هنگامي كه والدين و بزرگسالان در مورد آموزش به كودكان خردسال اوتیسم خود فکر می کنند، اغلب کارتهای حروف و اعداد، حفظ كردن الفبا، و خواندن داستان درباره فعالیت های روزمره را تصور می کنند.
در حالی که كتاب خواندن، آواز خواندن و تعامل با مطالب آموزشي می تواند روش فوق العاده اي برای آشنایی با جهان باشد، ولي هیچ چیز مانند بازی حسی برای کودکان خردسال مفيد نیست.

در حالی که بازی حسی از ابتداي خلقت وجود داشته و غالبا به طور طبيعي برای کودکان خردسال اوتیسم اتفاق می افتد، بسیاری از والدین در اين زمينه  كه بازی حسی دقيقا چیست و چگونه می تواند براي كودكشان مفيد باشد، ابراز سردرگمي مي كنند.

توجه داشته باشید بازی های ذکر شده در این مقاله صرفا مختص کودکان اتیسم نیست و برای تقویت رشد مهارت ها ، یادگیری و تقویت حسی تمامی کودکان کاربرد دارند.  

بازي حسي چيست؟

از آنجایی که کودکان اوتیسم اغلب دچار ناهماهنگی های حسی هستند ،بازی حسی نوعی از بازي است که حواس کودک اوتیسم را فعال و تحریک می کند. بازی های حسی غالبا بر تحریک لامسه، بینایی و شنوایی تمرکز می کنند، زیرا این حواس بيشتر در دسترس هستند.

هنگامی که کودکان بسیار كوچك هستند، ابتدا آنها از طریق پنج حس (لامسه، چشايي، شنوايي، بينايي و بویايي) با جهان تعامل و ارتباط برقرار می کنند.
از طريق اين حواس است كه كودكان چگونگي دنياي اطراف خود را مي آموزند و مسائل جدیدی که هر روز تجربه می کنند را درك مي كنند.  

كودكان با بزرگ شدن، شروع به بازي كرده و اگرچه بيشتر اوقات در حال بازی هستند، ولي همزمان در مورد دنیای اطراف خود اطلاعات بیشتری را کسب مي كنند.

مزایای بازی حسی برای کودکان اوتیسم چیست؟

سه سال اول زندگی، زمان رشد و تكامل سریع کودک است.  
با رشد و بزرگ شدن كودكان از مرحله نوزادي به مرحله كودكان نوپا و سپس رسيدن به مرحله پيش دبستاني، آنها مي توانند اطلاعات زيادي را دريافت كرده و آن را به دانش كاربردي در جهان تبديل كنند.
بازی حسی به کودکان اوتیسم فرصتی فوق العاده اي می دهد تا با دنیاي اطراف خود به تعامل بپردازند؛ و  به رشد، تكامل و پیشرفت آنها کمک می کند.  
این نوع بازی فعال به ایجاد ارتباطاتی در مغز کمک می کند که اجازه مي دهد كه افکار و فعاليت هاي  كودك بطور فزاینده ای تكامل يافته شود.
بازی همچنین به رشد گفتار، رشد شناختی، مهارت های حرکتی درشت و ظريف كودك كمك می کند و همچنين تعامل اجتماعی و تعامل با همسالان را نيز در كودك تقویت می کند.  
همچنين بازي حسي كه به عنوان كمك كننده به كودكان در رشد مهارت هاي ذهن آگاهي شناخته شده است، ميتواند برای کمک به آرامش کودکی که ممکن است احساس اضطراب یا عصبانیت کند، بسیار مفيد باشد.
بنابراين اكنون كه تمامي مزاياي بازي حسي را مي دانيد، احتمالا مي خواهيد كه اين مدل بازي را شروع كنيد. اما كجا و چگونه؟

ایده های لازم برای خلق بازی :

بازی حسی می تواند براي كودكان اوتیسم بسيار  سرگرم کننده باشد و اغلب انجام آن بسیار ساده است، اما ممكن است براي والدين مشكل باشد كه در مورد ايده هايي كه كودكشان بتواند مشغول بازي حسي شود، فكر كنند. در ادامه ایده های ساده اي براي  بازی حسی که مورد علاقه کودک نوپا یا پیش دبستانی شما خواهد بود، آورده شده است:

نكته مهم:

به خاطر داشته باشید که حفظ مسائل ایمنی همیشه در اولویت قرار دارد. وسايلي را كه خطر خفگي به همراه دارند را به كودكان كوچك ندهيد. همواره كودكان را در مكان هاي داراي آب نظارت كنيد. در نظر داشته باشيد كه كدام ايده ها براي رشد و تكامل كودك كوچك شما مناسب و بي خطر هستند.

