کاردرمانی جسمی
- توضیحات
آشنایی با سفتی عضلات (هایپرتونی یا تون عضلانی بالا) در کودکان:
هایپرتونی (به انگلیسی : Hypertonia)، به معنای تون عضلانی بالا و بیش از حد می باشد. عضلات کودکانی که هایپرتونی دارند سفـت به نظر رسیده و کودکان در حرکت دادن عضلات خود نیز مشکل دارند. آسیب ها و یا اختلالاتی که بر عملکرد سیستم عصبی مرکزی تأثیر میگذارند، سبب ایجاد هایپرتونی و یا سفتی عضلات در کودکان خواهند شد.
هایپرتونی یا تون عضلانی بالا به چه معناست؟
هایپرتونی (به انگلیسی: Hypertonia)، به معنای تون عضلانی بالا و بیش از حد می باشد. نوزادان و کودکان مبتلا به هایپرتونی دارای عضلات سفتی خصوصا دربازوها، پاها و گردن می باشند که این سفتی ممکن است حرکات آنها را نیز دشوار کند.
تون عضلانی به میزان مقاومت (تنش) در برابر حرکت در عضلات اشاره دارد. چنانچه عضله دوسر خود را در حالی که در حال استراحت است نیشگون بگیرید، می توانید تون عضلانی خود را احساس کنید؛ به عبارتی میزان مقاومتی که احساس میکنید نشان دهنده تون عضلانی شما خواهد بود و به شما امکان میدهد در هنگام نشستن، وضعیت بدنی (posture) مناسبی را حفظ کنید، رفلکسهای شما را کنترل میکند و به تنظیم عملکرد اندامها در بدنتان نیز کمک خواهد کرد. چنانچه تون عضلانی بالا و بیش از حدی دارید، حرکات شما سخت و به صورت رباتیک خواهد بود؛ زیرا نمی توانید عضلات خود را شل کرده و انعطاف پذیری محدودی نیز دارید. کودکانی که سفتی عضلات و یا هایپرتونی دارند، تعادل ضعیفی داشته و در راه رفتن مشکل دارند، در دستیابی و گرفتن اشیاء نیز مشکل داشته و گاهی اوقات برای غذا خوردن نیز به کمک نیاز دارند.
انواع هایپرتونی:
دو نوع هایپرتونی که چگونگی تون عضلانی را توصیف میکند وجود دارد؛ شامل:
* هایپرتونی اسپاستیک Spastic hypertonia ( اسپاستیسیته : spasticity) : رفلکسهای بسیار شدید و اسپاسم عضلانی با حرکت افزایش می یابد.
* هایپرتونی دیستونیک Dystonic hypertonia ( سفتی یا ریجیدیتی :rigidity) : میزان سفتی عضلات با حرکت تغییر نمی کند.
متخصصین کاردرمانی برای تشخیص نوع سفتی عضلات و یا هایپرتونی در کودک، دست و یا پای کودک را با سرعت های مختلفی از وضعیت آرام و در حال استراحت، در جهات مختلفی حرکت می دهند.
چه کسانی ممکن است دچار سفتی عضلات (هایپرتونی) شوند؟
سفتی عضلات (هایپرتونی) میتواند هم کودکان و هم بزرگسالانی را که دچار آسیب در سیستم عصبی مرکزیشان شده اند را تحت تاثیر قرار دهد. تشخیص هایپرتونی میتواند پس از یک آسیب و یا به عنوان نشانه ای از وجود یک بیماری زمینه ای مادرزادی (که از هنگام تولد کودک وجود دارد) انجام شود. معمولا هایپرتونی در کودکان تا قبلا از سن دو سالگی تشخیص داده خواهد شد.
