اختلالات گفتار و زبان می‌‌تواند از بدو نوزادی در مراحل تغذیه، بلع و مراحل پیش زبانی تکامل زبان کودکی آغاز شود. اما تلفظ اشتباه حروف در کودکان از حدود 1 سالگی به صورت جدی قابل مشاهده و پیگیری است. 

به همین دلیل نیاز است که این اختلال به خبی شناسایی شده و مراحل درمانی را هر چه سریع‌تر پیگیری کنیم.  این مداخلات می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی بعدی در گفتار زبان کودکان جلوگیری کند. همچنین در بزرگسالان و سالمندان که احتمال بروز سکته‌های مغزی و بیماری‌های زبانی بالاتر می‌رود، شیوع اختلالات زبانی مفهومی مهم است که باید به آن رسیدگی شود و به موقع تحت مراقبت توانبخشی قرار گیرد.

 لازم است که خانواده‌ها در مورد ریشه گفتار زبان کودکان به آگاهی‌هایی دست یابند از جمله اینکه کودکی که زبان باز می‌کند ممکن است از نظر خانواده شیرین زبانی کند اما کلمه‌ها را درست ادا نکند.

برخی خانواده‌ها به خاطر علاقه به کودک ممکن است این نوع الگوی غلط را در کودک تقویت کنند در حالی که باید دانست که کودکان نیازمند الگوهای صحیح یادگیری هستند. بنابراین رفته رفته باید پاسخ اشکالات تولید صدا در کودک با الگوی مناسب را تصحیح کنند.

 در ادامه این نوشته با ما همراه باشید تا به صورت دقیق‌تر تلفظ اشتباه در کودکان را مورد بررسی قرار دهیم.

منظور از تلفظ اشتباه حروف در کودکان چیست؟

هر کلمه و هجا دارای تلفظ خاص خود است که به کمک آن مفاهیم را ارسال و دریافت می‌کنیم. کودکان و در برخی از موارد بزرگسالان ممکن است در ادا کردن حروف یا کلمات دچار اشتباه شوند. در واقع طیف وسیعی از اشتباهات تلفظی وجود دارد که ممکن است افراد با آن درگیر شوند. برای نمونه در کودکان استفاده از حروف «ر» و «ل» به جای همدیگر بسیار مرسوم است. تلفظ برخی از حروف مانند «آ» و «ب» برای افراد آسان‌تر است و برخی دیگر از حروف مانند «ق» و «گ» به زمان بیشتری برای یادگیری نیاز دارد. در نتیجه کودکان ممکن است برخی از حروف را به خوبی یاد گرفته باشند در حالی که برخی دیگر از حروف را هنوز افتراق نمی‌دهند. تلفظ اشتباه حروف در ابتدای یادگیری تکلم تا حدی عادی است. اما هر چه سن افراد بالاتر خواهد رفت، میزان اشتباه باید کاهش پیدا کند. 

تلفظ اشتباه حروف تا چه سنی عادی است؟

یادگیری کلمات و حروف یک فرآیند است و به زمان زیادی نیاز خواهد داشت. اشتباه در تلفظ حروف در ابتدای یادگیری اجتناب ناپذیر خواهد بود. اما هر چه سن فرد بالاتر خواهد رفت میزان این اشتباه‌ها باید کاهش پیدا کند. بررسی مراحل رشد گفتار نشان می‌دهد که کودکان باید در سن 5 الی 6 سالگی به صورت کامل تلفظ حروف را یاد گرفته باشند و بتوانند بدون اشتباه کلمات و حتی جملات را ادا کنند. 

در نظر داشته باشید که هر بازه‌ای دارای کمی خطا است. بنابراین ممکن است کودکی در 4 سالگی به این مهم دست پیدا کرده باشد. در حالیکه کودکی دیگر در 6 سالگی هنوز این توانایی را به دست نیاورده باشد و آن را نشانی از اختلال ندانیم. 

توجه به این نکته هم ضروری است که در کلمه‌ای که فرد جدیدا آن را شنیده است، تلفظ اشتباه برخی از حروف کاملا امکان پذیر است. حتی در افراد بزرگسالی هم امکان بروز این اختلال وجود خواهد داشت که علامتی از بیماری نمی‌باشد. 

