سندروم آسپرگرچیست؟ چگونه میتوان آن را شناسایی و درمان کرد؟
- توضیحات
ایلان ماسک، یکی از ثروتمندترین افراد جهان اخیرا در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرده که به سندروم آسپرگر مبتلا است. آنتونی هاپکینز، ستاره سینما، هم قبلا اعلام کرده بود که با این سندروم درگیر است. علاوه بر ایلان ماسک و آنتونی هاپکینز گمان میرود افراد مشهور بیشتری وجود داشته باشند که با این بیماری دست و پنجه نرم کردهاند.
آلبرت انیشتین، آیزاک نیوتون، نیکولا تسلا و بسیاری دیگر از افراد مشهور کسانی هستند که گمان میرود زندگی آن ها تحت تاثیر این سندروم قرار داشته است. وجود چنین افرادی باعث میشود که خانوادهها نسبت به این بیماری خوشبینتر باشند و نگرانی آنها کاهش پیدا کند. اما نکته مهم این است که آیا همه افراد مبتلا به سندرم آسپرگر دارای عملکردی یکسان هستند؟ در این نوشته مرکز جامع توانبخشی ایران سعی میکنیم این بیماری را بیشتر مورد بررسی قرار دهیم تا شناخت افراد نسبت به آن افزایش پیدا کند.
سندروم آسپرگر چیست؟
سندروم آسپرگر یک اختلال رشد عصبی است. این اختلال روی رشد سیستم عصبی تاثیر گذاشته و عملکرد طبیعی مغز را مختل خواهد کرد. این اختلال ممکن است بر احساسات، توانایی یادگیری، خود کنترلی و حافظه تاثیر منفی به جای بگذارد. asperger با مشکلات قابل توجهی در تعاملات اجتماعی و ارتباطات غیرکلامی همراه با الگوهای محدود و تکراری رفتار و علایق مشخص می شود. Asperger syndrome قبل از دو سالگی شروع خواهد شد. در نظر داشته باشید که اثرات اختلالات عصبی رشدی تا پایان عمر فرد باقی میماند. شاید بهتر باشد به جای تعریف به علایم آن توجه داشته باشیم تا بهتر موضوع را درک کنیم.
علایم آسپرگر
در کتاب DSM 5، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، که مهمترین و معتبرترین منبع تشخیص انواع بیماریهای روانی است و توسط انجمن روانپزشکی آمریکا در سال 2013 منتشر شده است دیگر خبری از سندروم آسپرگر نیست و این اختلال جزو بیماریهای طیف اوتیسم (ASD) تقسیم بندی شده است. بنابراین بسیاری از روانپزشکان این تشخیص را از برنامه درمانی خود خارج کردهاند. اما هنوز هم برخی از افراد سعی میکنند علایم این بیماری را به عنوان یک تشخیص متمایز مطرح کنند. برای این کار هم سعی میکنند از علایم مطرح شده در نسخه قدیمی DSM یعنی DSM 4 کمک بگیرند. ما هم برای روشنتر شدن موضوع علایم آسپرگر را بر اساس DSM 4 در ادامه بررسی خواهیم کرد:
علایم آسپرگر بر اساس DSM 4
- نقص کیفی در تعامل اجتماعی که حداقل با دو مورد از موارد زیر آشکار میشود:
- اختلال مشخص در استفاده از رفتارهای غیرکلامی متعدد مانند نگاه چشم به چشم، حالت چهره، وضعیت بدن و حرکات برای تنظیم تعاملات اجتماعی؛
- ناکامی در ایجاد روابط با همسالان، متناسب با سطح رشد؛
- عدم تمایل خود به خود برای به اشتراک گذاشتن لذت، علایق یا دستاوردها با افراد دیگر (مثلاً عدم اشاره کردن به اشیاء مورد علاقه، آوردن یا نشان دادن آنها به افراد دیگر)؛
- فقدان تعامل اجتماعی یا عاطفی.
2- الگوهای رفتاری، علایق و فعالیتهای تکراری و کلیشهای محدود، که حداقل با یکی از موارد زیر آشکار میشود:
- علاقه و تمایل به یک یا چند الگوی کلیشهای و محدود که از نظر شدت یا تمرکز غیرعادی است؛
- پایبندی انعطاف ناپذیر به روتینها یا مناسک خاص و غیر کاربردی؛
- رفتارهای حرکتی کلیشهای و تکراری (مانند تکان دادن دست یا انگشت یا چرخش یا حرکات پیچیده کل بدن)؛
- اشتغال مداوم به قسمتهایی از اشیا (توجه مداوم به یک جزء).