آیا سفتی عضلات (هایپرتونی) در میان کودکان مشکل شایعی می باشد؟
سفتی عضلات (هایپرتونی یا تون عضلانی بالا) کمتر از شل بودن عضلات (هیپوتونی یا تون عضلانی پایین) در میان کودکان شایع می باشد. هیپوتونی شایعترین مشکلی است که بر مهارت های حرکتی نوزادان تأثیر میگذارد. میزان بروز سفتی عضلات (هایپرتونی) در میان کودکان شناخته شده نیست؛ زیرا سفتی عضلات (هایپرتونی) میتواند نشانه ای از بیماری و یا اختلال دیگری باشد.
برای آشنایی بیشتر با مفهوم هیپوتونی در نوزادان و راهکارهای درمانی آن از مطلب زیر دیدن نمایید:
هیپوتونی در نوزادان و راهکارهای درمانی آن
سفتی عضلات (هایپرتونی) چگونه بر بدن کودک من تأثیر می گذارد؟
سفتی عضلات (هایپرتونی) حرکت دادن دستها و پاها را برای کودک شما دشوار خواهد کرد؛ زیرا چگونگی ارتباط میان مغز با اعصاب و عضلات دچار قطعی و یا گسست شده و مغز نمیتواند به درستی فرمان دهد که چه زمانی عضلات منقبض شده و چه زمانی استراحت کنند. ممکن است کودک شما راه رفتن سخت و مشکلی داشته باشد، زیرا عضلاتش سفت بوده و ممکن است کودک تعادل خود را از دست داده و زمین بخورد؛ زیرا بدنش نمیتواند سریع واکنش دهد تا کودک بتواند دوباره تعادل خود را بدست آورد.
از مطلب زیر دیدن فرمایید:
آیا کودکان فلج مغزی در نهایت به راه رفتن می رسند؟
علائم و علل ایجاد سفتی عضلات (هایپرتونی) در کودکان:
علائم هایپرتونی:
علائم هایپرتونی در نتیجه سفت شدن بیش از حد عضلات میباشد؛ علائم آن از فردی به فرد دیگر و با توجه به تشخیص نوع هایپرتونی متفاوت خواهد بود. شدت علائم هایپرتونی بستگی به محل آسیب دیده گی در مغز و نخاع دارد.
علائم سفتی عضلات (هایپرتونی) عبارتند از:
* کاهش دامنه حرکتی
* مشکل در حرکت دادن بازوها، پاها و یا گردن
* از دست دادن تعادل و زمین خوردنهای مکرر
* حرکات محدود و انعطاف پذیری بسیار کم در مفاصل
* دردهای ضربان دار و یا درد در عضلات
* انقباض و یا تکان دادن غیر ارادی عضلات (میوکلونوس)
موارد شدید سفتی عضلات (هایپرتونی) سبب کوتاه شدگی غیرطبیعی عضله خواهد شد؛ زمانی که مفاصل بیحرکت و ثابت شده و عضلات، تاندونها، بافت ها و پوست دائما سفت میشوند و در نتیجه مفاصل را نیز کوتاه و به شدت سفت خواهند کرد. کوتاه شدگی غیرطبیعی عضلات، حرکت دادن بخشهای تحت تاثیر این مشکل را نیز در بدن دشوار می کند.
با یک اختراع جدید و شگفت انگیز به نام گیت پلیت برای کمک به تعادل کودکان سی پی آشنا شوید
احتمال راه افتادن کودک سی پی خود را پیش بینی کنید
با کاربرد اسپایدرکیج در کودکان فلج مغزی آشنا شوید
چه عاملی سبب ایجاد سفتی عضلات (هایپرتونی) می شود؟
وجود یک اختلال ارتباطی در سیستم عصبی مرکزی کودک (مغز و نخاع)، که نحوه تعامل اعصاب و عضلات را تنظیم میکند، سبب ایجاد سفتی عضلات (هایپرتونی) خواهد شد. مسیرهایی که اعصاب را به مغز متصل میکنند، مدیریت وکنترل تون عضلانی را بر عهده دارند. چنانچه هر گونه آسیب و یا تداخلی در مسیرهای مغز وجود داشته باشد، عضلات توانایی انجام فرمانهای مرتبط با سیگنالهای عصبی از طرف مغز را نخواهند داشت. چنانچه کودکی دچار سفتی عضلات بوده و یا هایپرتونی و تون عضلانی بیش از حد بالایی داشته باشد، مغز نمی تواند به اعصاب فرمان دهد تا شل شدن عضلات ایجاد شود.
