سندروم گیلن باره چیست؟ و درمان آن به چه صورت است؟
- توضیحات
سندرم گیلن باره یک مشکل در سیستم عصبی فرد است. این اختلال میتواند باعث ضعف عضلانی، از دست دادن رفلکسها و بی حسی یا گزگز در قسمتهایی از بدن شود.
علایم فلج یا همی پلژی در افراد مبتلا به سندروم گیلن باره دور از ذهن نیست، اما علایم موقتی بوده و اکثر افراد بهبودی کامل پیدا خواهند کرد. سندروم گیلن باره از این نظر که هم یک اختلال خودایمنی است و هم سیستم اعصاب محیطی را مختل خواهد کرد، شرایط ویژهای دارد. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است ضعف عضلانی را تجربه کرده و در دریافت و درک حسهای محیطی با مشکل روبرو شوند. در ادامه این نوشته مرکز جامع توانبخشی ایران به طور مفصل به بررسی سندروم گیلن باره خواهیم پرداخت.
سندروم گیلن باره چیست؟
سندروم گیلن باره (Guillain-Barre Syndrome) یک اختلال نوروپاتی و خودایمنی است. به این معنا که سیستم ایمنی بدن به سلولهای اعصاب محیطی حمله خواهد کرد و عملکرد آنها را مختل خواهد کرد. اختلال در عملکرد اعصاب محیطی باعث خواهد شد که عملکرد عضلات فرد تحت تاثیر قرار گیرد. همچنین فرد در دریافت و درک حسهای مختلف ممکن است دچار اختلال شود. برای روشنتر شدن موضوع لازم است اطلاعات کلی در مورد اختلال خود ایمنی و اعصاب محیطی داشته باشیم:
بیماری خود ایمنی: حالتی است که سیستم ایمنی بدن بخشی از سلولهای بدن را به عنوان عامل خارجی شناسایی خواهد کرد. در نتیجه به آن حمله کرده و تلاش خواهد کرد که آن را نابود کند.
سیستم اعصاب محیطی: سیستم اعصاب ما از دو بخش اعصاب مرکزی و محیطی تشکیل شده است. اعصاب مرکزی شامل مغز و نخاع خواهد شد. در حالی که بقیه عصبهای ما سیتسم اعصاب محیطی را تشکیل خواهند داد. سیستم اعصاب محیطی رابط بین سیستم اعصاب مرکزی و سایر بخشهای بدن است. به این معنا که حسهای مختلف را از محیط جمع آوری کرده و آنها را برای پردازش به مغز میفرستد. همچنین پیامهای دریافتی از مغز را به عضلات فرد منتقل خواهد کرد.
با این اوصاف متوجه میشویم که سندروم گیلن باره به دلیل اختلال در سیستم ایمنی بدن، سیستم اعصاب محیطی را به عنوان عامل خارجی حساب کرده و به آن حمله خواهد کرد. به همین دلیل پیامهای حسی به درستی دریافت و منتقل نخواهند شد. در نتیجه اختلالات حسی در این افراد دیده میشود. از طرفی دیگر دستورهای مختلف از مغز به عضلات به درستی منتقل نخواهند شد و عضلات فرد ضعیف میشوند.
علائم سندروم گیلن باره
همانند بسیاری دیگر از اختلالات، سندروم گیلن باره هم ممکن است با علائم مختلف خود را نشان دهد. اولین علائم سندرم گیلن باره، ضعف عضلانی و یا احساس سوزن سوزن شدن است. این علائم معمولا به طور ناگهانی ظاهر میشوند. ضعف عضلانی و سوزن سوزن شدن معمولا دو طرفه بروز پیدا میکنند. شروع این علائم به طور معمول از پاها اتفاق میافتد و تا بازوها و صورت فرد پخش میشوند. ضعف عضلانی در پاهای فرد ممکن است راه رفتن یا بالا رفتن از پلهها را دشوار کند. در نتیجه فرد در انجام فعالیتهای روزمره زندگی خود دچار اختلال خواهد شد.
شدت سندروم گیلن باره میتواند از خیلی خفیف تا شدید متغیر باشد. بسته به شدت بیماری ممکن بسیاری از علائم وجود داشته باشند یا خیر. علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد عضلانی عمیق در پشت، پاها و یا هر دو؛
- فلج پاها، بازوها و عضلات صورت فرد. در موارد شدید، ممکن است فرد فلج تقریبا کامل را تجربه کند؛
- ضعف عضلات قفسه سینه، که میتواند تنفس را دشوار کند. این علائم تقریبا 1 نفر از هر 3 نفر مبتلا به GBS را تحت تاثیر قرار میدهد؛
- مشکل در صحبت کردن و بلع (دیسفاژی)؛
- مشکل در حرکت چشم و مشکلات بینایی؛
- احساس خستگی و بیحالی.