در صورتی تشخیص سندروم آسپرگر برای فرد گذاشته میشود که این علایم باعث اختلال قابل توجه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینههای مهم شود.
هیچ تأخیر کلی قابل توجهی در زبان وجود ندارد (مثلاً در 2 سالگی از کلمات منفرد استفاده میکند و در سن 3 سالگی از عبارات ارتباطی استفاده میکند).
هیچ تاخیر بالینی قابل توجهی در رشد شناختی یا در توسعه مهارتهای خودیاری متناسب با سن، یا رفتار انطباقی (به جز تعامل اجتماعی و کنجکاوی در مورد محیط در دوران کودکی) وجود ندارد.
معیارها برای یک اختلال نافذ رشدی خاص دیگر یا اسکیزوفرنی وجود ندارد (علایم به خاطر سایر بیماری ها نباشد).
سندروم آسپرگر و اوتیسم چه تفاوتهایی دارند؟
همانطور که اشاره شد آسپرگر دیگر یک تشخیص جدا از اوتیسم نیست و افرادی که قبلا این تشخیص را دریافت کردهاند، حالا تشخیص اوتیسم را دریافت خواهند کرد. بسیاری از کسانی که قبلا این تشخیص را دریافت کردهاند، آن را بخشی از هویت خود میدانند. این اشتباه ممکن است دو دلیل داشته باشد، اولا بسیاری از افراد به خاطر نگاه جامعه به افراد اوتیستیک ممکن است بخواهند از تشخیص قدیمی خود استفاده کنند. ثانیا بسیاری از افراد ممکن است نسبت به تغییرات دستهبندی بیماریها ناآگاه باشند. چرا که افرادی مثل ایلان ماسک و آنتونی هاپکینز به صورت آشکارا اعلام کردهاند که به آسپرگر مبتلا هستند. در نظر داشته باشید که این افراد به حدی شناخته شده هستند که ترسی از نگاههای بد جامعه ندارند چرا که خود در بسیاری از موارد به عنوان معیاری برای موفقیت شناخته میشوند. کسانی که قبلا تشخیص آسپرگر دریافت کردهاند به احتمال زیاد بر اساس طبقهبندی جدید جزو افراد با اوتیسم خفیف یا متوسط دستهبندی خواهند شد. بنابراین محتمل است که این افراد به حمایت کمتری نیاز داشته باشند. مطالعه نوشته شباهتها و تفاوتهای اوتیسم و آسپرگر به زبان ساده میتوان دید بهتری نسبت به این قضیه در اختیار شما قرار دهد.
دلایل سندروم آسپرگر
همانند بسیاری دیگر از بیماریهای رشد عصبی دلیل Asperger syndrome هم به صورت دقیق شناسایی نشده است. اما مطالعات انجام شده تاثیر برخی از عوامل را تایید کردهاند. مهمترین علتهای سندروم آسپرگر شامل موارد زیر است:
1- ژنتیک
تعداد کمی بیماری وجود دارد که ژنتیک یکی از ریسک فاکتورهای مهم آن نباشد. مطالعات انجام شده روی دوقلوهای همسان نشان داده است در صورت ابتلای یکی از آنها، احتمال ابتلای دیگری 35 تا 95 درصد افزایش پیدا میکند. این در حالی است که هنوز ژن خاصی به عنوان عامل ایجاد کننده آسپرگر شناسایی نشده است.
2- تغییرات مغزی
مطالعات تصویربرداری روی افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم، تفاوتهایی را در بخشهای خاصی از مغز، بهویژه در نواحی معروف به لوب پیشانی و گیجگاهی نشان داده است. محققان در تلاش هستند تا دریابند که آیا این تغییرات به دلیل ناهنجاریهای ژنی است یا آسیب در دوران بارداری، تولد یا چند ماه اول زندگی است که این تغییرات را سبب خواهد شد. از طرفی دیگر ممکن است ترکیبی از عوامل گفته شده این آسیب را به دنبال داشته باشد.