علت ایجاد آسیب در مسیرهای مغز که منجر به سفتی عضلات و تشخیص هایپرتونی در کودک می شود، عبارتند از:
- آسیب های ایجاد شده در هنگام تولد کودک، مانند کمبود اکسیژن هنگام حرکت نوزاد در کانال زایمان
- تومورهای مغزی
- اختلالاتی که برنحوه ارتباط اعصاب با عضلات تأثیر میگذارند
- آسیبهای وارد شده به سیستم عصبی مرکزی
- اختلالاتی که در نحوه شکل گیری مغز کودک در طول رشد جنینی تاثیر میگذارند
- سکته
برای آشنایی با مشکلات مغزی در نوزادان نارس، مطلب زیر را مطالعه نمایید:
مشکلات مغزی که می تواند نوزادان نارس را تهدید کند
سفتی عضلات (هایپرتونی) نشان دهنده چه مشکلات و اختلالاتی می باشد؟
بیماریها و اختلالات مختلفی بر نحوه ارتباط مغز با اعصاب و عضلات بدن تأثیر میگذارند که منجر به بروز علائم سفتی عضلات (هایپرتونی) در کودک خواهند شد. چنانچه برای کودک شما تشخیص هایپرتونی داده شود، پزشک متخصص، سایر بیماری ها و مشکلاتی که بر سیستم عصبی مرکزی کودک شما تاثیر میگذارند را نیز معاینه و بررسی می کند، از جمله:
* فلج مغزی
* اسکلروز چندگانه یا ام اس
از مطلب زیر دیدن فرمایید:
مشت کردن دست نوزاد چه زمانی نگران کننده است؟
آزمایشات و تشخیص:
سفتی عضلات (هایپرتونی) چگونه در کودکان تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص سفتی عضلات (هایپرتونی)، پزشک متخصص و یا یک متخصص کاردرمانی کودک شما را با در نظر گرفتن علائم هایپرتونی و مشاهده و بررسی مهارتهای زیر معاینه میکند:
* تعادل و هماهنگی
* مهارتهای حرکتی (حرکت دادن دستها و پاها، نشستن)
* رفلکسها
* عملکردهای عصبی
انجام معاینات عنوان شده بدون درد بوده و معمولاً شامل استفاده از ابزارهایی مانند چکش رفکس یا چکش معاینه میشود. همچنین، پزشک متخصص و یا متخصص کاردرمانی، تاریخچه پزشکی خانواده شما را بررسی میکند تا بتواند تشخیص دهد که آیا این مشکل به دلیل وجود هر گونه عارضه‌ای که قبل از تولد کودک بوده رخ داده و یا درحین زایمان رخ داده است.
مرکز جامع تونبخشی ایران با دو شعبه فعال در مرکز و غرب تهران و با کمک بهترین درمانگران و بیش از دو دهه تجربه در زمینه خدمات توانبخشی شامل کاردرمانی، گفتاردرمانی و فیزیوتراپی تخصصی کودکان در رفع مشکلاتی مانند هایپرتونی، هیپوتونی و تاخیرهای رشدی و تکاملی، آماده ارایه خدمات به کودکان سی پی و سایر اختلالات رشدی و تکاملی می باشد.