علائم GBS میتواند طی چند ساعت، روز یا چند هفته پیشرفت کند. اکثر افراد در دو هفته اول پس از ظهور علائم به شدیدترین مرحله ضعف میرسند. در هفته سوم، حدود 90 درصد افراد در ضعیفترین حالت خود قرار دارند.
اگر ضعف عضلانی ناگهانی را تجربه کردید که در طی چند ساعت یا روز بدتر میشود، فورا به یک مرکز ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی مراجعه کنید. شروع درمان برای سندروم گیلن باره در اسرع وقت بسیار مهم است.
عوارض بعد از گیلن باره
اگر سندروم گیلن باره بر اعصاب اتونوم فرد تاثیر بگذارد، میتواند منجر به عوارض تهدید کننده زندگی شود. سیستم عصبی خودمختار عملکردهای خودکار بدن مانند ضربان قلب، فشار خون و هضم غذا را کنترل میکند. این عملکردها برای زنده ماندن ضروری هستند. اختلال در سیستم عصبی خودمختار به عنوان دیس اتونومی شناخته میشود.
عوارض ناشی از دیس اتونومی مرتبط با گیلن باره میتواند شامل موارد زیر باشد:
- آریتمیهای قلبی؛
- فشار خون ناپایدار؛
- مشکلات گوارشی (ایستادگی دستگاه گوارش)؛
- مشکلات کنترل مثانه، مانند احتباس ادرار.
کلینیک جامع توانبخشی ایران با سابقه طولانی در درمان اختلالات عصبی عضلانی مانند گیلن باره به کمک ماهرترین درمانگران آماده ارائه خدمات به شما همشهریان گرامی است. در صورت نیاز به مشاوره رایگان میتوانید با شماره زیر در تماس باشید. همچنین جهت دریافت آنلاین نوبت میتوانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس کنید:
انواع گیلن باره
شروع سندروم گیلن باره در همه افراد مشابه هم نیست. از طرفی دیگر بخشهای درگیر در این اختلال هم در افراد مختلف، متفاوت است. بنابراین میتوان انواع مختلفی برای آن متصور بود که مهمترین آنها شامل موارد زیر است:
1- سندروم میلر فیشر
سندروم میلر فیشر یکی از انواع گیلن باره است که مشخصه اصلی آن شروع اختلال از چشم فرد است. دوبینی، تعادل ضعیف و مشکل در راه رفتن، ضعف عضلات صورت و کاهش هماهنگی دستها و پاها علایم دیگر این سندروم هستند.
2- پلی رادیکولونوروپاتی دمیلینه کننده التهابی حاد (AIDP)
مشخصه AIDP ضعف عضلانی است که از قسمت پایین بدن فرد شروع میشود و به سمت بالا گسترش مییابد. در برخی از حالتها این اختلال به صورت متقارن بدن فرد را درگیر میکند و در برخی دیگر به شیوه نامتقارن.
3- نوروپاتی آکسونی
نوروپاتی آکسونی خود به دو نوع نوروپاتی آکسون حرکتی حاد (AMAN) و نوروپاتی آکسونی حسی حرکتی حاد (AMSAN) تقسیم میشوند. در حالت اول علائم فرد فقط حرکتی است و ضعف عضلات بدون علایم حسی دیده میشود. در حالت دوم علائم حسی هم در فرد مشاهده میشود.
دلایل گیلن باره
گیلن باره یک نوع نوروپاتی خود ایمنی است که پس از یک اختلال عفونی خود را نشان خواهد داد. در واقع ۷۰ درصد افراد در عرض یک تا شش هفته بعد از ابتلا به یک بیماری عفونی علایم گیلن باره را از خود نشان میدهند. این اختلالات عفونی موجب میشوند که سیستم ایمنی بدن اعصاب محیطی را به عنوان عامل خارجی شناسایی کند و به میلین آنها حمله کند. به همین دلیل برخلاف بسیاری از بیماریهای خودایمنی که تا آخر عمر فرد را درگیر خواهند کرد، گیلن باره عموما موقتی است. مهمترین دلایل گیلن باره شامل موارد زیر است:
1- اسهال یا عفونت تنفسی
حدود 2 نفر از هر 3 نفر مبتلا به این اختلال هفتهها قبل از بروز علائم گیلن باره اسهال یا عفونت تنفسی داشتند. عفونت با باکتری Campylobacter jejuni که باعث اسهال میشود، یکی از شایع ترین محرکهای این بیماری است.