انواع تلفظ اشتباه حروف در کودکان

سیستم طبقه‌بندی تلفظ اشتباه حروف می‌تواند بسیار متنوع باشد. جهت ساده‌تر شدن این مبحث سعی می‌کنیم اصلی‌ترین دلایل را بیان کنیم و از پرداختن به جزئیات که به احتمال زیاد باعث سردرگمی بیشتر خواهد شد، خودداری می‌کنیم. انواع تلفظ اشتباه شامل موارد زیر است:

1- اختلال واج شناسی

واج یا واک عبارت است از کوچک‌ترین بخش گفتار که به ما کمک می‌کند حروف و کلمات مختلف را از هم تفکیک کنیم. در واقع هر کلمه از چند واج مختلف تشکیل شده است. برای نمونه کلمه «ماه» از سه واج «م / ا / ه» تشکیل شده است. ما همه این واج‌ها را بیان می‌کنیم.

واج با حروف متفاوت است. در مثال بالا تعداد واج‌ها و حروف «ماه» با هم برابر است. اما این رابطه همیشه به این صورت نیست. برای نمونه در کلمه «خواهر» از حروف «خ / و / ا / ه / ر» تشکیل شده است. اما واج‌های آن شامل «خ / ا / ه / ر» است. از طرفی دیگر در کلمه «صابون» از حروف «ص / ا / ب / و / ن» تشکیل شده است در حالیکه واج‌های آن شامل «س / ا / ب / و / ن» است. در این مثال آخر دیدیم که برخی از حروف ممکن است واج‌های یکسانی داشته باشند یا برخی از حروف خوانده نشوند و واجی برای بیان آن‌ها نداشته باشیم. این مورد مختص زبان فارسی نیست و در همه زبان‌های زنده دنیا به وفور دیده می‌شود. برای نمونه می‌توانید به تفاوت تلفظ و نوشتار کلمه «پیتزا» در زبان انگلیسی توجه کنید. 

عدم توانایی فرد در تفکیک مناسب واج‌ها از همدیگر ممکن است باعث بروز تلفظ اشتباه حروف در کودکان شود. برای نمونه ممکن است فردی کلمه «کتاب» را به صورت «متاب» تلفظ کند. 

اختلال واج شناسی خود دارای حالت‌های مختلفی است که شامل موارد زیر است:

الف) جابجایی واج‌ها

در جابجایی فرد دو واج شبیه به هم را به جای همدیگر به کار می‌گیرد. این مشکل ممکن است ناشی از شباهت و نزدیکی نحوه تلفظ دو واج باشد. برای مثال فرد ممکن است کلمه «سوپ» را به صورت «توپ» تلفظ کند. یا کلمه «دوچرخه» را به صورت «دوترخه» تلفظ کند.

ب) حذف 

در حذف فرد یک آوا واج را جا می‌اندازد در نتیجه معنای کلمه و همچنین معنای گفتار فرد به صورت کامل تغییر پیدا خواهد کرد. برای نمونه ممکن است فرد کلمه «آسمان» را به صورت «آسان» تلفظ کند. یا کلمه «مدرسه» را به صورت «مرسه» تلفظ کنند.

ج) اضافه کردن

برخی از موارد ممکن است با اضافه کردن واج یا حروف به یک کلمه اتفاق بیفتد. این مورد کمتر از مشکلات قبلی رخ خواهد داد. برای نمونه فرد ممکن است کلمه «کتاب» را به صورت «کاتاب» تلفظ کند.

2- اختلال بیانی

اختلالات بیانی عبارت است از ناتوانی فرد در تولید صداها و آواهای مختلف. این ناتوانی ممکن است در همه آواها خود را نشان دهد یا فقط برخی از آواهای خاص را شامل شود. اختلال بیانی می‌تواند به ناروانی گفتار یا حتی نامفهوم بودن گفتار منجر شود. در این حالت یکی از اجزای درگیر در گفتار ممکن است آسیب دیده باشد. برای تولید یک حرف یا کلمه باید مغز، سیستم عصبی محیطی، زبان و سایر عضلات حنجره درگیر شوند. در نتیجه اختلال در هر کدام از آن‌ها می‌تواند یک سد محکم در برابر تولید گفتار مناسب به وجود بیاورد. برای مثال کودکی که از بیماری شکاف کام رنج می‌برد در این دسته قرار می‌گیرد. 

3- تلفظ اشتباه مخلوط

نوعی از تلفظ اشتباه حروف در کودکان وجود دارد که مخلوطی از دو اختلال بالا است. در این مشکل فرد در تشخیص واج‌ها و آواهای مختلف ناتوان است و از طرفی دیگر توانایی ادا کردن درست آواها را ندارد. نوع مخلوط این اختلال شدیدترین حالت آن است که باعث می‌شود توانایی‌های فرد به صورت کامل تحت تاثیر قرار بگیرد. 

