کاردرمانی به عنوان یک رشته توانبخشی دارای ویژگیها و بخشهای مختلفی است که آشنایی با آنها دید بهتری نسبت به این تخصص در اختیار ما قرار خواهد داد.
کاردرمانی کودکان یکی از مهمترین بخشهای کاردرمانی است که در سالهای اخیر با توجه به افزایش بیماریهای کودکان اهمیت ویژهای پیدا کرده است. این رشته به بیمارهایی که درمان قطعی ندارند کمک خواهد کرد تا کیفیت زندگی بهتری را تجربه کنند. خدمات کاردرمانی در کودکان بسیار گسترده است و طیف متنوعی از مشکلات از فلج مغزی و اوتیسم گرفته تا اختلالات یادگیری و تاخیر حرکتی را پوشش خواهد داد.
کاردرمانی کودکان به چه معنا است؟
کاردرمانی یک رشته توانبخشی است که انرژی خود را صرف افزایش استقلال فرد در انجام فعالیتهای روزمره زندگی خواهد کرد. با این توضیح که فعالیتهای روزمره زندگی در کودکان شامل طی کردن مراحل رشد، بازی، مراقبت از خود (خوردن، خوابیدن، لباس پوشیدن، نظافت شخصی، حمام کردن)، وظایف تحصیلی (خواندن، نوشتن، مهارتهای ریاضی)، توانایی جابجایی و ارتباط با دیگران است.
هر کدام از این فعالیتها خود دارای زیر مجموعههایی هستند که توسط کاردرمانگران به صورت جامع و کامل مورد ارزیابی و بررسی قرار خواهد گرفت. مثلا فرد برای پوشیدن لباس در مرحله اول باید بتواند جهتها را درست تشخیص دهد. همچنین باید درک مناسبی از بدن خود داشته باشد و بتواند تشخیص دهد که هر لباس برای کدام بخش از بدن مناسب است. سپس باید فرد توانایی حرکتی لازم برای پوشیدن لباس را داشته باشد. مثلا فرد بتواند دست خود را از آستین پیراهن عبور دهد.
با توجه به موارد بالا یکی از مهمترین وظایف کاردرمانگران آنالیز فعالیتها و تجزیه آنها به بخشهای کوچکتر است. تا اولا ارزیابی دقیقتری از فرد به عمل بیاید. ثانیا اهداف درمانی به بخشهای کوچکتر و در دسترستر تبدیل شوند.
تفاوت کاردرمانی کودکان و بزرگسالان در چیست؟
کاردرمانی به عنوان یک روش درمانی دارای اهداف و تکنیکهای درمانی مشخصی است. هدف اصلی کاردرمانی رساندن فرد به حداکثر استقلال ممکن و افزایش کیفیت زندگی فرد است. به این معنا که فرد بتواند به تنهایی فعالیتهای روزمره خود را انجام دهد. این هدف هم در کودکان و هم در بزرگسالان به صورت جدی دنبال میشود.
تفاوت کاردرمانی بزرگسالان و کودکان را میتوان در دو بخش خلاصه کرد: اولین مورد تعریف فعالیتهای روزمره زندگی است. برای نمونه توانایی غلت زدن برای کودک یک فعالیت روزمره محسوب میشود. در حالیکه برای یک فرد بزرگسال ممکن است موضوعیت نداشته باشد. از طرفی دیگر مراقبت از خود یک فعالیت روزمره است که برای بزرگسالان اهمیت ویژهای دارد. اما کسی از کودک 3 ساله انتظار ندارد که بتواند از خود مراقبت کند.
تفاوت دوم در روشها و تکنیکهای درمانی خود را نشان میدهد. کاردرمانی در نوزادان بیشتر به صورت غیرفعال و توسط درمانگر انجام خواهد شد. در مورد کودکان سعی خواهد شد که این تمرینات در قالب بازی به کودکان ارائه شود. اما در بزرگسالان تلاش بر این است که تمرینات درمانی با فعالیتهای روزمره زندگی ترکیب شوند تا تاثیر گذاری بیشتری به دنبال داشته باشد.
