همی پلژی یک بیماری نسبتا نادر است که از هر 1000 کودک، دو نفر را مبتلا می‌کند. در بزرگسالان هم از هر 1000 نفر به احتمال زیاد یک نفر دچار سکته مغزی همی پلژی خواهد شد.

در واقع می‌توان گفت حدود 80 درصد موارد مادرزادی hemiplegia و 20 درصد اکتسابی هستند. علایم این بیماری روی افراد مختلف به شیوه‌های گوناگون خود را نشان خواهد داد. در این نوشته کلینیک کاردرمانی ایران به بررسی کامل این بیماری خواهیم پرداخت.

همی پلژی چیست؟

همی پلژی شرایطی است که به علت آسیب مغزی به وجود آمده و به درجات مختلفی از سفتی، عدم کنترل و ضعف در یک طرف از بدن منتهی خواهد شد. همی به زبان یونانی به معنای نصف و پلژی به معنای فلج می‌باشد. در واقع همی پلژی عبارت است از فلج نیمه بدن. 

Hemiplegia بر اثر آسیب به قسمت‌هایی از مغز که مسئولیت کنترل حرکات اندام‌ها، بدن و صورت را برعهده دارد، ایجاد خواهد شد. آسیب به مغز ممکن است قبل از 2 سالگی اتفاق بیفتد که در این صورت آن را به عنوان فلج مغزی همی‌پلژی تقسیم بندی خواهیم کرد. در غیر اینصورت این اختلال جزوی از یک بیماری گسترده‌تر مانند: ضربه مغزی با سکته مغزی خواهد بود. 

در نظر داشته باشید که همی پلژی یک بیماری غیر پیشرونده است. به این معنا که آسیب وارد شده به مغز ثابت است و هر روز بخش‌های جدیدی از مغز را درگیر نخواهد کرد. اما به این نکته هم توجه داشته باشید که اگر چه آسیب گسترش پیدا نمی‌کند، اما علایم بیماری ممکن است بدتر شود. 

همی پارزی به چه معنا است؟

همی پارزی و همی پلژی عموما به جای همدیگر به کار گرفته می‌شوند. اما توجه داشته باشید که همی پارزی حالتی خفیف‌تر از همی پلژی است. همی پارزی عبارت است ضعف و سفتی در یک طرف از بدن به صورت خفیف که در برخی از موارد جز برای افراد خانواده شخص مبتلا، برای دیگران قابل تشخیص نمی‌باشد. برای درک تفاوت‌های این دو می‌توانید مقاله فرق‌ همی پلژی و همی پارزی را مطالعه کنید. 

انواع همی پلژی

اگر بخواهیم وارد جزئيات این موضوع بشویم، به شیوه‌‌های مجزایی می‌توانیم همی پلژی را دسته بندی کنیم. نکته حائز اهمیت این است که دسته‌بندی‌های انجام شده در نهایت باید به روشن‌تر شدن موضوع کمک کنند نه اینکه افراد را در سردرگمی بیشتر فرو ببرند. با همین استدلال انواع همی پلژی را از دو دید مختلف بررسی خواهیم کرد:

الف) انواع همی پلژی بر اساس زمان وقوع

آسیب به مغز در هر سنی ممکن است بروز پیدا کند. از این منظر می‌توان آسیب‌ها را به دو دسته زیر تقسیم کرد:

1- همی پلژی مادرزادی

چنانچه آسیب وارد شده به مغز قبل از دو سالگی باشد، آن را مادرزادی می‌خوانیم. فرقی هم نمی‌کند که این آسیب قبل، حین و یا بعد از زایمان بروز پیدا کرده است. دلیل آن هم اهمیت چندانی ندارد. چرا که همه آن‌ها به فلج مغزی همی پلژی منتهی خواهند شد. در این حالت فرد در توسعه مهارت‌های حرکتی و رشدی خود دچار خواهد شد و تاخیر حرکتی دور از انتظار نیست.