    •    سطل حسی بسازيد

هنگاميكه يك سطل حسي را براي بازي و اكتشافات كودكان بسازيد، آنها به سادگي از بازي حسي لذت مي برند.
برای ساختن سطل حسی، کافیست یک وان یا ظرف کوچک را با اشیائي از طبیعت مانند برگ، سنگ و ماسه پر کنید که دارای بافت های مختلفی برای کشف و بازي كودك کوچک شما هستند.
يا از غذاهايي مانند ماكاروني، برنج يا لوبيا به همراه قاشق، بيلچه و اسباب بازيهاي كوچك براي پنهان كردن و كشف آنها توسط كودك استفاده كنيد.
به یاد داشته باشید، كودكان کوچک اغلب علاوه بر دست، با دهانشان نيز اشياء را شناسايي و کاوش می کنند؛ بنابراین حتماً همه وسايل را تمیز کنید، از استفاده از وسايلي كه خطرات خفگی به همراه  دارند خودداری کنید و بازی را تحت نظر داشته باشید.

در صورتیکه کودک اوتیسم دارید میتوانید برای ارایه درمانهای تخصصی نظیر کاردرمانی ذهنی و تکنیک های SI با ما همراه شوید و از تجربیات تیم درمانی ما بهره مند شوید

برای تماس کلیک کنید 02188242410

    •    بازی با غذا

بله، بي نظمي و کثیف كاري می شود، اما اجازه دادن به کودک اوتیسم براي بازي با غذا - چنگ زدن، ماليدن، و مزه كردن غذا در حاليكه غذا مي خورند - یک تجربه حسی به كودك می دهد که به يادگيري او کمک می کند.
یک منبع مطالعات مورد اعتماد در سال ٢٠١٧ نشان داده است کودکان پیش دبستاني که در بازی حسی با میوه ها و سبزیجات شرکت کرده اند، نه تنها تمايل بيشتري به خوراكي هاي آزمايش شده در بازي دارند، بلكه به ساير خوراكي هاي جديد نيز  تمايل بيشتري دارند.
اگر نگران تشويق كودكتان به بازي با غذا هستيد، مي توانيد زمان بين بازي با غذا و غذا خوردن را جدا كنيد. و با بزرگتر شدن كودك، مي توانيد با او در مورد آداب غذا خوردن در سر ميز صحبت كنيد. اما هنگامي كه كودكان كوچك هستند، غذا مي تواند يك روش فوق العاده و بي خطر براي كشف بافت، طعم و بو از طريق بازي و تست كردن باشد.
پيچاندن رشته هاي ماكاروني، ماليدن ماست، له كردن لوبياها، تمامي اين فعاليت ها مي توانند براي دست هاي كنجكاو كوچك كودك شما رضايت بخش و خوشمزه باشند!

    •    لوله های صوتی

برای ایجاد یک لوله صوتی برای کودک اوتیسم و کمک به او در ارتباط با دنیای شنيداري اطرافش، تنها به چند وسيله ساده نیاز خواهید داشت.
ابتدا چند رول خالي دستمال کاغذي را به عنوان لوله نگه داريد.
در مرحله بعدی، انواع مختلفی از موادي مانند برنج خام، لوبیا خشک یا مهره ها را جمع كنيد و آنها را در داخل هر  لوله قرار دهيد.
در آخر، هر لوله را با یک ماده متفاوت پر کنید و انتهاي لوله را به طور ايمن ببنديد ( استفاده از نوار چسب می تواند در اين زمينه موثر باشد).  
كودك كوچك شما از شنیدن صداهای مختلف این اسباب بازیهای شبیه به هم خوشحال خواهد شد!

    •    خمير بازي:

دستور العمل های زیادی برای تهیه خمیر بازي خودتان با استفاده از مواد خانگی و حتی اضافه کردن رنگ ها و رايحه هاي مختلف وجود دارد.
اگر علاقه ای به تهیه خمیر بازي خود ندارید، به فروشگاه بروید و چند خمیر بازي آماده را انتخاب و خريداري کنید.  
بافت نرم و لطيف خمير بازي، باعث مي شود كه كودك شما هنگام بازي، مدت طولاني از صاف كردن، بريدن و خرد كردن خمير لذت ببرد.

