توانبخشی کودکان حوزه‌ای تخصصی در علوم توانبخشی است که به حصول اطمینان از طی کردن مراحل رشدی و عملکردی مناسب در کودکان با نارسایی‌های رشدی یا اکتسابی می‌پردازد. این نارسایی‌ها می‌توانند ناشی از عوامل مختلفی همچون اختلالات ژنتیکی، بیماری‌های مادرزادی، آسیب‌های مغزی و یا اختلالات عضلانی-اسکلتی باشند.

کودکان در سنین مختلف نیازهای رشدی متفاوتی دارند و توانبخشی کودکان نیز بر همین اساس، با رویکردی پویا و انطباق‌پذیر طراحی می‌شود. هدف نهایی این فرآیند، به حداکثر رساندن پتانسیل‌های رشدی و عملکردی کودک و در نتیجه، ارتقای کیفیت زندگی او و خانواده‌اش است. در توانبخشی کودکان از طیف وسیعی از مداخلات استفاده می‌شود که شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، روانشناسی و آموزش‌های ویژه است. این مداخلات به صورت مجزا و یا ترکیبی بر اساس نیازهای خاص هر کودک برنامه‌ریزی و اجرا می‌گردند. شواهد علمی متعددی حاکی از آن است که توانبخشی کودکان در صورتی که به صورت زودهنگام و با رویکردی جامع آغاز شود، می‌تواند تاثیر بسزایی در بهبود عملکردهای حرکتی، شناختی، ارتباطی و اجتماعی کودکان داشته باشد. این امر نه تنها به استقلال و خودکفایی بیشتر کودک در انجام فعالیت‌های روزمره منجر می‌شود، بلکه زمینه‌ساز مشارکت فعال او در اجتماع و دستیابی به یک زندگی پربار و رضایت‌بخش خواهد شد.

تعریف توانبخشی کودکان 

توانبخشی کودکان روشی درمانی است که به آن‌ها کمک می‌کند تا حداکثر توانایی‌های ممکن خود را کسب کنند. در واقع توانبخشی کودکان به بازیابی، حفظ و توسعه توانایی‌های مورد نیاز روزمره زندگی کودکان کمک خواهد کرد. این توانایی‌ها ممکن است فیزیکی، ذهنی و یا شناختی (تفکر و یادگیری) باشند. از طرفی دیگر توانبخشی سعی می‌کند که کودکان را در مسیر رشد طبیعی قرار دهد، چرا که در بسیاری از موارد اختلالات موجود رشد کودکان را با تاخیر مواجه خواهد کرد. در نهایت می‌توان گفت توانبخشی کودکان تلاش می‌کند که این افراد را برای زندگی عادی و مشارکت در اجتماع آماده کند. 

اهمیت توانبخشی در ارتقای کیفیت زندگی کودکان

در گذشته، تمرکز اصلی در مواجهه با بیماری و ناتوانی، صرفا بر درمان عامل زمینه‌ای و بهبود وضعیت سلامتی فرد معطوف بود. اما با درک اهمیت کیفیت زندگی افراد دارای ناتوانی، مفهوم توانبخشی شکل گرفت. چرا که افرادی که از توانبخشی بی‌نسیب هستند، نمی‌توانند قابلیت‌های خود را به طور کامل بروز دهند. برای نمونه ممکن است که به کمک توانبخشی فرد بتواند به چهره‌ای تاثیر گذار در موسیقی یا هر حوزه‌ی دیگری تبدیل شود. از طرفی دیگر اگر توانبخشی نباشد بسیاری از افراد به برای همیشه به اعضای خانواده خود وابسته می‌مانند که همین موضوع تاثیر منفی روی کیفیت زندگی خود فرد و اعضای خانواده خواهد داشت. توجه به این نکته هم ضروری است که عدم توانبخشی به موقع کودکان می‌تواند هزینه‌های مالی و روانی زیادی را به خانواده و جامعه تحمیل کند. بنابراین توانبخشی کودکان می‌تواند روی بسیاری از جنبه‌های زندگی فرد، خانواده و حتی اجتماع اثر مثبت به جای بگذارد. 