جهات مشاوره و تعیین وقت با ما همراه شوید:
برای تشخیص سفتی عضلات (هایپرتونی)، چه آزمایشاتی انجام می شود؟
چنانچه پزشک متخصص به هایپرتونی مشکوک باشد، احتمالاً آزمایشات بیشتری را برای تأیید تشخیص انجام خواهد داد. این آزمایشات میتوانند شامل موارد زیر باشند:
* آزمایشات تصویربرداری برای بررسی و مشاهده شرایط مغز و نخاع مانند ام آر آی (MRI) و سی تی اسکن
* نوار عصب و عضله برای بررسی عملکردهای اعصاب و عضلات
روشهای مدیریت و درمان سفتی عضلات (هایپرتونی):
سفتی عضلات (هایپرتونی) چگونه درمان می شود؟
روشهای درمانی برای بهبود سفتی عضلات (هایپرتونی) بر اساس شدت و نوع تشخیص هایپرتونی متفاوت بوده و بیشتر بر مدیریت علائم آن تمرکز دارد. روش های درمانی برای بهبود سفتی عضلات (هایپرتونی) میتوانند شامل موارد زیر باشند:
* شرکت در جلسات کاردرمانی برای بهبود دامنه حرکتی و انجام تمرینات منظم بر اساس محدودیتها و مشکلات کودک
* تزریق موضعی بوتاکس (سم بوتولینوم) در عضلات آسیب دیده برای قطع کردن سیگنالهای عصبی
* مصرف داروهای شل کننده عضلانی برای کاهش اسپاسم عضلانی
* درمان هرگونه بیماری زمینه ای که علامت آن هایپرتونی میباشد
همچنین روش های درمانی بر بهبود تحرک و ایمنی کودکان مبتلا به سفتی عضلات (هایپرتونی) نیز تمرکز دارد. خصوصا، در نظر داشتن خطر افتادن و سقوط کودک که میتواند منجر به شکستگی و آسیب دیده گی استخوانها شود، بسیار اهمیت دارد. بسیاری از کودکان مبتلا به هایپرتونی شدید از وسایل حرکتی مختلفی به عنوان گزینه های ایمن تری برای حرکت استفاده میکنند.
چه مدت زمانی پس از شروع روشهای درمانی، کودک مبتلا به سفتی عضلات (هایپرتونی) بهبود می یابد؟
در نظر داشته باشید که سفتی عضلات (هایپرتونی) یک مشکل مادام العمر میباشد که میتواند در طول زمان و با به کاربردن روشهای درمانی مناسب بهبود یابد. هدف اصلی درمان هایپرتونی، کاهش علائم و بهبود عملکرد عضلات کودک میباشد. در نظر گرفتن بازه زمانی برای بهبود کودک، به علت و شدت تشخیص هایپرتونی کودک بستگی دارد.
جلوگیری:
چگونه می توانم خطر داشتن کودکی با سفتی عضلات (هایپرتونی) را کاهش دهم؟
جلوگیری از داشتن کودک مبتلا به سفتی عضلات (هایپرتونی) دشواراست؛ زیرا اغلب نمیتوان از علت ایجاد آن جلوگیری کرد. خصوصا اگر علت ایجاد آن با یک بیماری زمینه ای مرتبط باشد. پزشک متخصص زایمان، شما را راهنمایی خواهد کرد تا درباره گزینه‌های موجود برای به دنیا آوردن نوزادتان به ایمن ترین روش، جلوگیری از آسیبهای زایمان و عوارض مرتبط با زایمان زودرس که میتوانند منجر به ایجاد هایپرتونی در کودک شوند، آگاه شوید.
چشم انداز/ پیش آگهی:
چنانچه کودک مبتلا به سفتی عضلات (هایپرتونی) داشته باشم، چه شرایط و مشکلاتی را میبایست انتظار داشته باشم؟
هایپرتونی یک اختلال مادام العمر بوده و پیش آگهی بیمار به علت تشخیص آن بستگی دارد. برخی از کودکان پس از درمان های طولانی مدت شرایط بهتری خواهند داشت و این اختلال هیچگونه عواقبی بر سلامت کلی آنها نخواهد داشت. موارد شدید هایپرتونی میتواند با گذشت زمان بدتر شده و بر سلامت و رفاه کلی کودک شما تأثیر بگذارد؛ گاهی اوقات سفتی عضلات (هایپرتونی) منجربه بیحرکتی دائمی کودک شده و او را در معرض خطر افتادن، عفونت و زخم بستر قرارخواهد داد. درمان علت ایجاد سفتی عضلات (هایپرتونی) در کودک، میتواند آینده کودک شما را بهبود بخشد.
