بازی دریچه‌ای شگفت انگیز به دنیای کودکان است که تعامل آن‌ها با زندگی را ساده‌تر خواهد کرد. به کمک بازی است که کودک می‌تواند خود را ابراز کرده و ظرفیت‌های وجودی خود را بروز دهد. بازی درمانی با علم به این موارد و با ترکیب کردن روش‌های درمانی و بازی نقش مهمی در درمان کودکان ایفا خواهد کرد.

این روش، تکنیک‌های درمانی را در قالب بازی به کودکان ارائه خواهد داد و به بهبود شرایط روانی و سلامت جسمانی افراد کمک خواهد کرد. در این مقاله، به بررسی گسترده‌تری از نقش و اهمیت بازی درمانی خواهیم پرداخت. از تعریف و انواع مختلف بازی درمانی گرفته تا فواید آن بر روی سلامت روانی و جسمی و نکات کلیدی برای استفاده بهینه از این روش را مورد کندوکاو قرار خواهیم داد. 

 

بازی درمانی چیست؟

بازی درمانی رویکردی نوین و کارآمد در حوزه‌ی سلامت کودکان است. این شیوه با به کارگیری بازی به مثابه‌ ابزاری برای برقراری ارتباط، به درک عمیق‌تر دنیای درونی کودکان و یاری رساندن به آن‌ها در مسیر رشد و تعالی کمک خواهد کرد. باید اذعان داشت که بازی، زبان طبیعی کودکان است. آن‌ها از طریق بازی احساسات، افکار و تجربیات زیسته‌ خود را بازتاب می‌دهند. بازی درمانی با درک این مهم، فضایی امن و حمایتی را فراهم می‌آورد تا کودکان بتوانند به شکلی غیرکلامی و از طریق بازی، هیجانات و تعارضات درونی خود را برون‌ریزی کنند. همچنین به کارگیری بازی برای درمان اختلالات جسمی و افزایش مهارت‌های حرکتی بسیاری کارآمد است. این رویکرد درمانی با در نظر گرفتن کودکان در سنین مختلف، طیف وسیعی از مداخلات را شامل می‌شود. بازی‌های خلاقانه، نقش‌آفرینی، بازی‌های ساختنی و بازی‌های حرکتی تنها نمونه‌هایی از این دست هستند.

در نهایت، بازی درمانی با تسهیل فرآیند درک محیط و برقراری ارتباط موثر، زمینه‌ای را برای کودکان فراهم می‌آورد تا مهارت‌های مقابله‌ای سالم را بیاموزند و با چالش‌های برهه‌های مختلف رشدی به شکلی سازگارانه‌تر روبرو شوند. از منظری دیگر بازی مهم‌ترین فعالیت روزمره زندگی کودکان است و کودکان از طریق آن می‌توانند محیط زندگی خود را بهتر درک کنند. به همین دلیل استفاده از بازی به عنوان روشی برای درمان به شناخت افراد از خود کمک خواهد کرد و می‌تواند انجام کارها را برای آن‌ها ساده‌تر کند. 

فواید بازی درمانی

طبق اظهارات سازمان حرفه ای Play Therapy International حدود 71 درصد از کودکانی که از خدمات بازی درمانی استفاده کرده‌اند تغییرات مثبتی را تجربه گزارش کرده‌اند. این در حالی است که برخی از کودکان در درمان همکاری ندارند یا توانایی درک دستورات و تمرینات پیچیده را ندارند. بنابراین ممکن است متوجه خواسته‌های ما در درمان نشوند یا از محیط کلینیک ترس داشته باشند. همه این موارد باعث می‌شوند که کودک از درمان فراری باشد. اما بازی درمانی می‌تواند این سد را بشکند و فضایی آرام که قابلیت ارتباط را دارد، برای کودک فراهم کند. بازی درمانی می‌تواند روی بهبود موراد زیر تاثیر مثبت داشته باشد:

1-  ایجاد فضایی امن و حمایتی

کودکان بسیاری وجود دارند که در مواجه با مراکز درمانی گارد گرفته و تمایلی به ورود به آن نشان نمی‌دهند چه برسد به اینکه بخواهند خدمات درمانی را هم دریافت کنند. بازی درمانی با درک این حقیقت یک فضای امن و حمایتی را برای فرد فراهم خواهد کرد. در این فضا، کودکان بدون ترس و اضطراب، احساسات و تجربیات خود را بیان می‌کنند و به اکتشاف دنیای درونی خود می‌پردازند. درمانگر با ایجاد فضایی امن و قابل اعتماد، به کودک کمک می‌کند تا احساس آرامش و آسودگی خاطر داشته باشد. این امر، زمینه‌ای را برای برقراری ارتباط موثر و پردازش هیجانات دشوار فراهم می‌کند.