    •    راه رفتن روی خطوط

شما مي توانيد براي بازي با چوب تعادلی به پارك برويد، اما مي توانيد در خانه با استفاده از نوار چسب كاغذي، بر روي همان مهارت تمرين كنيد. به سادگي، روی كف زمين با استفاده از نوار چسب  خطوطي را ايجاد كنيد و كودك اوتیسم خود را براي راه رفتن روي خطوط به چالش بكشيد.

    •    ساخت بطري آرامبخش

زماني كه شرايط براي كودك كوچك شما غيرقابل تحمل مي شود، طبيعي است كه كلافه شود. اگر به دنبال راهي هستيد تا بتوانيد كودك كوچك خود را وقتي احساسات شديدش را نشان مي دهد، آرام كنيد، يك بطري آرامش بخش مي تواند به شما كمك كند.
براي درست كردن يك بطري آرامش بخش، تنها به يك بطري بي استفاده آب، چسب مايع، مقدار رنگ مواد غذايي، و مقداري اشياء زرق و برق دار ( مانند پولك) نياز داريد. به سادگي بطري را با آب مخلوط شده با چسب مايع پر كنيد و سپس به آن چند قطره رنگ مواد غذایی و مقداري اشياء براق اضافه کنید و سپس در بطري را ببنديد.
هنگامی که كودك اوتیسم شما احساس عصبانیت مي كند يا غير قابل كنترل مي شود، مي تواند بطري را تكان دهد و هنگامي كه ذرات براق در ته بطري ته نشين مي شوند، احساس خوشحالي كند.

    •    جعبه شني

اگر شما بيرون از خانه و در معرض خورشيد دچار خارش پوستي مي شويد و همچنين مي خواهيد كودك مبتلا به اوتیسم در هنگام بازي، تابش خورشيد را بر چهره اش احساس كند، فراهم کردن  جعبه شني و چند اسباب بازي خوب براي شن و ماسه را در نظر داشته باشيد.
برای تهیه یک جعبه شني یا میز شن و ماسه مخصوصاً برای سرگرم کردن كودك نیازی به وسايل خاصی ندارید. غالباً، وسايل ساده اي مانند بیلچه و فنجان کافی هستند تا تخیل كودك شكوفا شده و با آنها بازی کند!

    •    تاب خوردن

تاب ها از محبوب ترين وسايل در زمين هاي بازي هستند، اما شما مي توانيد كودك خود را در استفاده از تاب با روش هاي جديد به چالش بكشيد. كودكان را تشويق كنيد تا تاب خوردن را بر روي شمكشان امتحان كنند و به سبك سوپرمن تاب بخورند!
به جاي اينكه كودكان را از عقب هل بدهيد، به آرامي پاي آنها را از جلو بكشيد و سپس رها كنيد. تاب را در يك جهت بچرخانيد و سپس اجازه دهيد تا تاب در جهت ديگر بچرخد.
نمي توانيد به پارك يا فضاي بيرون از خانه برويد؟ از يك پتو براي درست كردن ننو استفاده كنيد تا شما و يك فرد بزرگسال ديگر بتوانيد به آرامي آن را به سمت جلو و عقب تاب دهيد.

    •    باغچه درست كنيد و گل و  گياه بكاريد

این یک فعالیت سرگرم کننده است که می توانید با همديگر انجام دهید و براي كودك فايده حسي دارد. نيازي نيست فضاي بزرگي را براي اين فعاليت در نظر بگيريد؛ حتي شما ميتوانيد بذرهاي كوچكي را در در خانه هاي خالي جعبه تخم مرغ بكاريد.
كندن خاک، مرتب و جدا کردن دانه ها، آب دادن و بو کردن گل یا گیاهانی که مي كاريد، همگی سبب تحريك حواس كودك مي شوند.

    •    چالش تست كردن مزه ها

 با بزرگتر شدن كودكان اوتیسم ، نوع فعالیتهایی که قادر به انجام آنها هستند افزايش می یابد.  
هنگامی که کودک به سن پیش دبستانی مي رسد، احتمالاً برای یک فعالیت تست چشایی آماده است.
برای انجام فعاليت تست كردن مزه ها، از کودک خود بخواهید که چشم هایش را ببندد یا چشم هايش را ببنديد و میوه های مختلفی را که از آنها لذت می برد به او پیشنهاد بدهيد.
هنگامي كه كودك هر كدام از ميوه ها را مي چشد،  از او بخواهيد تمام تلاشش را بكند و حدس بزند كه چه ميوه اي را چشيده است!