اهداف توانبخشی کودکان

توانبخشی دارای رشته‌ها و حوزه‌های مختلفی است که هر کدام از آن‌ها به گونه‌ای به افراد کمک می‌کنند تا بتوانند امورات روزانه خود را مدیریت کنند. بنابراین هر کدام از آن‌ها ممکن است اهداف مختلفی را دنبال کنند. برای نمونه گفتاردرمانگران تلاش می‌کنند تا فرد بتواند به راحتی با دیگران حرف زده و ارتباطات اجتماعی مناسبی داشته باشد. اما همه این رشته‌ها در نهایت به دنبال هدفی مشترک و یکسان هستند که به افراد کمک خواهد کرد زندگی ساده‌تری را تجربه کنند. در ادامه مهم‌ترین اهداف توانبخشی کودکان را با هم بررسی خواهیم کرد:

1- پیشگیری از عوارض ناشی از اختلالات

یکی از اهداف اولیه توانبخشی کودکان پیشگیری از عوارض ناشی از اختلال است. چرا که بسیاری از اختلالات در صورتی که در زمان مناسب درمان نشوند به مرور زمان بدتر خواهند شد یا عوارض ناخوشایندی را به دنبال خواهند داشت. برای نمونه کودکانی که دچار اختلالات حرکتی هستند، ممکن است در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان و یا زخم بستر قرار گیرند. به همین دلیل توانبخشی قبل از این که به فکر کمک به بهبودی فرد باشد تلاش خواهد کرد که علائم فرد به مرور زمان بدتر نشود. 

2- کاهش درد

درد، تجربه ناخوشایندی است که می‌تواند بر کیفیت زندگی افراد در تمامی سنین تاثیر منفی بگذارد. کودکان نیز به دلایل مختلفی ممکن است دچار درد شوند. این درد می‌تواند ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای، آسیب‌های ناشی از حوادث و یا عوارض ناشی از برخی از مداخلات درمانی مرتبط با اهداف توانبخشی کودکان باشد. درد در کودکان، به دلیل محدودیت‌های زبانی و شناختی آن‌ها، در اغلب موارد به صورت کلامی به درستی ابراز نمی‌شود. از این رو، شناسایی به موقع و مدیریت موثر درد در کودکان دارای اهمیت ویژه‌ای است. کاهش درد به کودک این اجازه را خواهد داد که سایر درمان‌ها را به صورت موثرتری دنبال کند. 

3- بهبود عملکردهای جسمی

یکی از مهم‌ترین اهداف توانبخشی کودکان بهبود عملکردهای جسمی فرد است. این امر در افرادی که دچار اختلالات حرکتی، ناتوانی‌های اسکلتی-عضلانی و یا اختلالات عصبی هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. متخصصان توانبخشی با استفاده از روش‌های درمانی مختلف همچون فیزیوتراپی، کاردرمانی و آب‌درمانی به دنبال تقویت قوای جسمانی، افزایش دامنه حرکتی مفاصل، بهبود تعادل و هماهنگی، و در نهایت ارتقای استقلال فرد در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی (ADL) هستند. عملکردهای جسمی را می‌توان در دو دسته مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت خلاصه کرد. هر کدام از این مهارت‌ها به گونه‌ای به افراد کمک خواهند کرد تا بتوانند زندگی خود را مدیریت کنند. برای نمونه مهارت‌های حرکتی ظریف به فرد کمک می‌کند که ظرف‌ها را بشوید در حالی که مهارت‌ها حرکتی درشت برای چهار دست و پا راه رفتن ضروری هستند.

