کاردرمانی ذهنی و جسمی در کودکان مبتلا به سندرم داون

 

برخی از والدین بیماران سندرم داون در مورد شروع درمانهای فیزیکی و توانبخشی کودکانشان دچار شک و تردید هستند.

به طور مثال می پرسند اگر از ابتدای تولد کاردرمانی سندرم داون شروع شده تا اینکه کودک به سن 10-9 سالگی برسد چه تفاوتی دارد؟ سؤال بسیار جالبی مطرح می شود. در حقیقت، بایستی به این نکته توجه داشته باشیم که یک بازده عملکردی درازمدت را بایستی برای کودک درنظر بگیریم تا کودک بتواند در زمانهای مقرر به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت ما برسد. و البته این نکته را باید در نظر داشت که زمان زیادی جهت بهبود عملکردهای کودک صرف می شود. همانطور که یادگیری در کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان عادی تفاوت دارد در این کودکان نیز با هر سطح بهره هوشی که باشند یادگیری دارای سطوح متفاوتی می باشد یکه البته نسبت به افراد عادی کمی دیرتر و یا کمتر می باشد. این مقاله به شما کمک می کند تا هدف از کاردرمانی کودکان D.S را یافته و یا برای رسیدن به این اهداف تلاش کنید.

 

اهداف و اصول کاردرمانی در سندرم داون

 

قبل از شناخت مزایای کاردرمانی در کودکان مبتلا به سندروم داون لازم به ذکر است که به شناخت اهداف کاردرمانی جهت ارتقای سطح کیفی عملکردی و سطح هوشی کودکان سندرم داون  اشاره شود. بسیاری از والدین و حتی بسیاری از کاردرمانگران بر این امر معتقدند که روند کاردرمانی بر روی کودکان باعث افزایش چشمگیری بر روی مهارتهای حرکتی آنها می شود.

 

برخی از روشهای کاردرمانی باعث تسریع و تسهیل حرکات مهارتی کودکان سندرم داون می گردد که این امر به عینه در گزارشان والدین کودکان دیده می شود. در برخی گزارشان اشاره شده است که اگر روند درمان از 21 ماه به 24 ماه به تعویق بیفتد اختلاف عملکردی شدیدی در کودکان دیده می شود. در عین اینکه 3 ماه مدت زمان زیادی نیست ولی همین 3 ماه در رشد عملکردی کودک بسیار مؤثر بوده و حتی برخی از والدین به این نکته که همین 3 ماه تأخیر درمان چندین ماه درمان و رشد فرزندشان را عقب انداخته است اشاره می کنند.

جهت مشاوره و درمان توانبخشی کودکان سندرم داون با تیم تخصصی موسسه ایران تماس بگیرید 66596151

نتیجه درمان و بهبود عملکردی حرکات درست در کودکان سندرو داون به چندین عامل بستگی دارد:

 

هیپوتونی (شلی عضلات)

 

Laxity عضلات (شل بودن مفاصل)

 

کاهش طول عضلات و اندامها بخصوص بازوها و رانها

 

که این عوامل بستگی به ژنتیک بیمار دارد که با کاردرمانی نه بطور قطع ولی تا حد زیادی درمان می شود. درمان توانبخشی و کاردرمانی در ابتدای امر به بروز و ظهور برخی از توانائیهای نهفته کودک که ممکن بوده دیر یا اصلا بروز نکند منجر شود. یکی از این حالات راه رفتن است. هیپوتونی، Laxity و ضعف عضلات اندام تحتانی منجر به بروز یک نوع راه رفتن چارلی چاپلینی می شود (رانها و پاها به طرف بیرون می چرخد و زانوها به عقب می زند و کف پاها به داخل می چرخد.){تصویر1}

 

اگر با کودکان سندرم داون کاردرمانی نشود اینگونه راه رفتن را ملکه ذهن خود کرده و به مرور این اشکال را برای خود تداعی می کند، اگرچه این مشکل الگوی غلطی را برای راه رفتن در کودک ایجاد می کند و به مرور راه رفتن کودک با درد در نواحی زانوها و مچ پاها می باشد و به مراتب زمان راه رفتن را کاهش می دهد. در کاردرمانی ابتدا بایستی به کودک آموزش صحیح ایستادن و سپس راه رفتن صحیح را داد تا از بروز مشکلات پیش بینی شده جلوگیری کرد.