2- همی پلژی اکتسابی

در برخی از موارد دیگر ممکن است آسیب وارد شده به مغز در سنین بعد از دو سالگی بروز پیدا کند. این حالت بیشتر خود را در قالب سکته مغزی نشان خواهد داد. هر چند که سایر علل آن مانند ضربه مغزی هم دور از انتظار نمی‌باشد. در همی پلژی اکتسابی فرد یک سری از مهارت‌های خود را توسعه داده است و حتی ممکن است توانایی راه رفتن را هم به دست آورده باشد. در این حالت فرد پسرفت کرده و برخی از توانایی‌های خود را از دست خواهد داد.

ب) انواع همی پلژی بر اساس سمت درگیر

مغز انسان از دو نیمکره راست و چپ تشکیل شده است که به وسیله یک رابط به هم متصل شده‌اند. نیمکره راست مغز حرکات سمت چپ بدن را کنترل می‌کند و بالعکس حرکات سمت راست تحت کنترل نیمکره چپ مغز قرار دارند. بنابراین دسته بندی این اختلال بر اساس سمت درگیر به شکل زیر خواهد بود:

1- همی پلژی راست

در همی پلژی راست، سمت راست بدن درگیر خواهد شد. در این حالت دست و پای راست فرد معمولا دچار اسپاسم خواهد شد و فرد کنترل تنه نیمه راست بدن تا حدی نخواهد داشت. همی پلژی راست بر اثر آسیب به نیمکره چپ مغز بروز پیدا می‌کند. در نظر داشته باشید که امکان بروز اختلالات حسی هم وجود دارد. 

2- همی پلژی چپ

در همی پلژی چپ هم نیمه چپ بدن فرد از نظر حرکتی دچار اختلال خواهد شد. در نظر داشته باشید که در این حالت نیمکره راست مغز دچار آسیب شده است و ممکن است حس اندام‌ها هم دچار اختلال شود. همی پلژی چپ با توجه به این که معمولا افراد راست دست هستند، اختلال کمتری در عملکرد نهایی افراد ایجاد خواهد کرد. 

 

علایم همی پلژی و همی پارزی

همانطور که اشاره کردیم همی پارزی حالتی خفیف‌تر از همی پلژی است. بنابراین علایم آن‌ها را در کنار هم و در یک گروه بیان خواهیم کرد. در نظر داشته باشید که علایم این اختلال تحت تاثیر نوع و شدت آسیب وارد شده به مغز است. بنابراین کاملا طبیعی است که دو کودک فلج مغزی همی پلژی با علایم متفاوت ببینیم یا یک فرد ضربه مغزی و یک فرد ضربه مغزی را ببینیم که علایم متفاوتی دارند. مهم‌ترین نشانه‌های این اختلال شامل موارد زیر است:

1- استفاده از یک دست

این افراد معمولا با استفاده از یک دست  بازی می‌کنند و بیشتر کارهای خود را با همان دست انجام خواهند داد. همچنین  به طور مداوم دست درگیر را به حالت مشت در می‌آورند. موارد بیان شده بیشتر علایم ظاهری فرد هستند. در واقع دلیل اصلی چنین علایمی اسپاسم دست است که باعث می‌شود دست فرد به حالت خم شده در بیاید. 

ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی مانند گرفتن اشیا در دست، ناتوانی در باز کردن و بستن دکمه‌ها، ناتوانی در رانندگی و مواردی از این دست علایمی هستند که فرد همی پلژی ممکن است با آن‌ها دست به گریبان باشد.