4- بهبود عملکردهای شناختی

برخی از اختلالات زمینه‌ای می‌توانند بر عملکردهای شناختی فرد همچون حافظه، توجه، تمرکز و مهارت‌های حل مساله تاثیر منفی بگذارند. توانبخشی با بهره‌مندی از روش‌های درمانی اختصاصی به دنبال تقویت و بهبود این عملکردها است. کودکی که اختلال شناختی داشته باشد برای زندگی مستقل دچار اختلال خواهد شد و به دیگران وابسته است. این امر می‌تواند زمینه‌ساز یادگیری مهارت‌های جدید، افزایش استقلال فرد در تصمیم‌گیری‌های روزمره و در نهایت مشارکت فعال او در اجتماع شود. 

5- بهبود مهارت‌های ارتباطی

برقراری ارتباط موثر، یکی از نیازهای اساسی بشر برای تعامل با دیگران و مشارکت در اجتماع است. افرادی که دچار اختلالات گفتاری و زبانی هستند، ممکن است در برقراری ارتباط با اطرافیان خود با مشکلاتی مواجه شوند. برقراری ارتباط لزوما ارتباط کلامی نیست و ممکن است برخی از افراد توانایی سخن گفتن را به هر دلیلی نداشته باشند. بنابراین نیاز است روش‌های جبرانی جایگزین شود تا فرد بتواند حضوری فعال در اجتماع داشته باشد. توانبخشی با بهره‌مندی از تخصص گفتاردرمانگران به دنبال اصلاح و تقویت مهارت‌های گفتاری و زبانی فرد و در صورت نیاز آموزش روش‌های جایگزین ارتباط همچون زبان اشاره یا وسایل ارتباطی کمکی است.

6- بهبود عملکردهای روانی-اجتماعی

ناتوانی‌های جسمی و یا اختلالات ذهنی می‌توانند بر سلامت روانی و روابط اجتماعی فرد تاثیر منفی بگذارند. توانبخشی با بهره‌مندی از تخصص روانشناسان به دنبال کاهش استرس و اضطراب، ارتقای عزت نفس و اعتماد به نفس و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای در فرد است. همچنین متخصصان توانبخشی با آموزش مهارت‌های اجتماعی به فرد، زمینه‌های لازم را برای مشارکت فعال او در فعالیت‌های اجتماعی و برقراری روابطی سالم و موثر با دیگران فراهم می‌آورند.

7- بهبود اختلالات رشدی

یکی از مهم‌ترین اهداف توانبشخی کودکان کمک به افراد جهت رفع اختلالات رشدی است. بسیاری از کودکان با اختلالات رشدی جسمی، ذهنی یا گفتاری روبرو می‌شوند. هر کدام از این اختلالات می‌توانند تبعات ناخوشایندی را برای فرد به دنبال داشته باشند. از طرفی دیگر این اختلالات هر چه سریع‌تر درمان شوند، پاسخ مناسب‌تری به درمان خواهند داشت. بنابراین توانبخشی در این حوزه ورود کرده است و تلاش می‌کند به کمک تخصص‌های متفاوت این اختلالات را تا حد زیادی مدیریت کند. 

8- افزایش استقلال و کیفیت زندگی 

هدف نهایی و غایی همه رشته‌های توانبخشی کمک به افراد برای داشتن زندگی مستقل و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها است. این هدف بیشتر خود را در قالب توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های روزمره تعریف خواهد کرد. فعالیت‌های روزمره زندگی شامل همه کارهایی که فرد روزانه انجام می‌دهد، می‌شود. برای نمونه مشارکت در جامعه و برقراری ارتباط یا رانندگی کردن و حتی بازی کردن هم در این محدوده قرار می‌گیرند. در نتیجه توانایی انجام دادن این فعالیت‌ها به استقلال فرد کمک خواهد کرد. در صورتی که فرد بدون نیاز به کمک دیگران بتواند فعالیت‌های خود را انجام دهد، احساس رضایت بیشتری خواهد کرد و کیفیت زندگی وی بسیار بیشتر خواهد شد. 

