با مشکل روبرو شوند. اما اگر کودکان با اعداد و مفاهیم پایه‌ای ریاضی مشکل دارند و نمره ریاضی آن‌ها پایین است و در سایر دروس مشکلی ندارند، احتمالا از اختلال یادگیری ریاضی رنج می‌برند.
Dyscalculia اصطلاحی است که برای توصیف ناتوانی‌های یادگیری خاص استفاده می‌شود که بر توانایی کودک در درک، یادگیری و انجام عملیات‌های ریاضی و اعداد تأثیر می‌گذارد. معمولاً به محض اینکه بچه‌ها کلاس‌های ریاضی را در مدرسه شروع می‌کنند، این اختلال خود را نشان می‌دهد. دیسکالکولیا یک اختلال یادگیری خاص است، به این معنی که فقط بر نحوه یادگیری ریاضی کودکان تأثیر می‌گذارد. کودک مبتلا به اختلال حساب ممکن است در دروس دیگر مانند زبان انگلیسی یا تاریخ خوب عمل کند و همچنان در کلاس‌هایی که از ریاضیات استفاده می‌کنند مشکل داشته باشد.
4- Non-Verbal Learning Disorder یا اختلال یادگیری غیر کلامی
هنگامی که به اختلالات یادگیری فکر می‌کنیم، به این فکر می‌کنیم که فرد در یادگیری مهارت‌های مورد نیاز برای خواندن و نوشتن مشکل دارد. اما نوع دیگری از اختلال یادگیری وجود دارد که به آن اختلال یادگیری غیرکلامی یا به اختصار NLD گفته می‌شود. افراد مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی در تفسیر نشانه‌های غیرکلامی مانند حالات صورت یا زبان بدن مشکل دارند و ممکن است هماهنگی حرکتی ضعیفی داشته باشند.
در مدرسه، بچه‌های مبتلا به NLD معمولاً مشکلی در حفظیات ندارند، اما با ایده‌ها و سازماندهی اطلاعات مشکل دارند. کودکان مبتلا به NLD همچنین ممکن است در انجام حرکات فیزیکی با مشکل روبرو باشند و حرکات آن‌ها خام باشد. زیرا درک آنچه می بینند و نحوه اشغال فضا برای آن‌ها مشکل است.
مانند کودکان اوتیستیک، کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی اغلب در انتخاب نشانه‌های اجتماعی مشکل دارند. در واقع، بسیاری از کودکان مبتلا به NLD تشخیص اوتیسم دارند. نشانه‌های اجتماعی غیرکلامی نوعی الگویی است که خواندن آن برای این بچه‌ها سخت است.
NLD یادگیری این مهارت‌ها را بسیار سخت‌تر می‌کند، اما با حمایت و استراتژی‌های مناسب، بچه‌های مبتلا به NLD می‌توانند به همسالان خود برسند.
درمان اختلال یادگیری به چه صورت است؟
برای افرادی که از اختلالات یادگیری رنج می‌برند نمی‌توان نسخه درمانی یکسانی پیچید. بنابراین با توجه به نوع و شدت اختلال ممکن است از متخصصین و روش‌های مختلفی برای درمان کمک گرفته شود. به صورت کلی می‌توان گفت که روش‌های زیر در اکثر موارد می‌توانند کمک کننده باشند:
1- کمک‌های ویژه
یک متخصص آموزش دیده می‌تواند تکنیک‌هایی را برای بهبود مهارت‌های تحصیلی، سازمانی و مطالعه به فرزند شما آموزش دهد. در بسیاری از موادر نیاز است که برای بهبود اوضاع از یک معلم خصوصی کمک گرفته شود.
2- ndividualized education program یا برنامه آموزش فردی
مدارس دولتی در ایالات متحده موظف به ارائه یک برنامه آموزشی فردی برای دانش آموزانی هستند که به درجات مختلف از اختلال یادگیری رنج می‌برند. IEP اهداف یادگیری را تعیین می‌کند و استراتژی‌ها و خدماتی را برای حمایت بیشتر کودک در مدرسه تعیین می‌کند. هر چند این روش در مدارس ایران اجرا نمی‌شود اما بسیاری از کلینیک‌های توانبخشی به کمک والدین توانایی طراحی و اجرای چنین برنامه‌ای را دارند.
3- گفتاردرمانی
گفتاردرمانگران می‌توانند مشکلات گفتاری و اختلالات یادگیری مخصوصا نارساخوانی را از هم تفکیک کنند. چرا که این دو در برخی از موارد مشابه بوده و ممکن است با هم اشتباه گرفته شوند. گفتاردرمانگران همچنین می‌توانند در رفع اختلال یادگیری نقش موثری داشته باشند.
4- کاردرمانی
کاردمانگرانی که در حیطه ذهنی کار می‌کنند اشراف کاملی بر اختلالات یادگیری دارند و همچنین می‌توانند مشکلات حسی و حرکتی فرد را شناسایی کنند. به همین دلیل در درمان اختلال نوشتاری، اختلال ریاضی و اختلالات یادگیری غیرکلامی می‌توانند کمک کنند.
5- دارودرمانی
برخلاف بسیاری از بیماری‌ها، دارودرمانی در درمان اختلالات یادگیری معمولا نقشی کمکی دارد. پزشک ممکن است داروهایی را برای مدیریت افسردگی یا اضطراب شدید توصیه کند. داروهایی که برای درمان ADHD کاربرد دارند، ممکن است توانایی کودک را برای تمرکز در مدرسه بهبود ببخشند.
در این نوشته کلینیک توانبخشی ایران سعی کردیم به طور مختصر شما را با اختلال یادگیری آشنا کنیم و همچنین انواع، علایم و راه‌های درمان این بیماری را با شما به اشتراک گذاشتیم. اگر در مورد اختلال یادگیری ابهامی دارید، می‌توانید سوالات خودتان را در بخش نظرات بنویسید تا در سریع‌ترین زمان ممکن به آن‌ها پاسخ دهیم.