    •    پخت نان:

در حالی که پختن و درست كردن هر چیزی یک روش عالی برای کمک به يادگيري و رشد بچه ها مي باشد، پخت نان فعالیت های حسی بی نظیری براي كودك دارد؛ زیرا كودكان اوتیسم کمی قبل از پخت نان، این فرصت را دارند که نان را ورز دهند.
اگرچه اغلب پخت نان همراه كودك، کندتر از زماني است كه به تنهایی اين فعاليت را انجام مي دهيد،  ولي تمام تلاش خود را بکنید تا به كودكتان اجازه دهيد تا هنگام پخت نان با يكديگر، او مواد را اندازه گیری كرده و با هم مخلوط كند!

    •    آلات موسیقی خانگی

يكي ديگر از فعاليت هايي كه كودكان اوتیسم از آن لذت مي برند، درست كردن آلات موسيقي مخصوص خودشان است. کودکان می توانند (با کمی کمک) و با وسایلی که اغلب در خانه یافت می شوند، سازهاي گروه هاي موسيقي را بسازند.
به عنوان مثال درست كردن ماراکا( نوعي آلت موسيقي) با لوبیا خشک، یک لیوان کاغذی و مقداری کاغذ مومي، یا درست كردن گیتار با یک جعبه خالي دستمال كاغذي و کمی نخ را در نظر داشته باشيد.

    •    پریدن های مفرح:

 پریدن روش فوق العاده اي برای آزاد كردن انرژی و همچنین تحریک حس حرکتي كودك اوتیسم شماست. روش های بسیار خوبی برای گنجاندن  حرکات پریدن در برنامه روزانه وجود دارد: طناب های ورزشي، ترامپولین های تمرینی کوچک و نشستن روی توپ ورزشي.
سعی کنید یک مسیر با مانع را ایجاد کنید که کودک کوچک شما را برای بالا رفتن و پريدن از روی اشیاء کوچک در مسیرش به چالش بکشد.  
شما می توانید اين بازي و سرگرمي را با استفاده از گچ و سنگ هاي كوچك يا اسباب بازي در بيرون از خانه، يا با استفاده از پتو، بالش و حيوانات عروسكي پشمالو به عنوان مانع و مسير، در داخل خانه انجام دهيد.

    •    آشپزخانه گلي

 اگر ایده آشپزی با کودکتان را دوست دارید اما ترجیح می دهید بي نظمي آشپزي را در بيرون خانه نگه داريد، به كودكتان اجازه دهيد يك آشپزخانه گلي با خاک درست كند و با هر آنچه كه در طبيعت پيدا مي كند، غذا درست كند.
چند قابلمه و ماهيتابه، مقداری آب و یک قاشق  همزدن را به كودكتان پیشنهاد دهید و شما از اينكه او مي تواند مدت طولاني با خوشحالي كيك گلي بپزد، تعجب خواهيد كرد!

    •    نقاشی روی کاغذ داخل نایلون

یکی دیگر از روش های بدون دردسر برای کمک به كودكان اوتیسم براي درك كردن حس رنگ ها و احساس له كردن رنگ ها بین انگشتان دست، این است که به كودكان اوتیسم اجازه دهید تا از طریق پلاستیک نقاشی کنند.
براي درست كردن اين مدل نقاشي، كافيست به سادگي روي يك تكه كاغذ چند توده رنگ بريزيد و آن را در كيسه زيپ دار قرار داده و در كيسه را محكم ببنديد.
بعد از اینکه کودک کوچکتان مدتی از طریق دیوار كيسه پلاستیکی، رنگها را به هم فشار داد و له كرد، شما یک شاهکار برای آویزان كردن به ديوار و یک کودک خسته كه شاهكارش را به شما نشان مي دهيد، خواهید داشت!