اهداف کاردرمانی کودکان چیست؟
کاردرمانی به افراد کمک میکند تا به شیوه خودشان زندگی کنند. این جمله در ابتدا شاید کمی شعارگونه به نظر برسد. اما کاردرمانی در تلاش است تا نیازها و مشکلات افراد را به صورت دقیق ارزیابی کرده و برای هر مشکل راه حل مخصوصی ارائه کند. در این زمینه هم کاردرمانی کودکان در تلاش است تا به کمک فعالیتهای هدفمند بتواند فرد را به حداکثر استقلال ممکن برساند.
توجه به این نکته ضروری است که حداکثر میزان استقلال ممکن از فردی به فرد دیگری متفاوت باشد. برای نمونه فردی که از ویلچر استفاده میکند ممکن است هیچ وقت توانایی راه رفتن را پیدا نکند. اما به با دریافت آموزشهای مناسب و تغییر محیط خانه، ماشین و محل کار بتواند به تنهایی جابجا شود. در نهایت میتوان موارد زیر را به عنوان مهمترین اهداف کاردرمانی کودکان در نظر گرفت:
1- طی کردن مراحل رشد
یکی از مهمترین اهداف کاردرمانی در کودکان کمک به این افراد است تا بتوانند مراحل رشدی را به صورت درست و همزمان با همسن و سالان خود طی کنند. با توجه به این نکته که رشد یک فرایند به هم پیوسته است، حذف هر مرحله آن میتواند ضربات جبران ناپذیری را برای فرد به دنبال داشته باشد. برای نمونه کسی که دیر گردن بگیرد به احتمال زیاد در سایر مراحل رشدی هم دچار اختلال خواهد شد. همچنین نیاز است که رشد ذهنی فرد هم مورد ارزیابی قرار بگیرد تا در صورت نیاز درمانهای مناسب را دریافت کند.
2- بهبود مهارتهای حرکتی درشت بدن (Gross motor skills)
یکی دیگر از اهداف کاردرمانی را میتوان در بهبود حرکات درشت بدن تعریف کرد. مهارتهای حرکتی درشت بدن را بیشتر در مهارتهای راه رفتن، تعادل و هماهنگی بدن خلاصه کردهاند. اما بسیاری از فعالیتها ترکیبی از یک مهارت حرکتی درشت و ریز هستند. برای نمونه برس کردن موها هم به بالا بردن دست از کتف نیاز دارد هم به توانایی گرفتن برس در دست نیاز دارد.
3- بهبود مهارتهای حرکتی ظریف (Fine motor skills)
مهارتهای حرکتی ظریف در واقع تکمیل کننده حرکات درشت بدن بوده و به کنترل انگشتان، مچ و ساعد دست اشاره داد. بهبود مهارتهای حرکتی ظریف میتواند انجام دادن فعالیتهای روزمره زندگی را سادهتر کند. برای نمونه فردی که از اختلال یادگیری رنج میبرد برای نوشتن یک متن به این حرکات نیاز دارد.
4- بهبود مهارتهای شناختی
کاردرمانی کودکان فقط روی حرکات افراد تمرکز نمیکند، بلکه در تلاش است تا مشکلات ذهنی فرد را نیز شناسایی کرده و آن را را رفع نماید. به همین دلیل کاردرمانی بهبود مهارتهای شناختی را به عنوان یک هدف برای خود تعریف کرده است. شناخت به ما کمک میکند که دادههای قدیمی را ذخیره کرده و از آنها در فعالیتهای آینده استفاده کنیم. برای نمونه به خاطر سپردن نامها، شکل حروف، اشکال هندسی، کلمات و بسیاری دیگر فرایندهای ذهنی در این دسته قرار خواهند گرفت. حافظه، توجه و تمرکز، ادراک فضایی، ادراک بینایی، قضاوت، دستور پذیری، تصمیم گیری و بسیاری دیگر از مهارتها در این دسته جای خواهند گرفت.
5- رفع اختلالات حسی
یکی از حوزههایی که کودکان بسیاری با آن دست و پنجه نرم میکنند مشکلات حسی است. این اختلال میتواند روی جنبههای زیادی از زندگی فرد تاثیر منفی به جای بگذارد. برای نمونه افراد داری اختلال اوتیسم ممکن است نسبت به صدا یا نور حساسیت بیش از حدی داشته باشند. در نتیجه امکان مشارکت در بسیاری از مکانها را از دست خواهند داد. مشکلات حسی به حدی مهم هستند که برای درمان آنها اتاق تاریک کاردرمانی به وجود آمده است. در اتاق تاریک تلاش میشود تا حسهای فرد به تعادل برسند.