کلینیک توانبخشی ایران یکی از جامع‌ترین کلینیک‌های توانبخشی شهر تهران است که با کمک گرفتن از متخصصین حوزه‌های مختلف و به کارگیری جدیدترین روش‌های درمانی در کنار بروزترین تجهیزات در تلاش است تا بهترین درمان‌های ممکن را در اختیار همشریان گرامی قرار دهد. برای دریافت مشاوره رایگان می‌توانید با شماره زیر در تماس باشید. همچنین جهت دریافت آنلاین نوبت می‌توانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس فرمایید:

02188242410

نوبت   اینترنتی

کدام بیماری‌ها می‌توانند از توانبخشی کودکان استفاده کنند؟

بیماری‌ها و اختلالات زیادی وجود دارند که می‌توانند از خدمات توانبخشی کودکان استفاده کنند. هر کدام از این بیماری‌ها ممکن است فقط به یکی از رشته‌های توانبخشی نیاز پیدا کنند در حالیکه برخی دیگر ممکن است به خدمات همه رشته‌ها نیاز پیدا کنند. برای نمونه کودکی که از لکنت زبان رنج می‌برد فقط به گفتاردرمانی نیاز دارد. اما کودک دارای اوتیسم به اکثر رشته‌ها نیاز پیدا می‌کند. تعداد بیماری‌هایی که می‌توانند از خدمات توانبخشی کودکان استفاده کنند بسیار زیاد است، بنابراین تلاش می‌کنیم در دسته‌بندی‌های جداگانه به بررسی مهم‌ترین آن‌ها بپردازیم:

1- اختلالات جسمی

بخش بزرگی از مراجعان توانبخشی کودکان را اختلالات جسمی تشکیل می‌دهد. برای نمونه کودکان سی پی، تاخیر رشدی، هیدروسفالی، میکروسفالی و فلج بلز همگی جزو مراجعانی هستند که از اختلالات جسمی رنج می‌برند. اختلالات جسمی مشکلاتی هستند که بر توانایی حرکتی و عملکرد جسمانی فرد تاثیر می‌گذارند و نیازمند برنامه‌های توانبخشی و مراقبت ویژه هستند. در واقع توانبخشی جسمی می‌تواند به این کودکان کمک کند تا بتوانند فعالیت‌های روزمره زندگی خود را به تنهایی و بدون نیاز به دیگران مدیریت کنند. 

2- اختلالات ذهنی و شناختی

رشد ذهنی و شناختی در دوران کودکی زیربنای یادگیری، برقراری ارتباط و مشارکت اجتماعی در بزرگسالی است. با این حال، برخی کودکان ممکن است به دلیل ابتلا به اختلالات ذهنی و شناختی در دستیابی به این مهارت‌های اساسی با مشکلاتی مواجه شوند. این اختلالات طیف گسترده‌ای را در بر می‌گیرند و می‌توانند بر جنبه‌های مختلفی همچون تفکر، حافظه، یادگیری، توجه و حل مسئله تاثیر بگذارند. اختلالات طیف اوتیسم، بیش فعالی، سندروم داون، اختلال یادگیری، اختلالات رفتاری، اختلال یکپارچگی حسی و بسیاری دیگر از مشکلات ذهنی و شناختی به توانبخشی کودکان نیاز دارند. توانبخشی اختلالات ذهنی و شناختی معمولا به کمک چندین تخصص مختلف از جمله کاردرمانی، گفتاردرمانی و روانشناسی نیاز پیدا خواهد کرد. 

3- اختلالات بلع و گفتار

یکی از نیازهای اولیه انسان‌ها توانایی برقراری ارتباط موثر با دیگران و حضور در اجتماع است. با این حال، برخی کودکان ممکن است به دلیل ابتلا به اختلالات بلع و گفتار در برقراری ارتباط و ابراز نیازهای خود با مشکلاتی مواجه شوند. این اختلالات بر فرایند بلع و تولید گفتار تاثیر می‌گذارند و می‌توانند زمینه‌ساز انزوا، کاهش اعتماد به نفس و مشکلات تحصیلی در کودکان شوند. لکنت زبان، آفازی، دیسفاژی، اختلالات بیانی و اختلالات درک زبانی مهم‌ترین اختلالاتی هستند که گفتاردرمانی به عنوان بخشی از توانبخشی کودکان می‌تواند به آن‌ها برای بهبودی کمک کند. 

