اختلال تصویر بدنی (Body Image) در کودکان و درمان آن

تصویر بدنی تصویر شخصی فرد از بدنش است که عواطف را نیز دربرمی گیرد. گاهی به تصویر بدنی به عنوان درک خوداشاره می شود. تصویر بدن شامل حس درونی کودک در مورد خودش است.

این احساس درونی از بدون تولد شورع شده و روشهای اعمال شده بر کودک تاثیر بسزایی بر آن دارند.  در کودکانی که ارتباط گرم  با دیگران و محیط شان دارند تصویر بدنی مناسب تری شکل می گیرد. در سالهای بعدی تصویر بدن نسبت وابسته به تجارت جابجایی و تحرک و کنترل بدن در محیط است.

تصویر بدنی، مفهوم بدن (body cone….) و طرحدار بدنی همگی اجزای آگاهی بدنی (body acuazeness) هستند. سطح بالاتر تصویر بدنی بواسطه الگوهای حرکتی و برتری جانبی و عملکرد طرفی و جهت یابی (directionality) ایجاد می شوند.

درک تصویر بدن در کودک چگونه ایجاد می شود؟

کودک به دو طریق تصویر بدن را شکل می دهد. به نظر می رسد در حرکات مختلف فیزیکی و وضعیتهای مختلف بدنی و توجه به بدن و صورت دیگران تصویر بدنی را بنیان می گذارد. در سنین 1 تا 2 سالگی بازیهای حسی-حرکتی نقش اصلی را در ایجاد تصویر بدن دارند (دویدن، غلتیدن، ور رفتن  با اشیاء، کشیدن و هل دادن و پرت کردن اشیاء ...) در کنار آن واکنش والدین: کودک و اینکه مانع اند یا مشوق، باعث ایجاد اولین پایه های تصویر بدن و اعتماد به نفس می شود. بازیهای حرکتی در تمام سالهای کودکی حاوی تحریکات بدنی مفید برای ایجاد تصویر بدن هستند.

درمان مشکلات درک تصویر بدن کودکان در کاردرمانی ذهنی صورت میگیرد جهت همراهی با متخصصین زبده ما در این زمینه با ما تماس بگیرید 66596151

با افزایش سن کودک این بازی ها رشد یافته تر و پیچیده تر می شوند. کودک در این بازیها از کارکردهای بدنش و موقعیت بدنش در فضا آگاه می شود. موفقیت در این بازیها در ایجاد تصویر مثبت از خود بسیار حائز اهمیت است.

بازخوردی که کودک از جابجایی و تحرکش در محیط از اطرافیان می گیرد در ارتقاء یا اختلال در تصویر بدن بسیار مهم است. اگر با اولین دویدن کودک مادر دنبالش بدود یا دائم بگوید مواظب باش کودک حس می کند دست به کار خطرناکی زده است. اگر با دستکاری های همان کودک در محیط مخالف شود، کودک از تجربه ای جالب و حیاتی بازمانده و در ضمن حس می کند در محیط ناامنی قرار گرفته است.

اختلال درک تصویر بدن در کودکان چیست؟

اختلال در تصویر بدن زمانیست که کودک از اندازه، شکل و محل و نحوه اتصال اعضای بدن بهم و کارکردهای اندامها آگاهی ندارد. در کنار آن از لحاظ عاطفی خود را پایین تر و ناتوان تر از سایر همسالان می داند. هنگامیکه کودک نمی تواند از بدنش به نحو کارایی استفاده کند، لذا احساس درونی از فرد فعال و لایق در او ایجاد نمی شود. این ناتوانی در استفاده موثر از بدن به دو دلیل کلی می تواند ایجاد شود، یکی اختلالاتی که در روند رشد حرکتی کودک ایجاد شده اند مانند فلج مغزی، پیش فعالی اختلا هماهنگی رشدی و .... یا بدلیل روشهای تربیتی اعمال شده به کودک مانند آنچه در خانواده های overprotective رخ می دهد. این خانواده ها آنقدر کودک را از تحرک و دستکاری محیط باز می دارند که گاه در فرم شدید منجر به خام حرکتی (Clumsiness) می شوند.

علایم و ابزار تشخیص اختلال درک تصویر بدن چیست؟

اختلالات تصویر بدنی ممکن است در نقاشی کودکان یا در میان آنها نمود یابد. یکی از روشهای تشخیص این اختلال ترسیم آدمک است. هنگام استفاده از این روش در تشخیص اختلالات تصویر بدنی باید به چند نکته توجه کنیم:

-      کودک آموزش ترسیم آدمک دیده باشد.

-      کودک آموزش شناخت اعضای بدن را دیده باشد و بتواند حداقل روی خودش و شما نشان دهد.

-      از لحاظ حرکتی بتواند آدمک را ترسیم کند.