2- راه رفتن همی پلژیک

یکی دیگر از موارد مهم که تحت تاثیر اختلالات همی پلژی قرار خواهد گرفت، شیوه راه رفتن فرد است. اگر این اختلال ناشی از فلج مغزی اسپاستیک باشد فرد در کل مراحل رشد حرکتی درشت دچار اختلال خواهد شد. برای نمونه مرحله چهار دست و پا رفتن را عموما دیرتر از سایر همسن‌های خود کسب خواهد کرد چرا که نمی‌تواند به راحتی روی طرف درگیر خود وزن اندازی کند. اکثر کودکانی که فلج مغزی رشد آن‌ها را کند کرده است در نهایت توانایی راه رفتن را کسب خواهند کرد. برای ارزیابی توانایی راه رفتن کودک می‌توانید از سامانه پیش بینی راه رفتن کودکان فلج مغزی استفاده کنید.  

از طرفی دیگر افراد دارای همی پارزی و همی پلژی در راه رفتن یک الگوی خاص را پیگیری می‌کنند که به آن راه رفتن همی پلژیک گفته می‌شود. در این حالت به علت اسپاسم عضلات پشت پا، مچ فرد باز شده و حالت آویزان به خود می‌گیرد. همچنین مچ پا کمی به داخل چرخش خواهد داشت. فرد برای راه رفتن چون نمی‌تواند زانو را خم کند، از حرکات جبرانی استفاده خواهد کرد. به این صورت که لگن را بالا آورده و پا را به حالت دورانی به جلو پرتاب می‌کند.

شدت و این علایم در افراد مختلف متفاوت است و در کسانی که همی پارزی دارند، کمتر مشاهده خواهد شد. 

3- اختلالات حسی 

ناتوانی مغز در برقراری ارتباط با اعصاب قسمت‌های فلج شده بدن می‌تواند اختلالات حسی را به دنبال داشته باشد. هر چه میزان آسیب بیشتر باشد، اختلالات حسی بیشتر خواهد شد. اختلالات حسی در افراد hemiplegia معمولا لا به لای اختلالات حرکتی گم خواهد شد. بیشترین میزان اختلال در این زمینه مربوط به حس لامسه است، اما اختلالات بینایی، شنوایی، بویایی و حتی لامسه دور از انتظار نمی‌باشند.

4- مشکلات ذهنی و شناختی

هنگامی که مغز دچار آسیب خواهد شد، بروز مشکلات ذهنی و شناختی محتمل است. در این حالت فرد ممکن است در حافظه، توجه و تمرکز، توانایی حل مسئله و بسیاری دیگر از موارد دچار اختلال شود. از طرفی دیگر برخی از علایم مانند غفلت یک طرفه ممکن است به مرحله ظهور برسند. که در آن فرد معمولا وجود یک طرف از بدن خود را فراموش می‌کند. برای نمونه ممکن است فرد در زمان تراشیدن ریش یک طرف آن را اصلاح کند و طرف دیگر را فراموش کند. 

5- تغییرات خلقی

تغییرات خلقی بیشتر از آن که یک نشانه همی پلژی باشد، یکی از عوارض آن است. افرادی که دچار این اختلال می‌شوند معمولا افسردگی را تجربه خواهند کرد. همچنین ناتوانی آن‌ها در انجام کارهایی که قبلا به سادگی انجام می‌دادند، به عصبانیت و سرخوردگی منجر خواهد شد. از این منظر حمایت خانواده‌ها می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. همچنین شروع سریع درمان به بهبودی حال فرد کمک خواهد کرد و پذیرش بیماری را برای وی ساده‌تر می‌کند. 

6- مشکلات گفتاری

مناطق خاصی از مغز وجود دارند که مسئولیت گفتار را بر عهده می‌گیرند. چنانچه این مناطق از مغز دچار آسیب شوند، مشکلات گفتاری را به همراه خواهند داشت. اختلال گفتاری ممکن است شدید باشد به صورتی که فرد توانایی صحبت کردن را از دست بدهد یا به گونه‌ای باشد که فرد در بیان کردن برخی از کلمات دچار مشکل شود. آفازی شایع‌ترین اختلال گفتاری در افراد دارای همی پلژی می‌باشد. 