4- اختلالات رشدی

اختلالات رشدی به مشکلاتی اشاره دارند که ممکن است در فرآیند رشد و توسعه کودکان به وجود آیند و نیاز به مداخله توانبخشی داشته باشند. این مشکلات می‌توانند به شیوه‌های مختلفی از جمله فیزیکی، روانی و اجتماعی ظاهر شوند. اختلالات رشدی از این منظر حائز اهمیت هستند که درمان آن‌ها در کودکی و نوزادی ساده‌تر بوده و توانبخشی به موقع می‌تواند تا حد زیادی این اختلالات را رفع کند. اختلالات رشدی هم در کودکی زندگی فرد را مختل خواهند کرد و هم در صورتی که درمان نشوند، ممکن است زندگی فرد را در بزرگسالی دچار اختلال کنند. 

تفاوت توانبخشی کودکان و توانبخشی بزرگسالان

توانبخشی حوزه‌ای تخصصی در علوم پزشکی است که با هدف بهبود عملکرد و استقلال افراد در فعالیت‌های روزمره زندگی (ADL) طراحی و اجرا می‌شود. هر چند اصول اولیه توانبخشی در کودکان با توانبخشی بزرگسالان یکسان است، با این حال  با توجه به تفاوت‌های رشدی و نیازهای خاص هر گروه سنی، رویکردهای متمایز و ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند. یکی از وجوه تمایز اساسی توانبخشی کودکان و توانبخشی بزرگسالان به اهداف درمانی باز می‌گردد. در توانبخشی کودکان تأکید بر حداکثر کردن پتانسیل‌های رشدی و ایجاد زیربنای لازم برای استقلال در بزرگسالی است. متخصصان توانبخشی کودکان در تلاشند تا با بهره‌مندی از بازی درمانی و سایر روش‌های درمانی مبتنی بر بازی مهارت‌های حرکتی، گفتاری و زبانی، مهارت‌های اجتماعی-عاطفی و  مهارت‌های شناختی کودکان را در حد بهینه ارتقا بخشند.

تجهیزات و وسایل مورد استفاده در توانبخشی کودکان نیز با توانبخشی بزرگسالان متفاوت است. در توانبخشی کودکان از اسباب‌بازی‌های تطبیق‌یافته، وسایل کمک آموزشی رنگارنگ و محیط‌های درمانی سرگرم‌کننده استفاده می‌شود تا فرآیند درمان برای کودکان جذاب و انگیزه‌بخش باشد.

تکنیک‌های درمانی به کار رفته در توانبخشی کودکان نیز با توانبخشی بزرگسالان  متفاوت است. بازی درمانی یکی از ارکان اصلی توانبخشی کودکان به شمار می‌رود. متخصصان توانبخشی با بهره‌مندی از بازی به عنوان ابزاری قدرتمند به کودکان در برقراری ارتباط، ابراز هیجانات و یادگیری مهارت‌های مختلف یاری می‌رسانند.

علاوه بر موارد ذکر شده، توانبخشی کودکان بر آموزش والدین و اعضای خانواده نیز تأکید ویژه‌ای دارد. متخصصان توانبخشی با آموزش مهارت‌های لازم به والدین زمینه‌های لازم را برای حمایت و مشارکت فعال آن‌ها در فرآیند توانبخشی کودک فراهم می‌آورند.

در توانبخشی بزرگسالان  برخلاف توانبخشی کودکان،  تأکید بر بازیابی عملکردهای ازدست‌رفته و سازگاری با شرایط جدید است. بزرگسالان ممکن است به دلیل سکته مغزی، ضایعه نخاعی، بیماری‌های مفصلی یا سایر عارضه‌ها دچار کاهش توانمندی‌های جسمی شوند. متخصصان توانبخشی بزرگسالان با بهره‌مندی از تجهیزات و وسایل تخصصی همچون وسایل ارتوپدی فنی و تمرینات توانبخشی، به این افراد در بازگشت به حداکثر عملکرد و استقلال در زندگی روزمره یاری می‌رسانند.