    •    اسباب بازي هاي يخ زده:

آموزش به كودك اوتیسم در مورد سرما و گرما می تواند درس سختی باشد ، اما با كمي یخ و برخی از اسباب بازی های مینیاتوری ، كودك عزیز شما به خودی خود مي تواند اين احساسات را درك كند.
برای ایجاد فعالیت اسباب بازی يخ زده، به سادگی برخی از اسباب بازی های مینیاتوری (مانند شخصيت هاي كارتوني يا اکشن) را درون یخ فریز کرده و سپس بگذارید کودکتان يخ آنها را با دست خود دستکاری کند تا اجسام آزاد شوند. همچنين شما مي توانيد براي ذوب كردن يخ، برخي از وسايل مناسب كودك را تهيه كنيد و از آب گرم براي ذوب كردن يخ استفاده كنيد.
این فعالیت می تواند با چكه كردن آب همراه باشد، بنابراین بهتر است انجام آن را در یک روز گرم، در خارج از خانه تنظیم کنید، شاید هنگامی که قصد دارید استخر کودک را آماده كنيد، زمان مناسبي براي انجام اين فعاليت باشد.

     •     اون چيه؟

 کودک اوتیسم شما احتمالاً سؤالات زيادي دارد. این بار به او اجازه دهید تا با یک بازی حدس زدن، خودش پاسخ سؤال هايش را پیدا کند.
یک شیء را دور از ديد نگه دارید، اما از آن برای ايجاد صدا استفاده کنید - کاغذ كشي، فشار دادن دکمه هاي روی یک اسباب بازي، پرتاب كردن توپ - و از کودک خود بخواهید حدس بزند كه چه شیء اي ایجاد صدا كرده است.
یا از حس بویایی به همين روش استفاده کنید؛كودك را تشويق کنید که رایحه های قوی اما آشنا مانند میوه، پیاز، قهوه یا گل را حدس بزند.

    •    مرتب سازي توپك هاي پشمي

 توپك هاي پشمي برای هر کودکی که به اندازه كافي بزرگ شده كه آنها را در دهانش نگذارد، بسيار  سرگرم کننده هستند.
همچنين این توپك های نرم یک وسيله عالي براي  آموزش حسی هستند که می توانند به بچه ها در يادگيري اندازه و رنگ كمك كنند.
برای ایجاد یک فعالیت مرتب سازی با توپك هاي  پشمي، کافیست یک کیسه از آنها را درون یک ظرف بریزید و چندین ظرف کوچکتر را برای مرتب سازی تهیه کنید.
كودكان در سن پیش دبستانی، اغلب از مرتب سازی بر اساس رنگ و اندازه لذت می برند. برای افزایش چالش، از كودك بخواهيد در هنگام مرتب سازی از انبرک یا موچین پلاستیکی استفاده کرده و توپك ها را یکی یکی انتخاب کند.

    •    نخ كردن مهره ها

نخ کردن مهره‌ها این امكان را به كودكان می‌دهد تا انگشتانشان را لابلای مهره‌هایی که به آنها حس بازی و نشاط می دهند، حرکت دهند.
 و همچنین فرصتی را برای انتخاب در مورد رنگ ها، بافت ها و شكل ها در هنگام نخ كردن مهره ها داشته باشند.
در حالی که كودكان بزرگتر می توانند با نخ  و مهره های معمولی اين فعاليت را انجام دهند، كودكان کوچکتر می توانند اين فعاليت را با استفاده از رشته هاي محكم پيپ پاك كن که اجازه لغزش مهره ها را نمي دهند، بهتر انجام دهند.

    •     آب بازی

  اگر كودك اوتیسم شما از خیس شدن احساس ناراحتي نمي كند، آب بازی به او اين فرصت را می دهد که با تمام بدنش مشغول بازی حسی شود.
اگر استخر کودک دارید، آن را پر از آب کنید و چند فنجان، توپ و سایر وسایل خانگی را برای كودك فراهم کنید تا در آب با آنها بازي و اكتشاف كند.
اگر استخر کودک ندارید می توانید به سادگي وان یا گلدان بزرگي را با آب پر کنید و بگذارید تا كودك هر چقدر دوست دارد آب بازي  و خوشحالي كند!

نكته:

نيازي نيست كه فعالیت های بازی حسی پیچیده باشند تا براي كودك سرگرم كننده شوند و اغلب براي انجام آنها فقط به چند وسيله نياز است كه به احتمال زياد، وسايل مورد نياز را در خانه داريد.

در حالی که گاهي اين فعاليت ها می توانند ايجاد به هم ريختگي و کثیفی كنند، اما حواس کودک اوتیسم را درگیر کرده و به او این فرصت را می‌دهند تا با تعامل با دنیای اطراف خود یاد گرفته و رشد و تكامل پيدا کند!

ترجمه توسط تیم پژوهشی موسسه توانبخشی ایران