متخصصین کاردرمانی، گفتاردرمانی و فیزیوتراپیست‌های کلینیک توانبخشی ایران آماده ارائه خدمات درمانی به افراد درگیر با اختلال همی پلژی می‌باشند. برای دریافت مشاوره می‌توانید با شماره زیر تماس حاصل فرمایید. همچنین برای دریافت نوبت می‌توانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس کنید:

02188242410

نوبت  اینترنتی

 

علل همی پلژی

اصلی‌ترین عامل همی پلژی، آسیب به مغز است. بنابراین هر شرایطی آسیب به مغز را به دنبال داشته باشد ممکن است در نهایت به همی پلژی منتهی شود. همین دلایل باعث بروز همی پارزی هم خواهند بود. فرقی هم نمی‌کند که این آسیب در چه زمانی ایجاد شده باشد. مهم‌ترین مواردی که ممکن است این اختلال را به دنبال داشته به صورت زیر می‌باشند:

1- فلج مغزی

شایع‌ترین دلیل همی پلژی در کودکان فلج مغزی است. کودکانی که از این مشکل رنج می‌برند معمولا می‌توانند تمامی مراحل رشد حرکتی را طی کنند. هر چند ممکن است این اتفاق با کمی تاخیر رخ بدهد. طول عمر کودکان فلج مغزی در این مورد معمولا طبیعی است و اگر مشکل دیگری نداشته باشند می‌توانند همانند یک فرد سالم عمر کنند. 

بر اساس تحقیقات انجمن پزشکی آمریکا (AMA)، عوامل متعددی وجود دارد كه می‌توانند در ایجاد CP همی پارزی و همی پلژی نقش داشته باشند. این عوامل می‌تواند شامل عفونت مادر یا جفت، هیدروکسی در هنگام تولد، بیماری‌های مادرزادی قلبی، سکته مغزی و ناسازگاری خونی بین مادر و نوزاد باشد.

2- سکته مغزی

سکته مغزی هم شایع‌ترین دلیل همی پلژی و همی پارزی در بزرگسالان است که سالانه میلیون‌ها نفر را در جهان مبتلا خواهد کرد. سکته مغزی باعث از دست رفتن بسیاری از مهارت‌هایی خواهد شد که فرد قبلا کسب کرده است. برای نمونه فرد توانایی آشپزی کردن را از دست خواهد داد. یا در سوار شدن و پیاده شدن از ماشین به مشکل خواهد خورد. در صورتی که میزان آسیب کم بوده و درمان به موقع برای فرد فراهم شود امکان راه رفتن و بازگشت به زندگی بالا است. در غیر این صورت ممکن است فرد نتواند بسیاری از فعالیت‌های قبلی را انجام دهد.

3- عفونت‌های مغزی

عفونت‌های مغز باعث آسیب به قشر مغز خواهند شد. عفونت مغزی عموما ناشی از باکتری‌ها است اما در برخی از موارد ممکن است قارچ‌ها یا ویروس‌ها چنین مشکلی را ایجاد کنند. 

مننژیت، آنسفالیت و عفونت‌های دیگر مغز می‌توانند باعث همی پلژی شوند. عفونت‌های دوران بارداری در مادر می‌تواند باعث صدمه به مغز کودک شده و منجر به این بیماری گردد. واسکولیت التهاب خون یا عروق لنفاوی نیز گاهی اوقات منبع این مشکل است. 

4- ژنتیک

کمتر بیماریی پیدا می‌شود که اثری از ژنتیک در آن دیده نشود. همی پلژی هم از این قاعده مستثنی نیست. یک جهش بسیار نادر در ژن ATP1A3 می‌تواند باعث ایجاد وضعیتی به نام همی پلژی متناوب در کودکان شود. این مشکل باعث ایجاد علائم موقتی همی پلژی می‌شود که می‌آیند و می‌روند. این اختلال از هر 1 میلیون نفر 1 نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

5- ضربه مغزی

ضربه ناگهانی به سر می‌تواند آسیب به مغز را به دنبال داشته باشد.  در بیشتر موارد این ضربه‌ها دائمی خواهد بود. در صورتی که این ضربه یک طرف از مغز را درگیر کند به همی پلژی منجر خواهد شد. مهم‌ترین دلایل ضربه مغزی عبارتند از تصادف، آسیب‌های ورزشی و حمله و درگیری‌های شخصی. 