-      سن کودک

کودک ممکن است اجزای بدنش را کامل بکند اما بدن خود را بسیار کوچکتر از بدن سایر افراد نقاشی بکشد. شاید تنها روی خودش ابر، باران، برف بکشد (به نحوی خودش را در نقاشی قایم کند) بیان کودک حاوی جملاتی مانند اینها باشد. من زشتم! من دائم می افتم؟ من همش تو در و دیوارم، همش گند میزنم! من نمی توانم! البته همه کودکان روزهای ...... دارند اما گفتار کودکان اختلال در تصویر بدنی منفی است. البته حالتی هم وجود دارد که گفتار کودک در مورد خود تن به نحو به نحو اغراق آمیزی مثبت باشد.

زمانی که کودک اجزای بدنش را می شناسد و نام می برد اما آدمک ترسیم شده فاقد جزئیات مانند بینی انگشتان، ابروها و ... است یا شکل ناصححی اندامها، عدم تناسب تنه و اندانها و اجزای صورت عدم اتصال اندامها به تنه یا وصل آنها در جای نامتناسب دیده می شود شاید شکل در مفهوم بدن و تصویر بدنی وجود دارد.

اگر کودک هنوز در سن 5 سالگی اجزای بدنش را نمی شناسد و کاربرد آنها را نمی داند. در صورتی که مشکل آموزشی وجود نداشته باشد، قطعاً مشکل در ایجاد تصویر بدنی است.

گاه اختلال تصویر بدنی در خام حرکتی کودک نمود دارد. در کودکان مبتلا به مشکلات هماهنگی حرکتی ممکن است به دلیل مشکلات در سیستمهای حسی و در کارکردهای سیستم عصبی و عضلانی مشکل در تصویر بدن وجود داشته باشد. این کودکان غالباً با اشیاء برخورد می کند و بدنی شل و وارفته دارند! البته اختلال هماهنگی حرکتی بصورت خالص و گاه در همراهی با اختلالاتی ، تند LD ، ADD، ADHD دیده می شود.

تصویر بدنی نامتناسب گاهی باعث مشکلات رفتاری از جمله کمرویی، عدم مشارکت در فعالیت ها، انزوا، پرخاشگری و ... می گردد. در سه مشکل اول کودک  به علت حس عدم توانایی مایل به مشارکت و ارتباط نیست. اما زمانیکه سرزنشهای محیطی زیاد شد کودکن محیط را متخاصم می بیند لذا در صدد دفاع بر می آید.

راهکارهای درمانی اختلال درک تصویر بدنی چیست؟

انجام بازیها و فعالیتهای متنوع بدنی مانند تقلید حرکات حیوانات مختلف ، کشتی گرفتن، بازی، توپ، بالا و پایین رفتن از موانع مختلف، بازی آینه و .... در تقویت تصویر بدنی موثر است.

بهتر است برخی از این بازیها مقابل آینه انجام شود تا باز خورد دیداری نیز برای کودک فراعم شود و کودک به کشف بدنش بپردازد. نمایش وضعیتهای بدنی توسط درمانگر اهمیت داردو. درمراحل بعد توضیح کلامی کفایت می کند. گاه لازم است از تلفیق اجرای خودتان و آینه استفاده کنید. بازی در اتاق تاریک که منجر به حذف تحرک بینایی می شود با تقویت حس حرکت در تقویت تصویر بدن روز است.

طراحی بازی و فعالیت متناسب با سطح تواناییهای کودک اهمیت زیادی دارد. کودک باید در بازی احساس کفایت و قدرت کند. یک توپ بازی ساده از زدن هدفهای بزرگ فرو ریزنده با توپ، ساخت کاردستی که کودک تا حد زیادی قادر به اجرای آنهاست به حس درونی فرد توانایی می دهد.

در بازخوردهای کلامی نکته مهم تناسب این بازخوردها با عمل انجام شده است. گاه آنقدر هیجان و تشویق به دنبال کار ساده و بسیار پایین تر از سطح توانایی کودک بیاید که کودک به یکی از این 2 نتیجه می رسد: اول اینکه خالد/ عمو دیگه کیه که باید کار ساده این قدر ذوق کرد!! دوم اینکه من چه دست و پاچلفتی بودم که این کارم اینجوری شعف ایجاد کرد و !! در هر دو حالت حس مثبتی ایجاد نشده.

البته گاهی مجبوریم در اوایل درمان برای برقر اری ارتباط و انگیزه به بازخوردایی اغراق آمیز بدهیم اما باید به تناسب فعالیت و تشویق توجه کنیم.

منابع: رشد و تقویت مهارتهای ادراکی- حرکتی در کودکان ، حرکت درمانی ترجمه دکتر حمید علیزاده

نویسنده: ورنر-رینی- ترجمه دکتر سازنده

گردآوری: سولماز فنا کارشناس کاردرمانی