2- افزایش خودآگاهی

کودک تازه متولد شده خود را بخشی از مادر می‌بیند. سپس رفته رفته می‌تواند خود را از مادر و محیط جدا کرده و خود را به عنوان یک فرد مستقل شناسایی کند. این روند ممکن است تا 5 سالگی ادامه داشته باشد. در این سن کودکان به طور فزاینده‌ای به ویژگی‌های منحصر به فرد خود مانند افکار، احساسات و ترجیحات خود آگاه می‌شوند. بازی درمانی می‌تواند به شکل گیری شخصیت فرد کمک کرده و با بازی‌هایی مانند:‌ نقش کسی یا وسیله‌ای را بازی کردن این فرایند را تسریع کنند. از طرفی دیگر فرد نسبت به اعضای بدن خود آگاه شده و می‌تواند فعالیت‌های حرکتی مختلف مانند عبور دست از خط وسط بدن را ساده‌تر انجام دهد. 

3- برقراری ارتباط غیرکلامی

یک شکاف ارتباطی بین کودکان و بزرگسالان وجود دارد. بسته به سن و مرحله رشد کودکان، توانایی‌های زبانی و ارتباطی آن‌ها کمتر از افراد بزرگسال است. به همین دلیل ممکن است که کودکان نتوانند احساسات و خواسته‌های خود را با بزرگسالان در میان بگذارند. از طریق بازی کودک می‌تواند خواسته‌های خود را بیان کند. در این محیط کودک یاد می‌گیرد که چگونه با افراد همسن خود ارتباط برقرار کند. همچنین یاد می‌گیرد نیازهای خود را به دیگران منتقل کند. 

4- ارتقای مهارت‌های مقابله‌ای

بازی درمانی نقش بسیار موثری در ارتقای مهارت‌های مقابله‌ای دارد. این نوع از فعالیت‌ها، که بر اساس بازی و تفریح انجام می‌شوند، به کودکان کمک می‌کنند تا با چالش‌ها و مشکلات روبرو شوند و راه‌های موثری برای مقابله با آن ها پیدا کنند. از طریق بازی درمانی، کودکان می‌توانند راهبردهای مختلفی برای مقابله با استرس، اضطراب، و مشکلات روانی دیگر را آموزش ببینند و از آن ها استفاده کنند. از طرفی دیگر بازی درمانی به کودکان کمک می‌کند تا توانایی تنظیم هیجان خود را تقویت کرده و در مواجهه با شرایط استرس‌زا بهتر عمل کنند. علاوه بر آن بازی درمانی به کودکان امکان می‌دهد تا مهارت‌های حل مسئله خود را بهبود بخشند و راه‌حل‌های موثری برای مواجهه با مشکلات پیدا کنند. 

5- بهبود روابط اجتماعی

تعاملات اجتماعی نقش پررنگی در زندگی افراد خواهند داشت و می‌توانند موفقیت افراد را در آینده تحت تاثیر قرار دهند. بازی درمانی از طریق فعالیت‌ها و بازی‌هایی که به همکاری، تعامل و اشتراک گذاری نیاز دارند، به فرد کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را بهبود بخشد و روابط سالم و مثبت‌تری را با دیگران برقرار کند. بازی درمانی به تقویت همکاری و تعامل کمک کرده و احساس همبستگی و اعتماد بین کودکان را افزایش داده و مهارت‌های ارتباطی را به آن‌ها یاد خواهد داد. مخصوصا اگر بازی‌های گروهی در میان باشد کودکان به طور چشمگیری می‌توانند روابط اجتماعی خود را بهبود ببخشند. 

6- بهبود مهارت‌های حرکتی درشت

بازی درمانی راه مناسبی برای تقویت مهارت‌های حرکتی درشت کودکان است. این مهارت‌ها حرکاتی مانند خزیدن، چهار دست و پا راه رفتن، زانو زدن، ایستادن و راه رفتن را شامل می‌شوند. به کمک برخی از بازی‌های خلاقانه به راحتی می‌توان این مهارت‌ها را بهبود بخشید. برای نمونه برای تقویت ایستادن می‌توانیم از فرد بخواهیم که روی صندلی بنشیند، سپس توپی را از روی زمین بردارد و آن را داخل سبد روی میز بیاندازد. برای این کار نیاز است که کودک روی صندلی بنشیند و سپس بلند شود. همین موضوع باعث تقویت عضلات پا و کمر فرد شده و به ایستادن وی کمک خواهد کرد. بازی درمانی به افراد دچار تاخیر حرکتی کمک خواهد کرد که مراحل رشد حرکتی را بهتر و ساده‌تر طی کنند.

7- بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف 

مهارت‌های حرکتی ظریف یکی دیگر از بخش‌هایی است که بازی درمانی می‌تواند به بهبود آن کمک کند. مهارت‌های حرکتی ظریف به مجموعه مهارت‌هایی اطلاق می‌شوند که با دست و انگشتان انجام می‌گیرند. برای نمونه نوشتن یا چرخاندن یک کلید در قفل از این دسته مهارت‌ها است. بازی درمانی با استفاده بازی‌های مفرح این مهارت‌ها را تقویت خواهد کرد. برای نمونه نقاشی کردن یا بریدن یک شکل خاص به کمک قیچی، عضلات دست فرد را تقویت کرده و انجام حرکات ریز را برای فرد ممکن خواهد کرد. این مهارت‌ها در نهایت به انجام فعالیت‌های روزمره افراد کمک خواهند کرد.

انواع بازی درمانی

بازی درمانی به روش‌های مختلف قابل اجرا است که درمانگران با توجه به نیازهای کودکان و همچنین هدف درمانی خود آن‌ها را به کار می‌برند. استفاده از این روش‌ها به درمانگران کمک خواهد کرد نتایج بهتری به دست بیاورند. موارد زیر شناخته شده‌ترین انواع بازی درمانی هستند:

1- بازی درمانی ساختارمند 

در بازی درمانی ساختارمند درمانگر رویکردی فعال در پیش می‌گیرد و کودک را با هدایت در فعالیت‌ها همراه می‌کند تا به کودک در ابراز احساساتش کمک کند. درمانگر معمولا دستورالعمل‌های مشخصی ارائه می‌دهد و بر روند بازی کودک نظارت می‌کند. در واقع در این حالت درمانگر به کمک ساختاری مشخص تلاش خواهد کرد که مراحلی را طی کند و به نتیجه‌ای خاص برسد. البته ممکن است در هر جلسه درمانی یک مرحله خاص پیگیری شود و پس از چندین جلسه به نتیجه نهایی دست پیدا کنند. برای مثال بازی‌هایی مانند خانه سازی یا حل کردن پازل در این دسته قرار می‌گیرند. 

2- بازی درمانی آزاد

بازی درمانی آزاد از یک محیط کمتر کنترل شده استفاده می‌کند. درمانگر به کودک اجازه می‌دهد تا در هر گونه فعالیت بازی که ممکن است از آن لذت ببرد، شرکت کند. بازی درمانی آزاد هم دارای چهارچوب‌هایی است. اما این چهارچوب‌ها بیشتر کلیات هستند و به کودک آزادی عمل بیشتری خواهند داد. برای مثال بازی آشپزی کردن کمتر ساختار داشته و بیشتر به خلاقیت کودک وابسته است.

کلینیک جامع توانبخشی ایران با سابقه طولانی در بازی درمانی و به همکاری با بهترین متخصصین این حوزه تلاش می‌کند در محیطی آرام بهترین درمان‌ها را به همشهریان گرامی عرضه کند. برای دریافت مشاوره رایگان در این زمینه می‌توانید با شماره زیر در تماس باشید. همچنین جهت دریافت آنلاین نوبت می‌توانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس فرمایید:

02188242410

نوبت   اینترنتی

بازی درمانی برای چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟

در وهله اول می‌توان گفت بازی درمانی برای بیشتر بیماری‌هایی که کودکان را درگیر خواهد کرد، کاربرد دارد. از این روش برای درمان بیماری‌های جسمی و ذهنی کودکان در سنین مختلف استفاده خواهد شد. حتی در بیمارستان‌ها و اتاق‌های جراحی هم می‌توان اثری از بازی درمانی مشاهده کرد. این روش کمک خواهد کرد که کودکان پذیرش بیشتری نسبت به درمان‌های دیگر از خود نشان دهند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین بیماری‌های که بازی درمانی می‌تواند برای آن‌ها کاربرد داشته باشد، می پردازیم:

1- اوتیسم

اختلال طیف اوتیسم (ASD) مجموعه‌ای از چالش‌های رشدی است که بر ارتباطات اجتماعی و رفتارهای قالبی کودکان تاثیر می‌گذارد. در میان رویکردهای درمانی متعدد، بازی درمانی اوتیسم جایگاهی درخور یافته است. علاوه بر آن اختلالات حسی در این افراد به وفور دیده می‌شود که برخی از بازی‌ها مانند شن بازی می‌تواند تاثیر مثبتی روی این علائم داشته باشد. بازی درمانی مبتنی بر این فرض است که کودکان مبتلا به اوتیسم می‌توانند از طریق بازی، دنیای درونی خود را ابراز نموده و مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را ارتقا بخشند. در فضایی امن و حمایتی، متخصص بازی درمانی با بهره‌مندی از انواع بازی‌های هدفمند، به کودکان در برقراری ارتباط موثر، درک هیجانات، و مدیریت رفتارهای قالبی یاری می‌رساند.

2- بیش فعالی 

استفاده از بازی درمانی به عنوان یک روش موثر در مدیریت و کنترل بیش فعالی در کودکان مورد توجه قرار می‌گیرد. این روش، با ارائه فعالیت‌های جذاب و موثر، به کودکان کمک می‌کند تا توجه و تمرکز خود را بهبود بخشند و انرژی بیش از حد خود را کنترل کنند. بازی درمانی بیش فعالی از طریق فعالیت‌هایی که مستلزم حرکت و مشارکت فیزیکی است، به کودکان امکان می‌دهد تا اضطراب و تنش‌های خود را کاهش دهند و کنترل هیجانات و انرژی خود را بهبود بخشند. این بازی‌ها همچنین به عنوان یک ابزار آرام سازی برای کودکان با بیش فعالی عمل می‌کنند و آن‌ها را به دنیایی از آرامش و تعادل هدایت می‌کنند. با ارائه بازی‌ها و استراتژی‌های مناسب، بازی درمانی بیش فعالی به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های مدیریت هیجانی خود را تقویت کرده و بهبودی در زندگی روزمره خود تجربه کنند.

3- اضطراب

کودکان نیز همانند بزرگسالان در معرض تجربه احساسات منفی چون اضطراب و ترس قرار دارند. این احساسات می‌توانند بر عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی و کیفیت کلی زندگی کودکان تاثیرگذار باشند. بازی درمانی اضطراب رویکردی موثر در یاری رساندن به کودکان برای مدیریت و مهار استرس و اضطراب است. بازی درمانی از طریق فعالیت‌های جذاب و خلاقانه، به افراد امکان می‌دهد تا احساسات خود را بیان کرده و با آن‌ها در ارتباط بوده و آن‌ها را درک کنند. این فعالیت‌ها کمک می‌کنند تا افراد بهترین راه‌حل‌های مدیریت استرس و اضطراب را در زندگی خود پیدا کنند. بازی درمانی اضطراب معمولا از فعالیت‌هایی مانند نقاشی، ساخت و ساز، بازی با اشیاء و نمایش داستان‌ها استفاده می‌کند. این بازی‌ها به عنوان یک فرصت برای آزاد کردن احساسات مختلف مانند ترس، نگرانی و استرس عمل می‌کنند و به افراد کمک می‌کنند تا راه‌های جدیدی برای مدیریت این احساسات را تجربه کنند.

4- تاخیر حرکتی

یکی دیگر از اختلالاتی که می‌تواند از مزایای بازی درمانی نهایت استفاده را ببرد، تاخیر حرکتی است. این افراد معمولا در طی کردن مراحل رشد حرکتی دچار اختلال شده‌اند و نمی‌توانند مهارت‌های حرکتی ریز و درشت خود را به خوبی توسعه دهند. بازی درمانی فرصتی را برای افراد مهیا می‌کند تا بتوانند از نظر رشدی خود را به همسالان خود برسانند. این روش برای تاخیر حرکتی معمولا از فعالیت‌هایی استفاده می‌کند که به طور همزمان مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف را تقویت می‌کنند. بازی‌هایی مانند مانند پرش، پرتاب و گرفتن توپ و نخ کردن مهره‌ها  به افزایش توانایی‌های حرکتی کودکان کمک خواهند کرد. با استفاده از بازی درمانی، کودکان با تاخیر حرکتی به صورت غیرمستقیم و از طریق فعالیت و سرگرمی، مهارت‌های حرکتی خود را بهبود می‌بخشند و به سمت رسیدن به مراحل حرکتی معمولی خود پیش می‌روند.