نقش بازی درمانی در توانبخشی کودکان

بازی فعالیتی تقلیدی از دنیای واقعی است که لذت زیادی را به همراه دارد و از ارکان اساسی رشد و تکامل در دوران کودکی به شمار می‌رود. کودکان از طریق بازی، مهارت‌های مختلف همچون مهارت‌های حرکتی، گفتاری و زبانی، مهارت‌های اجتماعی-عاطفی و مهارت‌های حل مسئله را می‌آموزند و دنیای پیرامون خود را کشف می‌کنند. بازی درمانی نیز با بهره‌مندی از همین ماهیت ذاتی بازی، به عنوان روشی مؤثر در توانبخشی کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نقش بازی درمانی در توانبخشی کودکان فراتر از سرگرمی صرف است. این روش درمانی با ایجاد فضایی امن و سرگرم‌کننده، به کودکان در برقراری ارتباط، ابراز هیجانات و مدیریت آن‌ها، و یادگیری مهارت‌های مختلف یاری می‌رساند. کودکان در طی بازی درمانی می‌توانند احساسات و تجربیات درونی خود را به گونه‌ای غیرمستقیم و نمادین بروز دهند. به عنوان مثال، کودکی که با اضطراب جدایی دست و پنجه نرم می‌کند، ممکن است در حین بازی با عروسک‌ها، سناریوهای مربوط به دوری از والدین را بازآفرینی کند. متخصص بازی درمانگر با مشاهده‌ی این الگوهای رفتاری، می‌تواند به درک دنیای درونی کودک و ریشه‌های مشکلات او دست یابد.

این تکنیک همچنین زمینه‌ای را برای تقویت مهارت‌های اجتماعی در کودکان فراهم می‌آورد. در حین بازی‌های گروهی، کودکان می‌توانند مهارت‌هایی همچون نوبت‌گیری، برقراری ارتباط موثر، حل تعارض و همکاری را تمرین و تقویت کنند. این روش درمانی با بهره‌مندی از ماهیت ذاتی بازی، به کودکان در برقراری ارتباط، ابراز هیجانات، یادگیری مهارت‌های مختلف و در نهایت، دستیابی به حداکثر پتانسیل‌های رشدی خود یاری می‌رساند.

بخش‌های مختلف توانبخشی کودکان

توانبخشی کودکان به‌عنوان یک فرآیند گسترده و متنوع، از ترکیب بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نقش مهمی در بهبود عملکرد و کیفیت زندگی کودکان دارند.یکی از ویژگی‌های بارز و نقاط قوت بخش‌های مختلف توانبخشی کودکان، تأکید بر کار تیمی و بهره‌مندی از تخصص‌های مختلف است. در این بخش‌ها، تیمی از متخصصان مجرب گرد هم می‌آیند تا با هم‌فکری و همکاری نزدیک، به ارزیابی جامع نیازهای رشدی هر کودک بپردازند. این رویکرد مبتنی بر کار تیمی زمینه‌ساز ارائه‌ی خدمات جامع و یکپارچه به کودکان و در نهایت، دستیابی به نتایج درمانی مطلوب‌تر می‌شود. متخصصان زیر می‌توانند در فرایند توانبخشی کودکان نقش مستقیم داشته باشند:

1- پزشک متخصص

هر تیم توانبخشی به یک یا چند پزشک متخصص نیاز دارد که در صورت نیاز بتوانند شرایط فرد را مدیریت کنند. برای نمونه کودکی که از تشنج رنج می‌برد به کمک داروهای متخصص مغز و اعصاب تا حد زیادی از این شرایط رهایی می‌یابد. پس از کنترل تشنج است که توانبخشی امکان پذیر می‌شود. بنابراین اگرچه پزشک متخصص به طور مستقیم در جریان توانبخشی کودکان نقش ندارد، اما می‌تواند به کمک دانش خود فرایند توانبخشی را امکان پذیر یا ساده‌تر کند. علاوه بر آن تشخیص بیماری و ارزیابی اولیه بر عهده پزشک متخصص است. متخصصین مغز و اعصاب، روانپزشک کودکان، متخصصین ارتوپدی کودکان، متخصص طب نوزادی یا سایر تخصص‌های مرتبط با حوزه‌ی سلامت کودکان پزشکانی هستند که می‌توانند در این فرایند همکاری داشته باشند. 

2- کاردرمانی

کاردرمانی یکی از اصلی‌ترین تخصص‌هایی است که در توانبخشی کودکان نقش موثری ایفا می‌کند. کاردرمانگران با دید کلی‌نگری که دارند جنبه‌های مختلف جسمی و ذهنی افراد را بررسی می‌کنند و در صورت بروز مشکل، تلاش می‌کنند که درمان مناسبی برای آن ارائه کنند. از طرفی دیگر کاردرمانی تلاش می‌کند که همه موانعی که انجام دادن فعالیت‌های روزمره زندگی را سخت می‌کنند، از بین ببرند. به این ترتیب کاردرمانی به افزایش استقلال افراد و بهبود کیفیت زندگی و رضایت از زندگی آن‌ها کمک می‌کند. بسیاری از اختلالات از جمله فلج مغزی، اوتیسم، بیش فعالی، اختلال یادگیری، تاخیر حرکتی، میکروسفالی، سندرم داون و …. می‌توانند از خدمات کاردرمانی بهره‌مند شوند.

3- گفتاردرمانی

یکی دیگر از اعضای بسیار مهم تیم توانبخشی کودکان، گفتاردرمانی است.  گفتاردرمانگران، متخصصانی هستند که با بهره‌مندی از دانش گسترده در زمینه‌ی رشد گفتار و زبان کودکان، به ارزیابی دقیق این مهارت‌ها در کودک می‌پردازند. این ارزیابی شامل بررسی جنبه‌های مختلف ارتباطی کودک همچون الگوی گفتاری، دایره واژگان، مهارت‌های دستور زبان، درک زبان و عملکرد بلع است. بر اساس نتایج حاصل از ارزیابی، گفتاردرمانگران برنامه‌ی درمانی ویژه‌ای را برای هر کودک طراحی می‌کنند. این رشته به افراد کمک خواهد کرد تا در مرحله اول بتوانند مهارت گفتار را کسب کنند. در مرحله بعد اصول برقرار ارتباط موثر و نحوه تعامل با دیگران را به فرد آموزش خواهد داد. علاوه بر آن گفتاردرمانگران تلاش می‌کنند که در صورت نیاز روش‌های جایگزین گفتار را به فرد آموزش دهند.

4- روانشناسی

روانشناسی یکی دیگر از رشته‌های توانبخشی کودکان است که به تحلیل و بهبود وضعیت روانی و رفتاری کودکان می‌پردازد. این رشته با استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های مختلف، به بهبود کیفیت زندگی و رشد و توسعه سالم کودکان کمک می‌کند. روانشناسی کودکان عمدتا بر روی سه جنبه اصلی تمرکز دارد: شناختی، رفتاری، و اجتماعی. از این رو، ارتباط مؤثر با کودکان و خانواده‌هایشان، ارزیابی و تشخیص دقیق مشکلات روانی و رفتاری و ارائه مشاوره و راهکارهای متناسب برای بهبود وضعیت آن‌ها از جمله وظایف مهم روانشناسان در این زمینه است. تشخیص و درمان اختلالات رفتاری، هیجانی، یادگیری و اجتماعی، کسب مهارت‌های مقابله‌ای با مشکلات روانی، ارتقای تاب‌آوری هیجانی، تقویت روابط والدین و کودک، بهبود عملکرد تحصیلی و ارتقای کیفیت زندگی کودک و خانواده مهم‌ترین اهداف روانشناسی کودکان است. 