2- عفونتهای ویروسی
برخی از افراد مبتلا به سندروم گیلن باره به آنفولانزا یا عفونت با سیتومگالوویروس، ویروس اپشتین بار، ویروس زیکا یا سایر ویروسها مبتلا شدهاند.
3- برخی از واکسنها
در موارد بسیار نادر افراد در چند روز یا چند هفته پس از دریافت واکسنهای خاص دچار سندروم گیلن باره شدهاند. مهم است بدانید که مزایای واکسیناسیون بسیار بیشتر از خطرات احتمالی است. مطالعات نشان میدهد خود بیماری آنفولانزا بیشتر باعث این بیماری میشود تا واکسن آن.
4- جراحی
به ندرت پیش میآید که سندروم گیلن باره پس از جراحی ایجاد شود.
تفاوت ام اس با گیلن باره
هر دو بیماری یک اختلال نوروپاتی ناشی از خودایمنی هستند. علاوه بر آن در بسیاری از حوزهها شباهتهایی دارند که در برخی از مواقع افتراق آنها را سخت خواهد کرد. اولین تفاوت ام اس و گیلن باره به سیستم عصبی مورد حمله برمیگردد. ام اس سیستم اعصاب مرکزی شامل مغز و نخاع را درگیر خواهد کرد و سندروم گیلن باره سیستم اعصاب محیطی را تحت تاثیر قرار میدهد. تفاوت دیگر به نحوه شروع اختلال مربوط میشود. سندروم گیلن باره معمولا در عرض چند روز به سرعت پیشرفت میکند اما ام اس روندی تدریجیتر دارد و ممکن است پس از یک حمله دیگر پیشرفت نداشته باشد. تفاوت دیگر این دو به نحوه پاسخ به درمان آنها برمیگردد. افراد مبتلا به گیلن باره عموما پس از چند ماه بهبودی کامل را به دست خواهند آورد. اما افراد دارای ام اس شرایط پیچیدهای را تجربه میکنند. در حالیکه برخی پس از یک حمله به مرور بهبودی خود را باز مییابند، برخی دیگر به مرور زمان تواناییهای خود را از دست میدهند و ممکن است تا آخر عمر با ام اس دست به گریبان باشند.
نحوه تشخیص گیلن باره
هر بیماری دارای یک سری علائم است که به تشخیص آن کمک خواهد کرد. سندروم گیلن باره هم از این قاعده مستثنی نیست. اما تعداد زیادی بیماری وجود دارد که ممکن است علائمی مانند این اختلال از خود به جای بگذارند. بنابراین متخصصین مغز و اعصاب علاوه بر بررسی علایم، از آزمایشهای مختلف برای تشخیص گیلن باره استفاده خواهند کرد. این تستها شامل موارد زیر است:
1- الکترومیوگرافی (EMG) و آزمایشهای هدایت عصبی
الکترومیوگرافی یک تست است که سلامت مسیرهای عصبی از مغز تا عضلات را بررسی میکند. همچنین عملکرد خود عضلات اسکلتی را هم مورد بررسی قرار خواهد داد. بنابراین اگر در این ساختار مشکلی وجود داشته باشد به تشخیص آن کمک خواهد کرد.
2- آزمایش LP یا پونکسیون کمری
در آزمایش پونکسیون کمری (lumbar puncture) پزشک یک سوزن را در قسمت پایین کمر فرد وارد میکند تا نمونهای از مایع مغزی نخاعی (CSF) بگیرد. سپس نمونه به آزمایشگاه فرستاده میشود و پاتولوژیست مواد موجود در آن را بررسی میکند. در حدود 80 درصد موارد سندروم گیلن باره مقدار طبیعی گلبولهای سفید و سطح پروتئین CSF بالا است.
3- MRI
MRI ستون فقرات ممکن است علایمی از بروز سندروم گیلن باره را نشان دهد. به همین دلیل در بسیاری از موارد پزشک برای تشخیص گذاری دقیقتر از MRI کمک خواهد گرفت.
درمان گیلن باره
سندروم گیلن باره یک اختلال نادر است که در برخی از موارد ممکن است بسیار شدید باشد. در برخی از موارد که اندامهای تنفسی و قلبی فرد درگیر خواهد شد بهتر است که فرد در ICU جهت ارائه مراقبتهای بهداشتی بستری شود. اولین مرحله درمان شامل رفع عفونت یا دلیل بیماری است. سپس باید به فکر مراحل بعدی درمان بود. در نظر داشته باشید که درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد اما روشهای زیر میتوانند روند بهبودی فرد را تسریع کنند:
1- تعویض پلاسما (plasmapheresis)
پلاسمای خون شامل گلبولهای سفیدی است که بخش بزرگی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل میدهد. همین گلبولها هستند که به سیستم اعصاب مرکزی حمله کرده و اختلال گیلن باره را به وجود میآورند. بنابراین تعویض پلاسما میتواند به درمان این اختلال کمک کند. در این فرایند دستگاهی پلاسما را از خون فرد جدا میکند و آن را پاک سازی کرده و سپس خون و پلاسما را به بدن فرد باز میگرداند. این فرایند تا حدی شبیه فرایند دیالیز است که برای تصفیه خون افرادی که مشکل کلیوی دارند مورد استفاده قرار میگیرد.