6- بهبود مهارتهای خود مراقبتی
هدف بعدی کاردرمانی در کودکان کمک به رشد مهارتهای خود مراقبتی است. البته این موضوع در مورد کودکانی که کمتر از دو تا سه سال سن دارند، موضوعیت ندارد. برای نمونه شما از کودک سه ساله انتظار ندارید که لباسهایش را به تنهایی بپوشد. یا به صورت کامل کنترل ادرار داشته باشد. بنابراین مهارتهای خود مراقبتی باید متناسب با هر سن تعریف شوند.
7- بهبود مهارتهای اجتماعی
هدف بعدی کاردرمانی در کودکان به صورت بهبود مهارتهای اجتماعی تعریف شده است. در نظر داشته باشید که این هدف هم باید متناسب با سن کودک تعریف شود. مهارتهای اجتماعی تنها به گفتگو و برقراری ارتباط محدود نمیشود. بلکه مهارتهایی مانند گرفتن نوبت، پیروی از دستورالعملها و بسیاری دیگر از موارد را شامل میشود. توجه به این نکته هم ضروری است که بهبود مهارتهای اجتماعی میتواند به عنوان یک هدف مشترک بین کاردرمانی و گفتاردرمانی کودکان تعریف شود. ما در بخش کاردرمانی کودکان کلینیک جامع توانبخشی ایران کاملا به کار تیمی معتقد و پایبند هستیم.
کلینیک کاردرمانی ایران با سابقه طولانی در ارائه خدمات کاردرمانی کودکان و با کمک متخصصین ماهر آماده ارائه جدیدترین روشهای درمانی به مراجعان گرامی است. جهت دریافت مشاوره میتوانید با شماره زیر در تماس باشید. همچنین جهت دریافت نوبت به صورت آنلاین میتوانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس فرمایید:
چه کسانی میتوانند از خدمات کاردرمانی کودکان استفاده کنند؟
به طور کل بیماریهای کودکان را میتوان در دو بخش جسمی و ذهنی دسته بندی کرد. هر کدام از این بیماریها مشکلات و ویژگیهای خاص خود را دارند. حتی بین مراجعانی که از یک بیماری رنج میبرند ممکن است تفاوتهای بنیادی وجود داشته باشد. این بدان معنا نیست که مشکلات ذهنی و جسمی را به صورت جداگانه بررسی و درمان کنیم. بلکه به معنا تمرکز بیشتر و به کارگیری افرادی است که در یک زمینه خاص دانش و تخصص بالاتری دارند. در اینجا به اختصار به بیماریهای ذهنی و جسمی کودکان که کاردرمانی میتواند در درمان آنها موثر باشد، اشاره خواهیم کرد:
1- کاردرمانی ذهنی کودکان
کاردرمانی ذهنی کودکان در تلاش است تا اختلالات این حوزه را به شیوهای درست ارزیابی و تحلیل کرده و روشهای درمانی مناسبی را گسترش دهد. کاردرمانی ذهنی توانایی خود را روی بهبود مهارتهای شناختی مانند توجه و تمرکز، حافظه، قضاوت، تصمیم گیری، ادراک بینایی، ادراک فضایی و ارتباطات متمرکز میکند. بسیاری از کسانی که دارای اختلالات ذهنی هستند میتوانند از خدمات کاردرمانی ذهنی کودکان بهره ببرند که موارد زیر مهمترین این اختلالات هستند:
- کودکان اوتیستیک؛
- آسپرگر؛
- کودکان با مشکلات بینایی و شنیداری؛
- اختلالات مخچهای؛
- بیماریهای متابولیک عصبی؛
- اختلالات حسی؛
- سندروم داون؛
- اختلال یادگیری؛
- بیش فعالی؛
- تاخیر رشدی؛
- فلج مغزی؛
- کودکان کلامزی.