6- تومور مغزی

آخرین موردی که می‌تواند اختلالات همی پلژیک را به دنبال داشته باشد، چیزی نیست جز تومور مغزی. با بزرگ‌تر شدن اندازه تومور عموما علایم همی پلژی هم افزایش پیدا خواهد کرد. این حالت جزو معدود مواردی است که همی پلژی در آن پیشرونده خواهد شود.

تشخیص همی پلژی و همی پارزی

تشخیص این بیماری تا حد زیادی تحت تاثیر بیماری اصلی است که آن را به وجود آورده است. برای نمونه در کودکان سی پی این اختلال قبل از یک سالگی تشخیص داده خواهد شد. چرا که خانواده متوجه غیر طبیعی بودن رشد و حرکات کودک خواهد شد.

 یا در فردی که دچار سکته مغزی می شود چون عموما کار فرد به بیمارستان و بستری شدن کشیده خواهد شد، فرد پس از ترخیص به وضوح در یک طرف از بدن خود دچار اختلال شده است. 

در نظر داشته باشید که اولین روش تشخیص مشاهده علایم است که معمولا افراد خانواده متوجه آن خواهند شد. این موضوع در ارزیابی‌های بالینی هم مورد توجه قرار می‌گیرد. در کنار آن استفاده از روش‌های تصویر برداری مانند CT scn و MRI جهت تشخیص محل و میزان آسیب بسیار کمک کننده خواهد بود. 

همچنین برخی از تست‌هاس ساختار یافته وجود دارند که به تشخیص بهتر و درجه بندی میزان درگیری کمک خواهند کرد. 

پیش آگهی همی پلژی و همی پارزی

در مورد پیش آگهی این اختلال لازم است اشاره کنیم که در اکثر موارد همی پلژی پیشروند نیست. به این معنا که آسیب وارد شده به مغز گسترد‌تر نخواهد شد. اما علایم ناشی از بیماری ممکن است با گذر زمان بدتر شود. برای نمونه در کودکان فلج مغزی آسیب وارد شده به مغز گسترش پیدا نمی‌کند، اما در صورتی که درمان مناسبی را دریافت نکنند، ممکن است با رشد فرد اسپاسم و کوتاهی در عضلات بیشتر شود.

از طرفی دیگر میزان تاثیر گذار بودن درمان به نوع بیماری ایجاد کننده همی پلژی بستگی دارد. برای مثال کودکان دارای فلج مغزی پیش آگهی بهتری نسبت به افراد دارای سکته مغزی از خود نشان خواهند داد.

در کل نباید انتظار بهبودی کامل را داشته باشید. اما می‌توان امیدوار بود که فرد بتواند بدون نیاز به دیگران و به صورت مستقل فعالیت‌های خود را انجام دهد. 

 

درمان همی پلژی و همی پارزی

همی پلژی و همی پارزی یک اختلال داخلی در مغز است و اثر آن مانند جای یک زخم برای همیشه روی مغز بدن باقی خواهد ماند. بنابراین نباید انتظار بهبودی کامل را از روش‌های درمانی داشته باشیم. روش‌های زیر رایج‌ترین درمان‌هایی هستند که برای همی پلژی و همی پارزی تجویز می‌شوند:

1- دارو درمانی

یکی از مداخلالت پزشکی که متاسفانه در حوزه توانبخشی کمتر به آن توجه می‌شود، استفاده از داروها است. در مورد همی پلژی و همی پارزی هم دارو درمانی ممکن است نتیجه خاصی به دنبال نداشته باشد، اما در برخی از موارد برای جلوگیری از شیوع بیشتر بیماری لازم و ضروری است. 