5- اختلال یادگیری

بازی درمانی به عنوان یک ابزار موثر در مدیریت اختلال یادگیری شناخته می‌شود. این روش به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های ضروری مرتبط با اختلال نوشتن و اختلال ریاضی را بهبود بخشند و با افزایش مهارت‌های دست خط، عملکرد تحصیلی خود را بهبود ببخشند. بازی درمانی اختلال یادگیری معمولا از فعالیت‌هایی استفاده می‌کند که توجه و تمرکز کودکان را جلب کرده و همزمان به ارتقاء مهارت‌های مورد نیاز آن‌ها کمک کند. این بازی‌ها می‌توانند شامل تمرین‌های حرکتی، پازل‌ها، بازی‌های تعاملی، و فعالیت‌های هنری باشند که به افزایش مهارت‌های ارتباطی، محاسباتی، و شناختی کودکان کمک می‌کنند. استفاده از بازی درمانی در مدیریت اختلال یادگیری می‌تواند به کودکان اعتماد به نفس بیشتری بدهد و آن‌ها را به دنیایی از یادگیری مثبت و خودباوری هدایت کند. به طور کلی، این روش به عنوان یک ابزار موثر در بهبود کیفیت زندگی و عملکرد تحصیلی کودکان با اختلال یادگیری شناخته می‌شود.

6- فلج مغزی

استفاده از بازی درمانی به عنوان یک روش موثر در مدیریت فلج مغزی و کمک به کودکان مبتلا به مشکلات حرکتی و مشکلات ذهنی بسیار موثر است. این روش با استفاده از فعالیت‌های بازی‌آموزی، به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های دست و پا خود را تقویت کرده و بهبود بخشند. بازی درمانی برای کودکان فلج مغزی معمولا شامل فعالیت‌هایی مانند تمرین‌های تحرکی، بازی‌های تعاملی و تمرین‌های تقویتی است که به کودکان کمک می‌کند تا اسپاسم‌ها را کاهش دهند و دامنه حرکتی خود را بهبود ببخشند. باتوجه به تنوع بالای فلج مغزی و مشکلاتی که این افراد تجربه می‌کنند. بازی می‌تواند بخشی از آلام آن‌ها را کاهش دهد. 

7- اختلالات گفتاری 

کودکان مبتلا به اختلالات گفتاری با مشکلاتی در زمینه برقراری ارتباط موثر از طریق گفتار دست و پنجه نرم می‌کنند. این اختلالات می‌توانند ناشی از عوامل مختلفی از جمله تاخیر رشدی، مشکلات دهانی-صوتی و آسیب‌های مغزی باشند. یکی از وجوه تمایز بازی درمانی اختلالات گفتاری، تمرکز بر مهارت‌های پیش گفتاری است. این مهارت‌ها که لازمه‌ی برقراری ارتباط موثر از طریق گفتار هستند، شامل مواردی همچون برقراری تماس چشمی، توجه مشترک و درک نوبت‌گیری در مکالمه می‌باشند. بازی‌های رویاپردازانه و نمادین به کودکان در برقراری ارتباط غیرکلامی و درک مفاهیم انتزاعی یاری می‌رسانند. بازی درمانی همچنین می‌تواند به بهبود مهارت‌های مرتبط با تولید گفتار کمک کند. بازی‌هایی که بر تقلید صدا، الگوبرداری گفتاری و آواسازی (تولید اصوات گفتاری) تمرکز دارند، در تقویت مهارت‌های بیان و وضوح گفتار کودکان موثر هستند. علاوه بر موارد فوق، بازی درمانی می‌تواند در بهبود  تنفس دیافراگمی و هماهنگی دهان و حلق نیز نقش داشته باشد. این مهارت‌ها نقشی حیاتی در تولید گفتار روان و کنترل  آبریزش دهان ایفا می‌کنند.

تکنیک‌های مورد استفاده در بازی درمانی

بازی درمانی را به روش‌های مختلف می‌توان به کار گرفت تا تاثیر کافی روی جنبه‌های مختلف زندگی کودکان داشته باشد. از آنجایی که کودکان نیازهای مختلفی دارند و درمان آن‌ها اهداف متفاوتی را دنبال می‌کند، نیاز است که تکنیک‌های درمانی را متناسب با هر فرد و نیازهای وی انتخاب کنیم. تعداد این تکنیک‌ها بسیار زیاد است اما در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را با هم مرور خواهیم کرد:

1- نقش بازی کردن (role playing)

نقش بازی کردن را می‌توان معادل خاله بازی دانست که به طور معمول بسیاری از کودکان در سنین پایین آن را اجرا کرده‌اند. اما تفاوت این است که در نقش بازی کردن ممکن است فرد با نقش‌های بیشتر و متنوع‌تری روبرو شود. در فرایند نقش بازی کردن ممکن است بازی‌ها دو یا چند نفره باشد. نقش بازی کردن به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کنند. کودکان در حین بازی با همسالان، یاد می‌گیرند که نوبت را رعایت کنند، همکاری و تعامل داشته باشند و به احساسات دیگران احترام بگذارند.