3- محیط
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که محرکهای محیطی ممکن است باعث بروز آسپرگر شوند. در حالی که تحقیقات انجام شده کافی نیست، برخی نظریه پردازی کردهاند که بعضی از مسائل در دوران بارداری ممکن است خطر ابتلای کودک به اختلال طیف اوتیسم را افزایش دهد. برخی از احتمالات عبارتند از:
- ابتلای مادر باردار به عفونتهای ویروسی؛
- عوارض زایمان؛
- قرار گرفتن جنین در معرض مواد شیمیایی مانند فتالاتها و آفتکشها؛
- مصرف داروهای خاص، مانند تربوتالین، دپاکن (والپروئیک اسید)، داروهای ضد روان پریشی یا تثبیت کنندههای خلق و خو؛
- قرار گرفتن جنین در معرض آلایندههای هوا.
توجه به این نکته مهم است که بسیاری از کودکانی که در معرض این خطرات هستند هرگز به آسپرگر یا شکل دیگری از اوتیسم مبتلا نمیشوند. بنابراین تاثیر این عوامل به صورت کامل تایید نشده است.
تیم توانبخشی مرکز جامع توانبخشی ایران متشکل از ماهرترین درمانگران این حوزه آماده است ارزیابی و درمان افراد دارای آسپرگر را برعهده بگیرد. برای دریافت مشاوره و نوبت با شماره زیر تماس حاصل فرمایید:
آسپرگر در بزرگسالی
آسپرگر و اختلالات طیف اوتیسم مشکلاتی هستند که در کودکی و معمولا افراد زیر سه سال تشخیص داده خواهند شد. به همین دلیل همه بزرگسالانی که آسپرگر را تجربه میکنند، تشخیص این بیماری را دریافت نکردهاند و قبل از تشخیص بزرگ شدهاند. افراد مبتلا به آسپرگر معمولاً دارای هوش متوسط یا بالاتر از حد متوسط هستند، اما ممکن است در برخی از زمینههای زندگی خود با چالشهایی مواجه شوند. آسپرگر در بزرگسالی ممکن است مشکلات زیر را به همراه داشته باشد:
1- تنظیم و تفسیر احساسات
بزرگسالانی که آسپرگر را تجربه میکنند ممکن است در بروز واکنشهای عاطفی به موقعیتها یا رویدادها با سختی روبرو هستند. در نتیجه فرد در موقعیتهای مختلف واکنش نامناسبی نشان خواهد داد. فرد همچنین ممکن است در درک تجربیات عاطفی دیگران مشکل داشته باشد. در نتیجه، یک بزرگسال مبتلا به آسپرگر ممکن است در نشان دادن همدلی مشکل داشته باشد.
2- ارتباطات
یکی از مهمترین علایم آسپرگر در بزگسالی مشکلات ارتباطی فرد است که باعث میشود فرد نتواند با افراد دیگر ارتباط مناسبی برقرار کند. Asperger syndrome جنبههای مختلفی از ارتباطات را مورد تاثیر قرار خواهد داد که شامل موارد زیر میباشد:
-
ارتباط غیر کلامی
افراد مبتلا به آسپرگر ممکن است در درک یا تفسیر نشانههای غیرکلامی، مانند: حالات چهره، ژستها و زبان بدن با مشکل روبرو باشد. برای برخی از افراد مبتلا به آسپرگر برقراری تماس چشمی با دیگران دشوار است. این مشکلات میتواند ارتباط غیرکلامی را بیشتر از قبل چالش برانگیز کند.
-
ارتباط کلامی
افراد مبتلا به آسپرگر ممکن است در درک و پردازش زبان مشکل داشته باشند. آنها همچنین ممکن است تفاوتهایی را در تولید صداها نشان دهند. به طور خاص ممکن است گفتار تکراری یا گفتار روباتیکی داشته باشند که فاقد عطف باشد.
-
تعامل اجتماعی
از آنجایی که افراد مبتلا به ASD معمولاً در ارتباط کلامی و غیرکلامی مشکلاتی دارند، ممکن است موقعیتهای اجتماعی را چالش برانگیز بدانند. آنها ممکن است مخصوصاً برای ایجاد مکالمه یا صحبت های کوچک دچار مشکل شوند. همین اختلال در گفتار باعث میشود که اعتماد بهنفس افراد کاهش پیدا کند و به مرور از جامعه کنارهگیری کنند.