5- فیزیوتراپی

فیزیوتراپی هم بخشی از توانبخشی کودکان است که در زمینه اختلالات جسمی به آن‌ها کمک می‌کند تا زندگی راحت‌تری را تجربه کنند. فیزیوتراپی کودکان به رشد افراد هم کمک کرده و می‌تواند موانع رشدی افراد را از بین ببرد تا بتواند مراحل رشد حرکتی را بهتر و ساده‌تر طی کنند. تقویت و بهبود قدرت عضلانی، افزایش دامنه حرکتی مفاصل، بهبود تعادل و هماهنگی و ارتقای مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف مهم‌ترین اهداف فیزیوتراپی کودکان هستند. 

6- سایر رشته‌ها

رشته‌های بالا اصلی‌ترین بخش‌های توانبخشی کودکان را شامل می‌شوند و در برای اکثر کودکان کاربرد دارند. اما در برخی از موارد ممکن است به کمک برخی دیگر از رشته‌ها از جمله ارتوپد فنی، مددکاری، شنوایی سنجی و بینایی سنجی احتیاج پیدا کنیم. هر کدام از این تخصص‌ها هم به نوعی می‌توانند به کودکان کمک کنند که زندگی بهتری را تجربه کنند. برای نمونه متخصصین ارتوپد فنی با ساخت وسایل و تجهیزات کمکی می‌توانند بسیاری از توانایی‌های فرد را به وی باز گردانند. 

نقش خانواده‌ها در توانبخشی کودکان

با وجود اینکه توانبخشی کودکان به کمک متخصصین مختلف نیاز دارد و هر کدام از این متخصصین به نحوه‌ای به فرد کمک می‌کنند که زندگی بهتری داشته باشد، اما نقش خانواده‌ها از همه مهم‌تر و تاثیر گذارتر خواهد بود. یکی از مهم‌ترین نقش‌های خانواده‌ها در توانبخشی کودکان، ایجاد حمایت و انگیزه برای ادامه درمان است. حمایت از کودکان در طول روند توانبخشی اعتماد به نفس و انگیزه آن‌ها را تقویت می‌کند و آن‌ها را برای مواجهه با چالش‌های درمانی تشویق می‌کند. خانواده‌ها باید به عنوان پایه و اساس در فرایند توانبخشی کودکان خود مطرح شوند. آن‌ها با شناخت عمیق از وضعیت و نیازهای کودکان، می‌توانند در تعیین اهداف و برنامه‌های درمانی موثری مشارکت کنند و از نزدیک با پزشکان و تیم‌های درمانی همکاری کنند.

سخن پایانی

توانبخشی کودکان فرآیندی جامع و چندجانبه است که با هدف کمک به کودکان در دستیابی به حداکثر توانمندی‌هایشان در ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و هیجانی طراحی و اجرا می‌شود. این فرآیند برای کودکانی که به دلیل ابتلا به اختلالات رشدی، بیماری‌های مزمن و یا حوادث آسیب‌زا با محدودیت‌هایی روبرو هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. رویکرد توانبخشی کودکان همواره بر اساس نیازهای منحصر به فرد هر کودک و با در نظر گرفتن نقاط قوت و ضعف او طراحی می‌شود. موفقیت در توانبخشی کودکان مستلزم همکاری و مشارکت فعالانه‌ی تمامی اعضای تیم درمان، به ویژه خانواده‌ها است. خانواده‌ها با برقراری محیطی سرشار از عشق، پذیرش و حمایت، می‌توانند به عنوان حامیان قدرتمندی برای کودک در مسیر بهبودی عمل کنند.

در صورتی که در مورد توانبخش کودکان سوالی دارید می‌توانید در زیر آن را با ما مطرح کنید تا همکاران ما در سریع‌ترین زمان ممکن به آن‌ها پاسخ دهند.