 

وضعیت تنه یکی دیگر از موارد احتیاطی است. Laxity، هیپوتونی و کاهش طول عضلات تنه باعث بروز کایفوز در ابتدای نشستنها می شود. کودکان سندرم داون اکثرا با یک تیلت خلفی در لگن، چرخش شانه و عقب بردن سر می نشینند.{تصویر4}

 

آنها هرگز یاد نمی گیرند که از بروز تیلت خلفی لگن جلوگیری کنند و به دنبال آن نمی توانند سر و گردن خود را قائم نگه دارند. که این امر منجر به کاهش عملکرد گمردن و تنه می شود. در کاردرمانی به آنها آموزش داده می شود که تا بتوانند قائم بنشینند و همچنین با تقویت همزمان عضلات تنه و لگن به نشستن صحیح به آنها کمک می شود.{تصویر5}

 

در ابتدا تراپیست ساپورت لازم بر روی تنه را فراهم می کند، سپس ساپورت تنه میانی، سپس ساپورت بین کتف و کمر، سپس ساپورت کمر و در انتها ساپورت لگن را فراهم می کند. این ساپورتها به مرور باعث می شود تا کودک بتواند خود را در راستای قائم نگه داشته و از بروز مشکلات ثانوی جلوگیری شود.{تصویر6}

 

فواید کاردرمانی برای کودکان سندرم داون:

 

بهبود و افزایش بازده عملکردی کودکان در دراز مدت.

 

کاهش و از بین بردن نقایص و ضعفها جهت کاهش مشکلات.

 

آموزش صحیح نشستن، ایستادن و راه رفتن و هر الگوگیری به کودکان سندرم داون

 

افزایش عملکرد و تقویت عضلات جهت بهبود رشدی- حرکتی کودکان  سندرم داون

 

تأکید بر روی نحوه راه رفتن، ایستادن و انجام تمرینات.

 

پس با این تفاسیر به این سؤال والدین که اگر کودک را در 10-9 سالگی درمان کنیم یا در کودکی تفاوتی دارد یا نه؟ می توان جواب داد که هرچه زودتر به درمان کودک اقدام کنیم می توانیم در روند رشد حرکتی کودک تسریع ایجاد کرده و کودک را به جامعه بازگردانیم.

 

عملکرد مقتضی کاردرمانی (درمان فیزیکی):

 

اگر کاردرمانی به منظور از بین بردن الگوهای حرکتی ابنورمال ایجاد شود، بر روی سلامتی کودکان  سندرم داون و متعاقب آن بر روی زندگی شان تأثیرگذار خواهد بوده و اغلب این یک فرصت مناسب جهت بهبود رشد حرکتی است که والدین نیز از کاردرمانی توقع دارند.

 

البته این نکته نبایستی فراموش شود که کودکان  سندرم داون نسبت به کودکان عادی کند ذهن تر می باشند. البته چالشهای دیگری نیز نظیر گفتار- آموزش- و افزایش مهارتهای اجتماعی وجود دارد اما یادگیری مهارتهای حرکتی درشت از جمله اولین مواردی است که توسط کودک کسب می گردد.

 

خانم ویشارت(1991) که یک روانشناس اسکاتلندی بود، در مورد نحوه یادگیری کودکان  سندرم داون می نویسد: "اغلب کودکان سندرم داون نسبت به کودکان طبیعی در مورد نحوه یادگیری و آموزش از روند رشد کندتری برخوردار بوده که همین امر باعث بروز یک تأخیر تکاملی در کودکان  سندرم داون می شود. حال اگر بتوانیم با آموزشهای دقیق و مکرر این خلأ را پر کنیم به مرور می توانیم کودک  سندرم داون را به جامعه بازگردانیم."