3- علائم رفتاری
افراد مبتلا به ASD معمولاً به روتینها عادت کرده و به تغییرات پاسخ منفی میدهند. ممکن است به عنوان بخشی از کارهای روزمره خود دست به رفتارهای تکراری بزنند. همچنین ممکن است در پاسخ به محرکهای حسی رفتار متفاوتی داشته باشند. علاوه بر آن حساسیت بیش از حد به محرکهایی مانند نور، صدا یا لامسه به وفور دیده میشود. مجموعه این علایم باعث خواهد شد که فرد رفتارهایی تکانشی یا غیر کنترل شده داشته باشد و نتوانند در محیطهای معمولی مدت زمان زیادی را دوام بیاورند.
در نظر داشته باشید که همه علایم گفته شده در افراد وجود ندارد و ممکن است برخی از افراد آسپرگر به حدی طبیعی باشند که به جز افراد خانواده کسی متوجه این اختلال در آنها نشود.
ازدواج افراد آسپرگر
ایلان ماسک فردی است که در زندگی کاری خود بسیار موفق بوده و به الگوی بسیاری از افراد تبدیل شده است. زندگی عاطفی وی بسیار پر فراز و نشیب بوده است و از سال 2000 دو بار طلاق گرفته است. بعید به نظر میرسد که بیماری وی در این ماجراهای نقش پررنگی داشته باشد. آنتونی هاپکینز هم به عنوان یک فرد دارای آسپرگر همواره زیر ذرهبین متخصصین قرار داشته است. وی از سال 2003 با همسر کنونی خود زندگی میکند که نشان از ثبات زندگی شخصی وی میباشد. در نظر داشته باشید که بسیاری از موارد آسپرگر برای فرد محدودیتی خاصی ایجاد نمیکند و با یک سری تغییرات، فرد میتواند زندگی کاملا طبیعی داشته باشد و حتی ازدواج موفقی را نیز تجربه کند. نکته مهم این است که همسر و خانواده همسر فرد دارای آسپرگر باید با این بیماری آشنا باشند و رفتارها و اعمال فرد را درک کنند تا بتوانند به راحتی عضو جدید خانواده خود را بپذیرند. ازدواج با یک فرد مبتلا به AS اغلب بسیار چالش برانگیز است و پیامدهای سلامت روانی برای هر دو طرف، فرزندان و خانواده به دنبال دارد. قبل از ازدواج بهتر است از مشاور خانواده و ازدواج کمک دریافت شود. خانم سارا کوک روگرا که یک مشاوره ازدواج است با یک فرد آسپرگر ازدواج کرده و در وبلاگ خود در تلاش است تا تجربیات خود از این ازدواج را به اشتراک بگذارد.
تست سندروم آسپرگر
Asperger syndrome یک طیف از بیماری است و تشخیص آن به دانش و مهارت خاصی نیاز دارد. تشخیص این بیماری از طریق مشاهده، تستهای ارزیابی و همچنین مصاحبه با فرد و خانواده امکانپذیر است. به همین دلیل باید توسط افراد متخصص انجام شود. مرکز توانبخشی ایران با بهرهگیری از متخصصین توانمند آماده است تا تست سندروم آسپرگر (تستهاس تشخیصی اوتیسم) را برای عزیزان شما مراجعین گرامی انجام دهد. برای دریافت مشاوره میتوانید با شماره زیر تماس حاصل فرمایید:
درمان سندروم آسپرگر
بسیاری از بیماریها مانند: فشار خون بالا به گونهای هستند که تا آخر عمر با فرد باقی خواهند مانند. سندروم آسپرگر هم چنین حالتی دارد و برای همیشه با فرد باقی خواهد ماند. اما نکته مهم این است که به کمک روشهای درمانی میتوان عوارض آن را کاهش داد. به گونهای که فرد بتواند زندگی عادی داشته باشد. هر چند میزان پیشرفت درمان به عوامل مختلفی مانند: شدت بیماری، همکاری فرد برای درمان، سن شروع درمان و غیره بستگی دارد. از طرفی دیگر برای درمان این بیماری تخصصهای مختلفی به صورت همزمان نیاز داریم. مهمترین درمانهای مورد نیاز برای بهبود سندروم آسپرگر به شرح زیر است:
1- روانپزشکی
افراد داری سندروم آسپرگر لازم است به طور دائمی تحت نظر یک روانپزشک باشند. روانپزشک نقش اصلی را به عنوان تشخیص دهنده بیماری برعهده دارد. از آنجایی که داروی مخصوصی برای درمان سندروم آسپرگر تایید نشده است، روانپزشکان از داروهای ضد روان پریشی، محرکها یا داروهای ضد افسردگی برای کنترل علایم ثانویه مانند اضطراب، بیش فعالی، افسردگی، عصبانیت، و مشکلات توجه استفاده میکنند.