آیا از مشکلات مختلفی که ممکن است کودکان سی پی آنها را تجربه کنند و روش های موثر برای مدیریت و درمان آنها آگاهی دارید؟ برای آگاهی از این مشکلات مطلب زیر را مطالعه نمایید:
همه مشکلات همراه با فلج مغزی (سی پی)
زندگی با کودک مبتلا به سفتی عضلات (هایپرتونی):
چگونه باید از کودک مبتلا به سفتی عضلات (هایپرتونی) مراقبت کنم؟
آنچه اهمیت دارد این است که پس از تشخیص هایپرتونی، کودک خود را حمایت کنید. در نظر داشته باشید که ممکن است زمان بیشتری طول بکشد تا کودک شما مهارت های حرکتی مانند گرفتن اشیا، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن و... را بدست آورد؛ ولی شرکت کردن منظم در جلسات کاردرمانی، همکاری با متخصصین کاردرمانی و دنبال کردن روشهای درمانی توصیه شده سبب میشود علائم هایپرتونی در کودک کاهش یافته و کودک به نقاط عطف رشدی و تکاملی نیز دست یابد.
همانطور که کودک شما بزرگتر میشود، مراقبت های طولانی مدت مانند ادامه دادن جلسات کاردرمانی، همچنان برای بهبود تحرک او لازم خواهد بود؛ زیرا کودک بیشتر با دنیای اطراف خود درگیرشده و نیاز به یادگیری مهارت های بیشتری را نیز خواهد داشت.
برای آشنایی با مفهموم تاخیر تکاملی در کودکان، از مطلب زیر دیدن فرمایید:
توضیحات تکمیلی در مورد تاخیر تکاملی در کودکان
چه زمانی باید به پزشک متخصص و یا متخصص کاردرمانی برای بررسی وضعیت کودک خود مراجعه کنم؟
چنانچه کودک شما علائم سفتی عضلات (هایپرتونی) را نشان میدهد، برای بررسی و معاینه دقیق باید به پزشک متخصص و یا یک متخصص کاردرمانی مراجعه کنید. این علائم عبارتند از:
* مشکل در حرکت دادن بازوها، پاها و یا گردن
* در هنگام لمس عضلات کودک، سفتی احساس میکنید، خصوصا زمانی که کودک شما در حال استراحت میباشد
* عضلات کودک به صورت غیرقابل کنترلی منقبض شده و یا تکان می‌خورند
چه سوالاتی را باید از پزشک کودکم بپرسم؟
* آیا دارویی که برای درمان سفتی عضلات کودکم تجویز کرده اید عوارض جانبی دارد؟
* کودکم باید چند جلسه به کاردرمانی مراجعه کند؟
* آیا سفتی عضلات کودکم به دلیل یک بیماری زمینه ای می باشد؟
سایر سوالات احتمالی:
سفتی عضلات (هایپرتونی) چه تفاوتی با شلی عضلات (هیپوتونی) دارد؟
سفتی عضلات یا هایپرتونی به معنای تون عضلانی بالا و بیش از حد بوده و شلی عضلات یا هیپوتونی عکس این حالت می باشد؛ یعنی تون عضلانی پایین. هیپوتونی با نام «سندرم نوزاد فلاپی» نیز شناخته میشود، زیرا عضلات کودک در هنگام حرکت بدن مقاومتی نشان نداده و به کودک حالت شل و سستی می‌دهند.
برای آشنایی با مفهموم تون عضلانی بالا در مقایسه با تون عضلانی پایین، از مطلب زیر دیدن فرمایید:
تون عضلانی غیر طبیعی در کودکان فلج مغزی
ترجمه توسط تیم پژوهشی کلینیک کاردرمانی جسمی ایران
گزارش