 

دلایل تلفظ اشتباه حروف در کودکان چیست؟

اجزای مختلفی وجود دارد که برای بیان کردن یک حرف یا کلمه ضروری هستند. اختلال در هر کدام از این اجزا می‌تواند به تلفظ کودکان و حتی افراد بزرگسال را دچار اشکال کند. با توجه به این نکته لازم است که دلیل تلفظ اشتباه حروف در کودکان را به خوبی شناسایی کنیم تا بتوانیم به طور صحیح برای درمان آن برنامه‌ریزی کنیم:

1- عدم آموزش مناسب

اولین دلیلی که می‌تواند به اختلال تلفظ در کودکان دامن بزند، عدم آموزش مناسب است. مخصوصا اگر پدر و مادر یا کسی که بیشترین ارتباط را با فرد دارد، در تلفظ کلمات مشکل داشته باشد، این مشکل بیشتر خواهد شد. عدم آموزش مشکلاتی مانند اختلال یادگیری را هم شامل می‌شود. چرا که اختلالات یادگیری ممکن است به گونه‌ای باشد که فرد نتواند حروف را به خوبی شناسایی و تفکیک نماید. در نتیجه در تلفظ حروف مختلف دچار اشکال خواهد شد. این مشکل در کسانی هم که مشغول یادگیری زبانی جدید هستند قابل مشاهده است. 

2- مشکلات شنوایی

کودکی که دچار مشکل شنوایی است نمی‌تواند تلفظ حروف را به خوبی یاد بگیرد. مشکلات شنوایی بسیار متنوع خواهند بود. مخصوصا اگر کودک از ابتدای زندگی خود توانایی شنوایی نداشته باشد. این مورد در افرادی که کاشت حلزون انجام می‌دهند بیشتر و واضح‌تر خود را نشان خواهد داد. طبیعی است که هر چه مشکلات شنوایی فرد بیشتر باشد احتمالا در تلفظ بیشتر دچار مشکل خواهند شد. از طرفی دیگر افرادی که به مرور زمان شنوایی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند، ممکن است تلفظ کلمات جدید را به خوبی یاد نگیرند. معمولا با استفاده از سمعک این مشکلات کاهش پیدا می‌کند اما در کمتر مواردی کاملا از بین خواهد رفت. 

3- مشکلات ساختاری 

هرگاه دستگاه مربوط به تولید صدا در فرد دچار مشکل شود، تلفظ حروف را تحت تاثیر قرار خواهد داد. مشکلات ساختاری ممکن است تارهای صوتی فرد را تحت تاثیر قرار دهد یا زبان و عضلات دهان را درگیر کند. برای نمونه کسی که دچار شکاف کام شده است نمی‌تواند به خوبی کلمات را ادا کند. بسیاری از بیماری‌های جسمانی از جمله فلج مغزی، سکته مغزی، آلزایمر و غیره می‌توانند مشکلات ساختاری را به وجود بیاورند. در نظر داشته باشید که اختلال در تلفظ مختص کودکان نیست و ممکن است در افراد بزرگسال هم بروز پیدا کند. 

4- اختلالات درکی

از زاویه دیگر اگر به موضوع نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که برخی از مشکلات گفتاری به درک فرد از زبان برمی‌گردند. ما باید بتوانیم کلمه‌ها و جمله‌های افراد را به خوبی درک کنیم. چنانچه این داده‌ها به درستی به مغز نرسند و در آنجا پردازش نشوند، ممکن است اختلالات درکی را برای ما به وجود بیاورد که در نهایت تلفظ را دچار اختلال خواهد کرد. 

5-  دو زبانه بودن

دو زبانه بودن افراد یکی دیگر از دلایل تلفظ اشتباه در کودکان است که می‌توان آن را در جزو دلایل آموزشی قرار داد. اما از آنجایی که تعداد افراد دو زبانه در ایران بسیار زیاد است، لازم دیدیم در یک بخش جداگانه به آن بپردازیم. بعضی از حروف که در یک زبان وجود دارند، ممکن است برای برخی از افراد که به زبان دیگری صحبت می‌کنند سخت باشد. برای نمونه در فارسی برای حرف «v» که یک حرف انگلیسی است صدایی نداریم. به همین دلیل در بسیاری از موارد آن را «ف» یا «و» می‌خوانیم. این موضوع در مورد زبان‌های موجود در ایران صدق می‌کند. بنابراین ممکن است تفاوت در حروف زبان‌های مختلف برای بعضی از افراد قابل تفکیک نباشد. 