 

امروزه روانشناسان و روانپزشکان کودک راه حلهای بسیاری را برای اینگونه کودکان ارائه کرده اند؛ به طور مثال، برگزاری کلاسهای آموزشی به کودکان سندرم داون و خانواده های آنها- افزایش قدرت تخیل- موسیقی درمانی- آموزش گفتار و نوشتار و خواندن داستان و ... . نتیجه این تحقیقات در درمان کودکان  سندرم داون به صورت خلاصه ارائه می گردد:

 

کودکان D.S توانایی کمی در برخورد با مسائل دارند. این بدان معنی است که مهارتی را که در مورد یک مسأله کسب کرده اند نمی توانند به موارد شبیه آن تعمیم دهند. مثلا اگر به کودک آموزش بالا رفتن از پله داده شود و از کودک بخواهیم از عقب برود نمی تواند انجام بدهد. پس بایستی تمامی موارد و مسائلی که در زندگی روزانه با آن سر و کار دارند به آنها آموزش داده شود.

 

این کودکان اغلب در استفاده از وسایل ریز دچار مشکل هستند و همزمان با یادگیری از کاربرد وسایل بزرگتر، کاربرد وسایل کوچک نیز آموزش داده شود. چون اغلب انگشتان ریزتر و کوتاهتری دارند که محدودیت حرکات ریز (Fine) انگشتان را منجر می شود.

 

این کودکان اغلب واقعیات را به طور کامل نادیده می گیرند. کودکان سندرم داون به اصول، ثبات و یک محیط آرام جهت افزایش بازدهی احتیاج دارند و هیچگاه نبایستی یک مطلب آموزش جدید را در زمانی که کودک خسته، گرسنه و یا کم حوصله است تفهیم کرد. کیفیت آموزش مهمتر از کمیت آن می باشد و تا می توانید بایستی محیطی کم استرس برای کودک فراهم کنید.

 

به صحبتهای کودک گوش دهید، چون کودک وقتی ببیند به او توجه می کنید به دستورات و آموزشهای شما گوش می دهد و کمتر لجبازی می کند. سعی کنید آموزشها را در قالب بازی به او آموزش دهید. اگر توانستید بازیهایی انتخاب کنید که با فرهنگ خانوادگی کودکان بیشتر مأنوس باشد.

 

وقتی کودک مهارت جدیدی می آموزد به حرکات او کاملا دقت کنید. برخی از کودکان حمایتی و برخی پرتحرک هستند. حمایتی ها بیشتر در یک وضعیت می مانند ولی پرتحرکها مدام در حال جنبش هستند. به طور مثال، وقتی به آموزش راه رفتن می پردازید حمایتی ها به ساپورت و حمایت بیشتر نیاز دارند تا بتوانند مراحل را بهتر انجام دهند و وقتی نمی توانند دچار افسردگی می شوند ولی پرتحرکها هر قدر که زمین بخورند هیچ گونه مشکلی ندارند.

 

بایستی زمان انجام تمارین را بدانید. بیشتر کودکان یک تمرین را 2 بار بیشتر انجام نمی دهند، بقیه کودکان خوشبختانه دهها بار تمرین را برایتان تکرار می کنند. بازیها را طوری طراحی کنید که مدام در حال تغییر و تحول باشد تا کسل کننده نباشد.

 

در طراحی آموزشها خلاق باشید، تا کودک تمرین شما را به راحتی تکرار کرده و یاد بگیرد. اکثر تمرینات دشوار را تا قبل از خستگی کودک ارائه کنید و به صورت دوره ای یک تمرین راحت و یک تمرین دشوار ارائه کنید تا کودک زود خسته نشود.