2- داستان سرایی

یکی دیگر از تکنیک‌های بسیار مهم بازی درمانی، داستان سرایی است. در این فرایند کودک سعی می‌کند در مورد یک موضوع یک داستان بسازد. این هنر، از گذشته‌ها تا به امروز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و قابل تاییدترین روش‌های انتقال افکار، احساسات و ارزش‌ها شناخته می‌شود. از طریق داستان‌سرایی، افراد می‌توانند داستان‌هایی را ایجاد و نقل کنند که به عنوان یک پل ارتباطی بین افراد و دنیای درونی آن‌ها عمل می‌کند. این فعالیت، به کودکان کمک می‌کند تا تصورات خود را به آزادی بیشتری بیان کرده و احساسات و تجربیات خود را به بهترین شکل ممکن با دیگران به اشتراک بگذارند. بنابراین، داستان سرایی ابزاری موثر برای توسعه تخیل، ارتباطات و مهارت‌های اجتماعی است و در راستای بهبود روان‌شناختی و اجتماعی افراد بسیار موثر عمل می‌کند.

3- عروسک بازی

عروسک بازی یکی از روش‌هایی است که به کمک آن می‌توان فرد خود را در نقش یکی دیگر قرار دهد. در این حالت ممکن است فرد نقش عروسک را بازی کند یا عروسک یک نقش و خود فرد هم نقش دیگری را ایفا کند. برای نمونه ممکن است کودک با عروسک مانند فرزند خود رفتار کند. از این طریق کودک می‌تواند با دنیای بیرون ارتباط برقرار کند. همچنین با تلفیق این روش با روش‌های درمانی مانند درمان رفتاری شناختی می‌توان نتایج بهتری کسب کرد. برای نمونه می‌توان از کودک بخواهیم یک نقش‌های یک عروسک را بررسی کرده و مشکلات آن را بیان کند. 

4- بازی‌های هنری و کاردستی

برخی از مواقع بازی درمانی جنبه هنری پیدا کرده و استفاده از بازی‌های هنری و کاردستی‌ها می‌تواند به فرد کمک کند که شرایط خود را بهبود بخشد. فعالیت‌های هنر و کاردستی در بازی درمانی طیف وسیعی از ابزار و مواد را در بر می‌گیرد، از جمله:

• نقاشی با مداد رنگی، گچ، آبرنگ و سایر ابزارهای رنگ‌آمیزی؛
• مجسمه‌سازی با انواع خمیر و مواد قابل انعطاف؛
• بریدن و چسباندن کاغذ برای خلق آثار هنری؛
• ساخت کلاژ با استفاده از کاغذ، پارچه و اشیاء دورریختنی.

انتخاب مواد و فعالیت‌های هنر و کاردستی بر اساس نیازهای فردی کودک و اهداف درمانی صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، نقاشی با آبرنگ می‌تواند به کودک در برقراری ارتباط با احساسات و برون‌ریزی هیجانات درونی کمک کند.

به طور کلی، هنر و کاردستی در بازی درمانی فواید متعددی برای کودکان به همراه دارد، از جمله:

• تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف؛
• افزایش توجه و تمرکز؛
• پرورش خلاقیت و تفکر واگرا؛
• برقراری ارتباط با احساسات درونی؛
• ابراز عواطف و هیجانات به صورت غیرکلامی.

با بهره‌مندی از هنر و کاردستی در بازی درمانی، متخصصان به کودکان کمک می‌کنند تا ضمن لذت بردن از فرآیند خلق آثار هنری، بر چالش‌های خود غلبه کرده و مهارت‌های لازم برای زندگی را کسب نمایند.

5- آب بازی و شن بازی

آب بازی و شن بازی در واقع تنها محدود به این دو نیست و می‌توان بازی‌های دیگر مانند:‌ تیله بازی و بازی‌های سنگی را هم در این دسته قرار داد. این نوع بازی‌ها از جمله بازی‌های حسی محسوب می‌شوند که به یکپارچگی حسی افراد کمک می‌کنند و تجربه‌ای لذتبخش برای آن‌ها فراهم می‌کنند. بازی با آب و شن می‌تواند شامل فعالیت‌های مختلفی باشد، از جمله ساخت قلعه‌های شنی، ریختن آب در مخازن و بازی با اشیاء آبی مانند قایق‌ها و لیوان‌ها. این بازی‌ها نه تنها به کودکان امکان می‌دهند تا خلاقیت خود را بروز دهند، بلکه تجربه‌های حسی شگفت‌انگیزی را نیز برای آن‌ها ایجاد می‌کنند. بازی با آب و شن به عنوان یک فعالیت بازی درمانی، می‌تواند به بهبود تمرکز و توجه، کنترل استرس و افزایش تعامل اجتماعی کودکان کمک کند.