بخش گفتاردرمانی مجتمع توانبخشی ایران به کمک متخصصان با تجربه خود و در دو شعبه فعال در بلوار کشاورز و مرزداران آماده ارائه خدمات به دوستانی است که از تلفظ اشتاه حروف رنج می‌برند. برای دریافت مشاوره می‌توانید با شماره زیر در تماس باشید. همچنین برای دریافت نوبت کافی است دکمه نوبت اینترنتی را لمس کنید:

 

02188242410

نوبت   اینترنتی

 

علت تلفظ اشتباه حروف در بزرگسالان

اگر بخواهیم دلایل تلفظ اشتباه حروف در بزرگسالان را با کودکان مقایسه کنیم، باید بگوییم که همان دلایلی که تلفظ اشتباه در کودکان را ایجاد می‌کنند، در بزرگسالان هم ممکن است مشکل ساز باشند. تنها تفاوت آن‌ها در این است که ممکن است فرد بزرگسال بسیاری از حروف را یاد گرفته باشد. سپس بر اثر یک اختلال توانایی بیان آن را از دست داده است. برای نمونه کسی که دچار سکته مغزی شده است، در تلفظ برخی  از حروف دچار اختلال خواهد شد. در نظر داشته باشید که یادگیری زبان جدید هم در سنین بالا باعث دو زبانه شدن فرد خواهد شد و ممکن است همانند کودکان برای افراد بزرگسال هم مشکل ایجاد کند. 

از بعدی دیگر برخی از بیماری‌ها مانند فلج مغزی مختص دوران کودکی هستند بنابراین نمی‌توانند در بزرگسالی بروز پیدا کنند. اما برخی از بیماری‌های دیگر می‌توانند ساختارهای بدن را به هم بریزند. این بیماری‌ها از نبه به هم خوردن ساختارهای بدن با هم شبیه هستند و می‌توانند تلفظ حروف را با مشکل روبرو کند.

درمان تلفظ اشتباه در کودکان

راه‌های منتهی به درمان تلفظ اشتباه در کودکان بسیار متنوع است و بسته به دلیل آن می‌توان درمان‌های مختلفی را پیشنهاد کرد. در نظر داشته باشید که در بیشتر موارد یک درمان به تنهایی کارساز نیست و نیاز است از چند روش درمانی به صورت مکمل کمک بگیریم. روش‌های زیر مهم‌ترین راه‌های درمانی مورد استفاده برای درمان تلفظ اشتباه در کودکان می‌باشند:

1- عمل جراحی 

بعضی از کسانی که دچار یک مشکل ساختاری مانند شکاف کام می‌شوند به عمل جراحی برای بهبودی نیاز دارند. یا حتی کسانی که شنوایی کمی دارند به کمک عمل جراحی کاشت حلزون توانایی حرف زدن و اصلاح گفتار خود را به دست خواهند آورد. در نظر داشته باشید که عمل جراحی عموما جهت رفع مشکلی بنیادی‌تر به کار گرفته خواهد شد که در نهایت می‌تواند به درمان اختلالات تلفظی در کودکان کمک کند. 

 

2- رفع مشکلات شنوایی

کمک گرفتن از سمعک یا کاشت حلزون راه‌هایی است که به کاهش مشکلات تلفظی کودکان کمک خواهد کرد. همچنین کمک گرفتن از روش‌های تربیت شنیداری که توسط متخصصان شنوایی شناسی انجام می‌شود، به روند بهبودی این کودکان کمک خواهد کرد. 

3- گفتاردرمانی

مهم‌ترین درمانی که برای تلفظ اشتباه حروف در کودکان کاربرد خواهد داشت، بدون شک گفتاردرمانی است. گفتاردرمانی نقش موثری در آموزش به کودکان دارد. همچنین می‌تواند به عنوان روشی تکمیلی در کنار عمل جراحی یا استفاده از سمعک قرار بگیرد. چرا که افرادی که عمل جراحی داشته‌اند یا از دستگاه‌های کمک شنیداری استفاده می‌کنند خود به خود گفتار را یاد نخواهند گرفت و نیاز است که به کمک گفتاردرمانگر ماهر، روند رشد آن‌ها را تسریع بخشید. 

نقش گفتاردرمانی در درمان افرادی که به هر دلیلی از اختلال تلفظ رنج می‌برند انکار ناپذیر است. حتی گفتاردرمانگران به کمک روش‌های خود می‌توانند در اختلالات ساختاری مانند اختلال در عضلات را برطرف نمایند. 