2- کاردرمانی جسمی کودکان
بخش دیگر کاردرمانی کودکان به بررسی و درمان بیماریهای جسمی خواهد پرداخت. در بخش کاردرمانی جسمی کودکان تلاش میشود تا مشکلات حرکتی آنها شناسایی شده و بهترین راه درمان در پیش گرفته شود. مشکلات جسمی در بسیار متنوع هستند به گونهای که تمرینات ارائه شده برای یک فرد برای دیگری با مشکلات مشابه کاربردی نباشد. از این منظر کاردرمانگران تلاش میکنند تا تمرینات درمانی هر فرد مختص خود فرد و بر اساس نیازها، تواناییها و امکانات محیط طراحی شده باشد. اختلالات زیر مهمترین مواردی هستند که کاردرمانی جسمی کودکان میتواند به بهبود آنها کمک کند:
- فلج مغزی؛
- تاخیر حرکتی؛
- اختلالات درکی حرکتی؛
- فلج ارب؛
- فلج بلز؛
- صافی کف پا؛
- هیدروسفالی؛
- میکروسفالی؛
- تورتیکولی؛
- هیپوتونی؛
- نوروپاتی؛
- سندروم داون؛
- اختلالات متابولیک؛
- دیستروفی عضلانی دوشن.
نکته: برخی از اختلالات هم مشکلات جسمی را به دنبال دارند و هم مشکلات حرکتی. بنابراین ممکن است یک فرد هم به کاردرمانی جسمی و هم به کاردرمانی ذهنی نیاز پیدا کند. برای نمونه فلج مغزی طیف گستردهای از مشکلات را به دنبال خواهد داشت.
تکنیکهای مورد استفاده در کاردرمانی کودکان
کاردرمانگرانی که با کودکان کار میکنند همواره تلاش کردهاند تا علاوه بر روشهای درمانی که کارایی آنها اثبات شده است، روشهای درمانی جدیدی را توسعه دهند. در نتیجه این تلاشها تکنیکهای بسیار متنوعی برای کاردرمانی به وجود آمده است. هر کدام از این تکنیکها ممکن است برای درمان اختلال خاصی به کار گرفته شوند. همچنین ممکن است برای یک نفر از چندین روش درمانی مختلف بهره گرفته شود. از طرفی دیگر با توجه به تشخیص درمانگر ممکن است برای دو نفر که اختلال مشابهی دارند تکنیکها و تمرینات متفاوتی در نظر گرفته شود. کاردرمانگران کودک از تکنیکهای زیر بیشترین بهره را میبرند:
1- کاردرمانی درکی حرکتی
کاردرمانی درکی حرکتی یکی از مهمترین روشهای درمانی مورد استفاده در کاردرمانی کودکان است. پایههای کاردرمانی درکی حرکتی بر این اساس بنیاد نهاده شده است که درک و حرکت دو مولفه وابسته به هم هستند. به این معنا که بهبود حرکات فرد باعث افزایش درک فرد خواهد شد. از طرفی دیگر هر چه درک فرد از خود و محیط بیشتر شود، حرکات وی روانتر و بهتر خواهد شد. تمرینات درکی حرکتی همچنین میتواند در ترکیب با سایر تکنیکها نتایج بهتری از خود به جای بگذارد.
2- یکپارچگی حسی در کاردرمانی کودکان
اختلالات پردازش حسی میتواند عوارض جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد. یکپارچگی حسی تلاشی است جهت هماهنگ کردن حسهای مختلف به منظور شکل گیری درک درست از جهان پیرامون و خود. یکپارچگی حسی بیشتر با اتاق تاریک کاردرمانی در ایران شناخته شده است. اما انواع دیگری از اتاقهای حسی وجود دارند که با توجه به اهداف خاصی طراحی شدهاند. برای نمونه برخی از اتاقهای حسی جهت آرامش دادن به فرد طراحی شدهاند یا برخی از آنها را میتوان در مدارس اجرا کرد.
اسم یکپارچگی حسی با بیماریهای اوتیسم و بیش فعالی گره خورده است. به این معنا که اکثر افراد فکر میکنند فقط برای این بیماریها کاربرد دارد. اما تجربیات ما در کلینیک کاردرمانی ایران نشان میدهد که اختلال پردازش حسی محدود به این دو اختلال نیست. برای نمونه کودکان فلج مغزی یا افرادی که از تاخیر حرکتی رنج میبرند، میتوانند از مزایای یکپارچگی حسی بهرهمند شوند.