6- بازی‌های حرکتی

همه بازی‌ها با حرکات همراه هستند و تصور یک بازی بدون حرکت غیرممکن است. اما بازی‌های حرکتی به گروهی از بازی‌ها اطلاق می‌شود که تمرکز آن بر انجام حرکات است و کمتر از وسایل مختلف کمک گرفته می‌شود. برای نمونه انجام حرکات موزون و رقص‌های مختلف برای بسیاری از کودکان موثر است. در این حالت کودکان با حرکات آزادانه، تقلید حرکات بدن درمانگر و یا رقصیدن با موسیقی، احساسات درونی خود را به نمایش می‌گذارند. این نوع بازی به ویژه برای کودکانی که در برقراری ارتباط کلامی با مشکل مواجه هستند، روشی موثر برای ابراز هیجانات به شمار می‌آید. علاوه بر فواید ذکر شده، رقص و حرکات خلاق به بهبود مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف در کودکان نیز کمک خواهد کرد. با انجام حرکات مختلف، کودکان هماهنگی بین اعضای بدن خود را تقویت می‌کنند و بر ادراک بدنی خویش تسلط بیشتری می‌یابند.

کاربرد بازی های کامپیوتری در بازی درمانی

همه ما به طور سنتی بازی‌های کامپیوتری را بد می‌دانیم، در حالیکه استفاده درست از این بازی‌ها می‌تواند نقش موثری در درمان داشته باشد. بازی‌های کامپیوتری معمولا ساختار مشخصی دارند و کودکان به راحتی با آن ارتباط برقرار خواهند کرد. همچنین امکان ارزیابی و ردیابی اطلاعات مختلف از طریق بازی‌ها وجود دارد. برای نمونه می‌توان در طول یک بازی میزان توجه و تمرکز یک فرد را سنجید. از طرفی دیگر این بازی‌ها به فضای کمی نیاز دارند و امکان اجرای آن‌ها در خانه هم وجود دارد. هر چند که نباید بازی‌های کامپیوتری جایگزین تعاملات واقعی افراد شوند، بلکه باید به فرد کمک کنند که راحت‌تر بتواند با دوستان و اطرافیان خود ارتباط برقرار کند. در نتیجه، بازی‌های کامپیوتری ابزاری بالقوه‌ کاربردی در بازی درمانی به شمار می‌آیند. بهره‌مندی از این ابزار باید با رعایت اصول بازی درمانی و تحت نظر درمانگر متخصص این حوزه صورت  گیرد تا زمينه‌ساز رشد و بهبود  کودکان  شود.

بازی درمانی برای بزرگسالان

بازی درمانی رویکردی مبتنی بر بازی است که اغلب برای کودکان در نظر گرفته می‌شود. با این حال، در دهه‌های اخیر، کاربرد بازی درمانی برای سنین مختلف از جمله بزرگسالان، رواج بیشتری یافته است. این امر ناشی از درک عمیق‌تر نقش بازی در تسهیل بیان هیجانی، حل مسائل و رشد شخصی در طول زندگی است. برخلاف تصور عموم، بازی مختص به دوران کودکی نیست. بازی در بزرگسالان نیز می‌تواند ابزاری قدرتمند برای کاوش در دنیای درونی، برقراری ارتباط با احساسات و دستیابی به رشد و  تحول به شمار آید. بازی درمانی بزرگسالان با بهره‌مندی از این ویژگی ذاتی بازی، فضایی امن و حمایتی برای بزرگسالان فراهم می‌کند تا بر چالش‌های روانی و هیجانی خود غلبه کنند.

در حالی که اصل بازی در هر دو شیوه‌ی درمانی یکسان است، تکنیک‌های بازی درمانی بزرگسالان با بازی درمانی کودکان تفاوت‌هایی دارد. در بازی درمانی بزرگسالان، از بازی‌های پیچیده‌تر و موضوعاتی که با دغدغه‌های بزرگسالان  مرتبط  است، استفاده می‌شود.  همچنین، درمانگر نقش حمایتی داشته و بیشتر راهنما است تا درمانگر.  همچنین بر  تحلیل  تجربیات  و  احساسات  ناشی  از  بازی  تمرکز  می‌کند.