چند روش خانگی برای تصحیح تلفظ اشتباه حروف در کودکان

کمک گرفتن از روش‌های درمانی مختلف قطعا می‌تواند به بهبود وضعیت کودک کمک کند. اما از آنجایی که زمان زیادی از وقت کودک در ارتباط با خانواده سپری می‌شود، لازم است که خانواده‌ها نسبت به کارها و روش‌هایی که می‌توان در بهبود تلفظ اشتباه حروف نقش داشته باشد، آگاهی کامل داشته باشند:

1- از تکرار اشتباه و سرزنش کردن کودک خودداری کنید

هنگامی که کودک حرفی را اشتباه تلفظ می‌کند، از مسخره کردن و سرزنش کردن کودک خودداری کنید. چرا که باعث می‌شود کودک اعتماد به نفس خود را از دست بدهد. خصوصا اگر در یک جمع این اتفاق صورت بگیرد. به جای این کار سعی کنید در صحبت‌های روزانه خود از کلماتی که کودک در آن‌ها مشکل دارد استفاده کنید. برای نمونه اگر کودک حرف «ک» را «ب» تلفظ می‌کند می توانید از کلماتی استفاده کنید که این دو حرف را دارد. برای مثال کلمات «کتاب»، «کباب» و «مکتب» استفاده کنید. البته آموزش جداگانه هر کدام از این حروف می‌تواند کمک کننده باشد. 

2- از کارت‌های تصویری استفاده کنید

یکی از روش‌های موثر برای اصلاح تلفظ اشتباه حروف در کودکان استفاده از کارت‌های تصویری است. این کارت‌ها با هدف آموزش کلمات طراحی شده‌اند، اما می‌توانند برای اصلاح تلفظ هم به کار گرفته شوند. برای نمونه اگر می‌خواهید تلفظ حرف «م» را به کودک آموزش دهید می‌توانید از کارت‌هایی که عکس میمون، میز، مگس، موش، مهره، ماهی و غیره را دارد استفاده کنید. 

3- استفاده از آینه

برای این کار می‌توانید خودتان و کودک جلوی آینه بایستید. سپس هر کدام یک کلمه را بگوید و دیگری آن را تکرار کند. از کودک بخواهید هنگام تلفظ هر کلمه به دهن فرد گوینده نگاه کند. با این کار آگاهی فرد از و مشکلاتش افزایش پیدا خواهد کرد. در نتیجه تلاش فرد راحت‌تر به هدف مورد نظر ختم خواهد شد. 

4- کمک گرفتن از قصه و شعر

سعی کنید متناسب با سن کودک قصه‌ها و شعرهایی برای او بخوانید. سپس از او بخواهید بخشی از داستان یا شعر را بازخوانی کند. در نظر داشته باشید در اینجا هدف اصلاح تلفظ اشتباه حروف در کودکان است نه حفظ کردن یک داستان یا شعر به صورت کامل. 

5- از کارتون و انیمیشن کمک بگیرید

برخی از برنامه‌های مخصوص کودکان وجود دارد که هدف آن‌ها آموزش کلمات به کودکان است. استفاده از چنین برنامه‌هایی به بهبود تلفظ کودک کمک خواهد کرد. از طرفی دیگر انیمیشن‌هایی که سرعت صحبت کردن در آن‌ها پایین است، برای آموزش تلفظ حروف بسیار مفید هستند. استفاده از آن‌ها چون با سرگرمی همراه است به طور عموم می‌تواند همکاری کودک را به خوبی برانگیخته کند. 

سخن آخر

تلفظ اشتباه حروف در کودکان مشکلی است که از همان اوایل شروع حرف زدن کودک ممکن است بروز پیدا کند. این عارضه تا سنین 5 و نهایتا 6 سالگی می‌تواند طبیعی باشد. اما بعد از آن باید به پزشک متخصص و گفتاردرمانی مراجعه کرد. اختلال در تلفظ ممکن است به دلیل اشکال در پردازش اطلاعات یا مشکل در ساختارهای مورد نیاز برای حرف زدن وجود داشته باشد. بنابراین رفع این مشکلات به کمک روش هایی مانند جراحی یا گفتاردرمانی یا حتی تمرینات در منزل امکان پذیر است. همچنین انواع آن شامل اختلالات واجی، بیانی و مخلوط ممکن است در بزرگسالی هم بروز پیدا کند که بهبود آن به کمک گفتاردرمانی میسر خواهد شد. 

اگر این نوشته برای شما مفید بود، خوشحال می‌شویم که آن با دیگران هم به اشتراک بگذارید.