2- روانشناسی
روانشناسان میتوانند با کمک تکنیکهای درمانی خود شناخت فرد را نسبت به خود و بیماری خود افزایش دهند. روانشناسی از متدهای مختلفی برای درمان آسپرگر استفاده میکند. برخی از این روشهای درمانی شامل موارد زیر است:
-
درمان رفتاری شناختی (CBT)
درمان رفتاری شناختی معمولاً برای کمک به فرد مبتلا به آسپرگر جهت تنظیم بهتر احساسات و تکانههای خود استفاده میشود. همچنین میتواند به کودکان و بزرگسالان کمک کند تا با اضطراب یا افسردگی کنار بیایند. CBT بر تشویق افراد برای تغییر افکار و ادراکات خود با شناخت و تغییر رفتارهای خاص تمرکز دارد. علاوه بر روانشناسان کاردرمانگران هم میتوانند از این شیوه درمانی برای بهبود مهارتهای افراد کمک بگیرند.
-
تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
تحلیل رفتار کاربردی یا Applied behavioral analysis نوعی درمان بین فردی است که در آن کودک با یک روانشناس به صورت انفرادی کار میکند. هدف تحلیل رفتار کاربردی بهبود مهارتهای اجتماعی با استفاده از مداخلات مبتنی بر اصول تئوری یادگیری است. درمان ABA در کودکان آسپرگر به بهبود موارد زیر کمک خواهد کرد:
- افزایش تواناییهای اجتماعی مانند تکمیل وظایف، برقراری ارتباط و یادگیری مهارتهای جدید؛
- اجرای رفتارهای نگهداری مانند خودکنترلی و خودتنظیمی؛
- آموزش انتقال رفتارهای آموخته شده به محیطهای جدید؛
- اصلاح محیط یادگیری برای به چالش کشیدن آنها در سناریوهای خاص؛
- کاهش رفتارهای منفی مانند خودآزاری.
در همین راستا روش ABA در درمان کودکان اتیسم عنوان یکی از نوشتههای ما است که این موضوع را بیشتر مورد بررسی قرار داده است.
-
گروه درمانی (گروههای حمایتی)
گروه درمانی متشکل از مجموعهای از افراد است که با مسائل و مشکلات مشترکی دست به گریبان هستند. هر فرد مشکلات خود را در گروه بیان کرده و در سعی میشود از تجربیات بقیه افراد برای حل این مشکل استفاده شود.این روش به بهبود مهارتهای اجتماعی کمک خواهد کرد. البته کارکردهای دیگری هم مانند کاهش اضطراب و استرس به دنبال خواهد داشت.
3- کاردرمانی
کاردرمانی یکی از مهمترین روشهای درمانی مورد استفاده برای افراد آسپرگر است. کاردرمانگران هم به کمک روشهای درمانی مختلف سعی میکنند مشکلات شناختی و حسی فرد را کاهش داده و با آموزش مهارتهای روزمره زندگی به این افراد، به آنها کمک خواهند کرد که زندگی مستقلتری را برای خود تدارک ببینند. مهمترین روشهایی که کاردرمانگران از آنها برای درمان آسپرگر استفاده میکنند شامل تکنیکهای زیر میباشد:
-
یکپارچگی حسی
درمان یکپارچگی حسی، که در دهه 1970 توسط یک Jean Ayres ایجاد شد، برای کمک به کودکان با مشکلات پردازش حسی (از جمله احتمالاً مبتلایان به ASD) طراحی شده است تا با مشکلاتی که در پردازش ورودی حسی دارند، کنار بیایند. جلسات درمانی بازی محور هستند و ممکن است شامل استفاده از تجهیزاتی مانند تاب، ترامپولین و سرسره باشد. یکپارچگی حسی همچنین از روشهای درمانی مانند فشار عمیق، براشینگ، جلیقههای سنگین و چرخش استفاده میکند. به نظر می رسد این درمانها گاهی اوقات میتوانند کودک مضطرب را آرام کنند. علاوه بر این، اعتقاد بر این است که درمان یکپارچگی حسی آستانه تحمل محیطهای غنی از حس را در کودک افزایش میدهد، این ویژگی محرکها را کمتر آزاردهنده میکند و رفتارهای مثبت را تقویت میکند. استفاده از امکانات اتاق تاریک و اسب درمانی را هم میتوان در زمره همین روش درمانی قرار داد. درمان اوتیسم و مشکلات حس عمقی در کودکان از طریق یکپارچگی حسی یک روش درمانی رایج در تمام دنیا میباشد.