3- بازی درمانی
اکثر تمرینات ارائه شده به کودکان بر اساس بازی درمانی به آنها ارائه میشود. چرا که بازی مهمترین فعالیت کودکان است. کودکان از خلال بازی میتوانند مفاهیم جدید را فرا بگیرند. همچنین انعطاف بازی درمانی کمک میکند که در بتوان آن را با سایر روشهای درمانی ترکیب کرد. البته بازی درمانی یک تکنیک بین رشتهای است و بسیاری از گفتاردرمانگران و روانشناسان تمرینات خود را از این طریق به مراجعان خود ارائه خواهند داد.
4- اسپایدر کیج تراپی
یکی از جدیدترین روشهای درمانی استفاده از اسپایدر کیج است. اسپایدر کیج یک قفسه فلزی است که به کمک باندهای الاستیکی میتوان تمریناتی را به کودک ارائه کرد. از آنجایی که این ساختار تاثیر جاذبه را کمتر کرده و تعادل بهتری برای فرد مهیا خواهد کرد، انجام تمرینات سادهتر خواهد شد. همچنین امکان انجام فعالیتهای خود انگیخته و فانکشنال را برای فرد مهیا خواهد کرد. کلینیک کاردرمانی ایران با هدف بهبود کیفیت درمان ارائه شده به کودکان به تازگی دستگاه اسپایدر کیج را راه اندازی کرده است.
5- درمان رفتاری شناختی
مشکلات عاطفی مانند خلق و خوی پایین و اضطراب میتوانند بر کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارند. همچنین میتوانند استراتژیهای مقابلهای افراد با شرایط فیزیکی را مختل کنند. CBT (درمان رفتاری شناختی) روشی اثبات شده مبتنی بر گفتگو است. این روش بر چگونگی تأثیر افکار، باورها و نگرشها بر احساسات و رفتار تمرکز میکند و مهارتهای مقابله با مشکلات مختلف را آموزش میدهد. درمان رفتاری شناختی میتواند از طریق تغییر دیدگاه فرد به تغییر رفتار وی منجر شود. استفاده از این روش هم در قالب گروهی و هم به صورت تکی امکان پذیر است.
6- نوروفیدبک در کاردرمانی کودکان
نوروفیدبک یک ابزار درمانی است و به کمک حسگرهایی که در مکانهای مختلف سر قرار خواهند گرفت الگوی امواج مغزی را آموزش میدهد. این حسگرها امواج مغزی افراد را ثبت میکنند. سپس به کمک تمرینات مختلف که از طریق نرم افزارهای کامپیوتری به فرد ارائه خواهد شد، امواج مغزی فرد تغییر داده خواهند شد. تمرینات نوروفیدبک عموما در قالب بازیهای سرگرم کننده ارائه خواهند شد. پاسخ به بازخورد در سطح ناخودآگاه است، به این معنی که مغز به طور شهودی یاد میگیرد که الگوی خود را تغییر دهد. این روند نیازی به تلاش آگاهانه قوی از جانب شرکت کننده ندارد. این یک فرآیند ملایم است که تغییر را تشویق میکند.
7- کینزیوتیپ تراپی
کینزیوتیپ یک رویکرد درمانی است که به افراد کمک میکند راستا و دامنه حرکتی مفاصل خود را اصلاح کنند. به این صورت که نوارهای چسب مانند را به کمک تکنیکهای خاص و در راستای خاص قرار خواهند داد. کینریوتیپها هم میتوانند یک فعالیت یا مفصل خاص را محدود کنند یا آن را تسهیل کنند. کینزیوتیپ سبک بوده و قابل مشاهده نیست. همچنین در برابر آب مقاوم بوده و برای استحمام مشکلی ایجاد نخواهد کرد. به همین دلیل در برخی موارد میتوان از آن به عنوان جایگزین اسپلینت استفاده کرد.