برای نمونه در 3 ساعت اولیه پس از سکته مغزی می‌توان از داروهایی موسوم به فعال کننده پلاسمینوژن بافتی (tpa) استفاده کرد که امکان بهبودی کامل را بسیار بالا خواهد برد. یا در برخی از موارد استفاده از شربت پیراستام به عنوان داروی ضد تشنج در کودکان فلج مغزی کمک خواهد کرد که وضعیت فرد ثابت باقی بماند. 

2- جراحی 

در برخی از موارد که آسیب گسترده بوده و در حال انتشار باشد ممکن است استفاده از روش‌های جراحی مغز در دستور کار قرار بگیرد. جلوگیری از خونریزی مغزی یا باز کردن یک رگ مغزی می‌تواند هدف اینگونه جراحی‌ها باشد. 

برخی از جراحی‌ها مانند جراحی تاندون آشیل ممکن است با هدف افزایش طول تاندون و پس از انجام سایر مداخلات صورت بگیرد. 

3- گفتاردرمانی

در برخی از موارد همی پلژی مشکلات گفتاری را به دنبال خواهد داشت. حتی اختلال در بلع و تنفس هم دور از انتظار نمی‌باشد. گفتاردرمانی در همی پلژی روی بهبود مهارت‌های گفتاری، رفع اختلالات بلع، کاهش آبریزش دهان، بهبود تنفس و مواردی از این قبیل کار خواهد کرد تا فرد بتواند به زندگی عادی خود برگردد. 

5- فیزیوتراپی

در روند طبیعی درمان همی پلژی، فیزیوتراپی به عنوان یک درمان غیر قابل جایگزین وجود خواهد داشت. تمرکز فیزیوتراپی در درمان این افراد روی کاهش اسپاستیسیتی، افزایش دامنه حرکتی و تقویت عضلات متمرکز خواهد بود. فیزیوتراپی روی تک تک اجزای حسی و حرکتی فرد کار خواهد کرد. فیزیوتراپی در اطفال در کنار فیزیوتراپی بزرگسالان می‌تواند هم فلج مغزی و هم سکته مغزی را تحت پوشش خواهد داد. 

6- کاردرمانی

کاردرمانی شباهت‌های زیادی به فیزیوتراپی دارد. با این حال، تمرکز اصلی یک کاردرمانگر بیشتر بر کمک به افراد برای از سرگیری زندگی عادی روزمره است تا صرفاً بهبود علایم بیماری. در جایی که یک فیزیوتراپیست ممکن است برای جلوگیری از آتروفی روی تمرینات قدرتی تمرکز کند، یک کاردرمانگر ممکن است به فرد همی پلژیک راه‌های جبرانی برای آشپزی کردن را آموزش دهد یا به او کمک کند که با توجه با شرایط جدید خانه خود را متناسب سازی کند.

 هم کاردرمانی جسمی و هم کاردرمانی ذهنی می‌تواند روی مشکلات همی پلژی کار کند. برای نمونه کاردرمانی جسمی روی آموزش فعالیت‌های روزمره زندگی کار خواهد کرد و کاردرمانی ذهنی روی تقویت حافظه، شناخت و باز آموزی توانایی حل مسئله کار خواهد کرد. 

همی پلژی و همی پازی شرایطی هستند که در آن به دلیل آسیب به مغز یک طرف از بردن فرد عملکرد خود را از دست خواهد داد. این آسیب ممکن است در زمان بارداری یا پس از زایمان اتفاق بیفتد. دلایل مختلفی از جمله فلج مغزی، سکته مغزی و ضربه مغزی در نهایت باعث بروز همی پلژی خواهند شد. در این صورت برای درمان نیاز است فرد ابتدا در بیمارستان بستری شود و پس از دریافت خدمات اورژانسی به کمک تیم توانبخشی می‌تواند توانایی‌ها و عملکردهای خود تا حدی بازیابی کند.