 

در نوع حمایتهایتان به کودک دقت کنید. کودکان  سندرم داون به ساپورت بسیار وابسته می شوند. به همین منظور بایستی از حمایت بیش از حد خودداری کرده و در اسرع وقت حمایت را حذف کنید تا نتیجه بهتری بگیرد.

 

مهارتها بایستی یکبار بطور کامل اجرا شود و بعد به مرحله تکرار برسد. بطور نمونه کودکان عمدتا برای راه رفتن با پاهای باز و چرخیده و زانوهای عقب رفته می روند ما بایستی این الگو را گرفته و به مرور راه رفتن طبیعی را به وی آموزش دهیم نه اینکه در ابتدای امر از راه رفتن غلط وی جلوگیری کنیم.

 

هرگز توانایی یا کاری را که کودک به آن دست یافته کنار نگذارید. شما اگر نتوانید از آنها بهره لازم را ببرید هرگز در کار موفق نبوده و کودک به شما اعتماد لازم را نمی کند. اصلاحات بایستی در ابتدا بر روی توانائیهای کودک انجام شود. به طور مثال برخی از کودکان تمایل به راه رفتن روی زانوها را دارند. شما نبایستی نها راغاآنها را از این الگو منع کنید بلکه بایستی به آنها آموزش دهید که چگونه با زانوها از پله بالا برود و در انتها دستهایش را به جایی بگیرد، بایستد و آنگاه بتوانید آموزش راه رفتن را به او بدهید.

 

کودکان سندرم داون

 

الف) معرفی مهارت جدید در مرحله اول؛ مهارت جدیدی را که می خواهید به کودک آموزش دهید کاملا به وی معرفی و تفهیم کنید تا بتوانید بازدهی و راندمان بیشتری از اجرای تمرین داشته باشید.

 

ب) آگاهی دادن مرحله دوم است. در این مرحله کودک در مورد انجام فعالیتها آگاهی داده می شود. این بدان معنی است که به کودک بفهمانیم که "تو می توانی".

 

ج) مرحله سوم آگاهی است. در این مرحله سطح همکاری کودک را بالا می بریم.

 

د) استقلال مرحله آخری است که کودک می تواند خود شخصا مهارتهای بازآموزی شده را بدون نیاز به ساپورت و حمایت انجام دهد. این مرحله بیانگر این مطلب است که اگر با کودک  سندرم داون دقیق و اصولی کار نشود و خانواده کودک را رها کرده تا خود شخصا بتواند به مطالب و مهارتها دست یابد، یا اصلا نمی تواند به هدف مورد نظر برسد و یا اینکه الگوی غلطی را به خود گرفته و تا آخر عمر آن الگو را ادامه می دهد که این خود نیز ممکن است منجر به بروز برخی ناهنجاریهای جسمی و ذهنی گردد. بنابراین پیشنهاد می گردد تا زمان دستیابی به مهارتهای مورد نظر با سطح IQ (بهره هوشی) کودک با وی کاردرمانی شود تا از چنین عواقبی جلوگیری شود.

 

همچنین همزمان با درمان کودک والدین نیز بایستی تحت آموزشهای لازم پیرامون چگونگی برخورد با این کودکان قرار گیرند تا بتوانند در زمانهای لازم با برخوردی مناسب هم از نظر جسمی و هم از نظر ذهنی کودک خود را تربیت کنند. و همچنین خانواده ها بایستی بدانند که درمان توانبخشی این کودکان طولانی مدت بوده و به این زودی ها جواب نمی گیرند، پس بایستی خود را در برخورد با این واقعیت آماده کنند.

 

در پایان خاطر نشان می کنم که چنانچه سؤال یا مشکلی در برخورد با این کودکان داشتید با طرح مسأله و خصوصیات اخلاقی کودک از راهنماییهای اساتید این مرکز بهره مند شوید.

 

واژه های کلیدی: توانبخشی تخصصی سندرم داون _ فعالیت های ورزشی مخصوص کودکان سندرم داون _ حرکات 

ویژه کودکان کودکان سندرم داون _ با کودکان سندرم داون چگونه کار کنیم