کاردرمانی کودکان چقدر طول میکشد؟
تشخیص این موضوع که کاردرمانی کودکان چقدر طول خواهد کشید بسیار سخت است. چرا که اساسا برخی از مشکلات درمان قطعی ندارند. برای نمونه بیماری فلج مغزی یک ضایعه در مغز فرد است که امکان رفع آن وجود ندارد. اما رفع علایم آن امکان پذیر است. به همین دلیل نمیتوان یک فرمول ثابت را برای همه کودکانی که به کاردرمانی نیاز دارند به کار برد. مدت زمانی که طول خواهد کشید تا فرد دیگر نیازی به کاردرمانی نداشته باشد متفاوت است. برای برخی ممکن است کمتر از 20 جلسه درمانی طول بکشد. در حالیکه برای دیگری ممکن است تا آخر عمر ادامه داشته باشد. میزان نیاز هر فرد به کاردرمانی را نوع و شدت اختلال تعیین میکند.
کاردرمانی کودکان در منزل
کاردرمانی کودکان به عنوان یکی از خدمات توانبخشی اهمیت ویژهای در بهبود سلامت افراد دارد. از این رو لازم است که دسترسی همه افراد به این خدمات به شیوهای مناسب فراهم گردد. از این رو کاردرمانی در منزل در تلاش است تا چنین امکانی را فراهم کند. کاردرمانی در منزل کودکان برای افرادی که امکان جابجایی ندارند، مناسب است. همچنین برخی از کودکان مانند افراد اوتیسم که توانایی تحمل محیطهای شلوغ را ندارند، میتوانند از این امکان استفاده کنند.
خدمات کاردرمانی ارائه شده در منزل و کلینیک بر یک اصول استوار هستند. تفاوت آنها به تجهیزات بیشتر کلینیکها مربوط است. ما در مجموعه توانبخشی ایران در تلاش هستیم تا خدمات کاردرمانی در منزل را به بهترین شیوه و مطابق با استانداردهای روز در اختیار مراجعان گرامی قرار دهیم.
کاردرمانی کودکان به صورت آنلاین
مرحله دیگری از نیاز کاربران وجود دارد که به کمک کاردرمانی در منزل در دسترس نیست. برای مثال ممکن است در محل زندگی فرد کلینیک کاردرمانی وجود نداشته باشد. همچنین در برخی از موارد به علت کمبود وقت خانوادهها یا مسافرت امکان پیگیری حضوری درمان وجود ندارد. در این حالتها بهترین کار بهرهگیری از خدمات کاردرمانی آنلاین است. فقط لازم است جهت پاسخ دهی بهتر چند نکته را مد نظر قرار دهیم. اولا بهتر است در کاردرمانی فقط به صورت آنلاین نباشد و در برخی از موارد به صورت حضوری انجام شود. تا هم کاردرمانگر بتواند ارزیابی بهتری انجام دهد و هم شیوه انجام تمرینات را به صورت واقعی مشاهده کنید. دوما نیاز است که تمرینات توسط کاردرمانگر طراحی شده و اجرای آن نیز با نظارت مستقیم کاردرمانگر همراه باشد.
چرا کلینیک کاردرمانی ایران
با توجه به حساس بودن سن کودکان و اینکه کاردرمانی بیشترین تاثیر را در سن طلایی کودکان خواهد گذاشت، لازم است که در انتخاب کلینیک کاردرمانی نهایت دقت را به خرج دهید. کاردرمانی ایران با بهره گیری از دو شعبه فعال در بلوار کشاورز و مرزداران جزو قدیمیترین کلینیکهای تهران است. ما فعالیت خودمان را از سال 1383 و با تمرکز بر کاردرمانی کودکان و بخصوص کودکان فلج مغزی آغاز کردیم.
تلفیق تجربه و تخصص در کلینیک کاردرمانی ایران توانسته روشهای جدیدی را برای بهبود وضعیت کودکان به وجود بیاورد. برای نمونه دستگاه گیت پلیت یک وسیله کمکی جهت راه رفتن کودکان فلج مغزی است که در همین مجموعه توسعه پیدا کرده است.
از طرفی دیگر ما به اصول کار تیمی پایبند هستیم. به این صورت که کاردرمانگران در هماهنگی مداوم با گفتاردرمانگران، فیزیوتراپیستها و روانشناسان قرار دارند. از این طریق اهداف و برنامههای درمانی در یک جهت بوده و میتوانند همدیگر را تسهیل کنند.
گزارش