2- درمان با ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG)
این درمان شامل تزریق داخل وریدی (IV) ایمونوگلوبولینها است. این ایموگلوبینها پروتئینهایی هستند که سیستم ایمنی بدن شما به طور طبیعی برای حمله به ارگانیسمهای مهاجم میسازد. ایمونوگلوبولینهای تزریقی از مجموعهای متشکل از هزاران اهداکننده سالم به دست میآیند. IVIG میتواند حمله سیستم ایمنی شما به اعصاب شما را کاهش دهد.
هر دوی این درمانها معمولا زمان بهبودی فرد را کوتاه میکنند.
توانبخشی سندروم گیلن باره
درمانهای بالا در بسیاری از موارد باعث بهبودی فرد خواهند شد. اما ممکن است هنوز برخی از عوارض بیماری از بین نرفته باشد. برای مثال ممکن است فرد ضعف عضلانی شدیدی را تجربه کند و پس از درمان بیماری نتواند تواناییهای قبلی خود را به خوبی بازیابی کند. به همین دلیل برخی از خدمات توانبخشی شامل موارد زیر میتواند بسیار کمک کننده باشد:
1- فیزیوتراپی
فیزیوتراپی به فرد کمک میکند تا نحوه حرکت بدن خود را بهبود ببخشد.فیزیوتراپی در مدیریت درد، کاهش سفتی و اسپاسم عضلات، افزایش دامنه حرکتی و همچنین بهبود قدرت عضلات به افراد کمک خواهد کرد تا علایم گیلن باره را بهتر مدیریت کنند.
2- کاردرمانی گیلن باره
کاردرمانی سندروم گیلن به افراد کمک خواهد کرد تا توانایی خود برای انجام کارهای روزانه را بازیابی کنند. کاردرمانگران به افراد نحوه ایستادن، نشستن، جابجایی، لباس پوشیدن، حمام کردن، غذا خوردن و بسیاری دیگر از مشکلات را مجددا آموزش خواهند داد. همچنین کاردرمانی در مدیریت انرژی برای مقابله با خستگی به افراد کمک خواهند کرد.
3- گفتاردرمانی
در صورتی که سندروم گیلن باره عضلات دهان و گلو را تحت تاثیر قرار دهد، نیاز است فرد برای درمان با یک گفتاردرمانگر در ارتباط باشد. گفتاردرمانی تلاش میکند اختلالات گفتاری و بلعی فرد را درمان کند.
احتمال عود گیلن باره
با توجه به مشابهتهای گیلن باره و ام اس بسیاری از افراد میترسند که پس از درمان دوباره با این اختلال درگیر شوند. اما خوشبختانه بخش بزرگی از افرادی که این اختلال را تجربه کردهاند دیگر هیچ وقت با آن روبرو نخواهند شد. تنها در حدود ۵ درصد افراد ممکن است دوباره با این اختلال روبرو شوند. البته ابتلای دوباره هم تا آخر عمر باقی نمیماند و قابل درمان است.
سخن پایانی
سندروم گیلن باره یک اختلال نوروپاتی خود ایمنی است که عموما پس از عفونت خود را نشان خواهد داد. این اختلال باعث خستگی، ضعف عضلات و درد و در برخی از موارد اختلال در گفتار خواهد شد. اگر سندروم گیلن باره شدید باشد، نیاز است که فرد تحت نظارت باشد تا وضعیت وی پایدار میشود. این اختلال معمولا یک سال پس از بروز به طور کلی درمان شده است. اما برای رفع علائم آن ممکن است به فیزیوتراپی، کاردرمانی یا گفتاردرمانی نیاز پیدا کنیم.
در این نوشته تلاش بر این بوده که اطلاعات جامعی در مورد بیماری گیلن باره در اختیار شما قرار گیرد. در صورتی که هنوز در این مورد سوالی دارید میتوانید از طریق فرم زیر آن را با ما در میان بگذارید تا همکاران ما در سریعترین زمان ممکن به آن پاسخ دهند.
گزارش