کدام رشته‌ها از بازی درمانی استفاده می‌کنند؟

تقریبا همه رشته‌های پزشکی به نوعی از بازی درمانی استفاده می‌کنند. برای نمونه جراح برای کودکی که قرار است جراحی شود، می‌تواند از این روش استفاده کند تا همکاری کودک بهتر شود و ترس وی از عمل جراحی از بین برود. همچنین بسیاری دیگر از تخصص‌ها برای جلب همکاری کودک ممکن است از بازی‌ها استفاده کنند. اما این نکته را در نظر داشته باشید که این متخصصین برای جلب همکاری استفاده کرده و اهداف دیگری را دنبال نخواهند کرد. اما برخی از رشته‌ها هستند که بازی درمانی را به عنوان یک روش درمانی با اهداف و کارکردهای خاص آن پذیرفته و از این روش برای بهبود افراد در بلند مدت استفاده خواهند کرد. رشته‌های زیر بیشترین استفاده را از بازی درمانی خواهند داشت:

1- کاردرمانی

کاردرمانی یکی از رشته‌هایی است بخش بزرگی از مراجعانش را کودکان تشکیل خواهد داد. از آنجایی که کاردرمانی روی فعالیت‌های روزمره زندگی متمرکز است و بازی هم فعالیت روزمره زندگی کودکان محسوب می‌شود. بنابراین کاردرمانگران با به کارگیری بازی درمانی هم تلاش می‌کنند که بازی‌ها را به کودکان آموزش دهند و هم در طی این آموزش اهداف درمانی خود را دنبال کنند. تقویت مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف، تقویت پردازش حسی، تقویت مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی و تقویت مهارت‌های ذهنی و شناختی مهم‌ترین اهداف کاردرمانی در بازی درمانی هستند.

2- گفتاردرمانی

یکی دیگر از رشته‌های توانبخشی که به وفور از بازی درمانی استفاده خواهد کرد، گفتاردرمانی است. گفتاردرمانگران تلاش می‌کنند که از طریق بازی وارد دنیا کودک شده و مشکلات وی را شناسایی کنند. گفتاردرمانی هم تلاش می‌کند که محیطی تعاملی برای فرد ایجاد کند تا بتواند به راحتی با درمانگر ارتباط بگیرد. تقویت مهارت‌های گفتاری و زبانی، تقویت مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی، کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس و آماده کردن فرد برای مشارکت فعال در اجتماع مهم‌ترین اهداف بازی درمانی گفتاردرمانگران است. 

3- روانشناسی

بازی درمانی یکی از رویکردهایی است که در حیطه‌ی روانشناسی برای کمک به کودکان در غلبه بر مشکلات رفتاری، هیجانی و رشدی به کار می‌رود. این شیوه‌ی درمانی با بهره‌مندی از زبان طبیعی بازی، فضایی امن و حمایتی برای کودکان فراهم می‌کند تا به کاوش در دنیای درونی خود بپردازند، هیجانات خود را برون‌ریزی کنند و مهارت‌های شناختی لازم برای زندگی را کسب کنند. اهداف به کارگیری بازی درمانی در روانشناسی متنوع بوده و بر حسب نیازهای فردی کودک تعیین می‌شود. برخی از مهم‌ترین اهداف این شیوه‌ی درمانی عبارتند از: کاهش علائم بیماری‌های روانی، بهبود مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی، تقویت مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری و تقویت عزت نفس و اعتماد به نفس.

در نظر داشته باشید که در برخی از موارد ممکن است اهداف درمانی رشته‌های مختلف در بازی درمانی مشابه هم باشد و نمی‌توان این حوزه‌ها را به صورت کامل از هم جدا کرد.

چرا کلینیک توانبخشی ایران

کلینیک توانبخشی ایران با سابقه طولانی در ارائه خدمات توانبخشی به کودکان و بزرگسالان، یکی از معتبرترین و شناخته‌شده‌ترین مراکز در این زمینه به شمار می‌آید. این کلینیک با بهره‌مندی از مجرب‌ترین درمانگران و مجهزترین تجهیزات، طیف وسیعی از خدمات از جمله بازی درمانی را به مراجعان خود ارائه می‌دهد. رویکرد ما کل نگر است و تلاش می‌کنیم با ایجاد یک هماهنگی بین تیم‌های مختلف بهترین نتیجه ممکن را برای فرد رقم بزنیم.