کاردرمانی درکی حرکتی بخشی از پروسه درمان افراد آسپرگر است. تمرینات درکی حرکتی به افزایش آگاهی محیطی فرد کمک خواهند کرد و در نتیجه فرد میتواند موقعیت اشیا را نسبت به یکدیگر شناسایی کند. همچنین فرد میتواند موقعیت خود را در فضا شناسایی کند. شناخت جهتهای مختلف، کمک به شکل گیری body image، درک مفهوم زمان و مکان و ادراک فضایی تنها بخشی از مفاهیمی است که رویکرد درکی حرکتی به شکل گیری آنها کمک خواهد کرد. این فرآیند در نهایت به بهبود خودآگاهی و شناخت فرد از خود کمک خواهد کرد. بر همین اساس فعالیتهای مانند یوگا که برای درمان آسپرگر و اوتیسم به کار گرفته میشود قابل درک و توجیه میباشد. در نظر داشته باشید که اکثر روشهای درمانی در قالب بازی درمانی به کودکان ارائه خواهند شد تا از اضطراب آنها کاسته شود.
4- گفتاردرمانی
اکثر کودکان و بزرگسالان مبتلا به آسپرگر مشکلی در زبان ندارند، اما ممکن است ندانند چگونه افکار و احساسات خود را به درستی بیان کنند. درمانگران از آموزش مهارتهای اجتماعی برای کمک به افراد جهت یادگیری راههای تعامل با همسالان استفاده میکنند. گفتاردرمانی میتواند به کودکان کمک کند تا ژستها و اشکال گفتاری خاصی را تشخیص دهند. همچنین میتواند منجر به بهبود تماس چشمی شده و به فرد کمک کند حالات چهره را بهتر درک کرده و از آنها استفاده کند.
5- نوروفیدبک
نوروفیدبک یک یک روش درمانی است که به کمک ارائه بازخوردهای صوتی یا تصویری لحظهای تلاش میکند رفتارها و حرکات فرد را اصلاح کند. اصلاح رفتارها و حرکات به مرور روی امواج مغز تاثیر گذاشته و خودکنترلی مغز را افزایش خواهد داد. نوروفیدبک کارکردهای مختلفی دارد به همین دلیل توسط متخصصین مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. برای نمونه ممکن است کاردرمانی ذهنی از آن برای بهبود حافظه استفاده کند در حالی که گفتادرمانگر از آن برای آموزش صداهای مختلف بهره ببرد. با توجه به اینکه نوروفیدبک با محرکهاص صوتی و تصویری همراه است، معمولا اکثر افراد به راحتی با آن کنار میآیند و معمولا با گاردهایی که در برابر سایر روشهای درمانی وجود دارد، روبرو نخواهیم شد.
همه روشهای بیان شده در این نوشته ممکن است برای یک فرد نیاز نباشد. بنابراین در نظر داشته باشید که برنامه درمانی ارائه شده برای هر فرد مختص به خود او است و نمیتوان از آن برای سایرین استفاده کرد. همچنین روشهای بیان شده بسیار پیچیده هستند و ما فقط نمایی کلی از روشها را برای شما بیان کردیم. پس از انجام این روشها به صورت خودسرانه و بدون راهنمایی درمانگر متخصص خودداری کنید.
امیدواریم با ارائه این نوشته توانسته باشیم سهم اندکی در کاهش سردرگمیهای خانوادههای دارای فرد آسپرگر ایفا کنیم.