حافظه کوتاه مدت در کودکان و راه‌های تقویت آن
- توضیحات
مواردی که در این مقاله در مورد حافظه کوتاه مدت کودکان به آن می‌پردازیم:
- تعریف حافظه
- انواع حافظه و عملکرد آن‌ها
- ضعف در حافظه کوتاه مدت و مشکلات آن
- اهمیت تقویت حافظه کوتاه مدت
- راه‌های تقویت حافظه کوتاه مدت
تعریف حافظه
کار حافظه ذخیره اطلاعات و یادآوری تجربیات گذشته است. ما هر روز از حافظه برای یادگیری، کار و مدیریت زندگی روزمره استفاده می‌کنیم. حافظه یکی از عوامل اصلی یادگیری و هوش است که با سایر عوامل رشدی و مهارت های تحصیلی اولیه و پیشرفت تحصیلی در کودکان پیش‌دبستانی مرتبط است.
حافظه به یادگیری و رفتار هوشمندانه کمک می‌کند برای مثال وقتی کودکی برای اولین بار با وسیله‌ای مثل سوزن مواجه می‌شود و در حین حال از خطرناک بودن آن آگاهی ندارد، به خود آسیب می‌رساند و بر اساس پاسخ دفاعی که برای بقا در انسان (و حتی حیوانات) وجود دارد، باعث می‌شود که به هنگام برخورد دوباره با آن وسیله با احتیاط رفتار کند.
مرکز جامع توانبخشی ایران به عنوان یکی از مراکز پیشرو در زمینه تقویت و درمان اختلالات حافظه در کودکان کم توان می باشد درصورت تمایل می توانید از طریق روش های زیر با ما همراه شوید
انواع حافظه و عملکرد آن‌ها
- حافظه فعال / حافظه کاری WM (Working Memory)
وظیفه حافظه فعال، ذخیره اطلاعات و دستکاری همزمان اطلاعات است. اطلاعات را نگه می‌دارد و آن ها را پردازش و سپس ذخیره می‌کند. حافظه فعال برای معنا بخشیدن به هر چیزی که در طول زمان اتفاق می افتد و برای مرتبط کردن آنچه قبلاً اتفاق افتاده و آنچه قرار است در آینده اتفاق بیفتد، مهم است.
برای مثال هنگام محاسبه صورتحساب مواد غذایی خود در حین خرید، قیمت مواد غذایی را در ذهن ذخیره می‌کنیم (ذخیره اطلاعات) و عملیات ریاضی را انجام می‌دهیم (دستکاری اطلاعات). یا زمانی که دستور پخت غذایی را برای دیگران توضیح می‌دهیم، مراحل تهیه غذا را در ذهن نگه می‌داریم و همزمان آن را توضیح می‌دهیم.
- حافظه کوتاه مدت STM (Short term Memory)
وظیفه حافظه کوتاه مدت، ذخیره موقت اطلاعات برای مدت زمان کوتاه 15-30 ثانیه است. برای مثال شماره تلفنی را به ذهن می‌سپاریم و آن را شماره گیری می‌کنیم و در نهایت پس از اتمام کار، بعد از مدتی شماره تلفن را فراموش می‌کنیم. برای غلبه بر محدودیت حافظه کوتاه مدت و حفظ اطلاعات برای مدت طولانی‌تر، باید آن را با صدای بلند یا به صورت ذهنی، تکرار کرد با انجام این کار اطلاعات دوباره وارد فرآیند کوتاه مدت می‌شود و برای مدت بیشتری نگهداری می‌شود. دو نوع حافظه کوتاه مدت داریم:
- حافظه کوتاه مدت کلامی:
حافظه کوتاه مدت کلامی مسئول ذخیره سازی و پردازش اطلاعات کلامی است. اطلاعات کلامی در سمت سمت چپ مغز شنیده و سپس در حافظه کوتاه مدت کلامی ذخیره می‌شود. در این نوع حافظه از صداها برای کمک به یادآوری اطلاعات استفاده می‌شود برای مثال وقتی در حال نوشتن هستیم حروف الفبا در ذهن ما تکرار می‌شود.
- حافظه کوتاه مدت دیداری- فضایی:
حافظه کوتاه مدت دیداری- فضایی مسئول ذخیره و پردازش اطلاعات و رویدادهای دیداری است. (بخاطر سپردن اشکال، تصاویر و ترتیب وقایع و...) اطلاعات تصویری در سمت سمت راست مغز دیده و سپس در حافظه کوتاه مدت دیداری- فضایی ذخیره می‌شود. به کودکان کمک می‌کند که ترتیب کلمات و ساختار جمله را برای یادگیری زبان بخاطر بسپارند.
بیشتر اطلاعاتی که به خاطر می‌سپاریم معمولاً از طریق دو حواس از پنج حواس ما یعنی بینایی و شنوایی به دست می‌آیند. یکی از راه‌هایی که می‌توانیم به حافظه خود کمک کنیم، استفاده از هر دو طرف مغز در حین انجام وظایف حافظه است. به عنوان مثال به شما گفته می‌شود سه کالای مورد نیاز در فروشگاه خریداری شود. در حالی که شما سعی می‌کنید اسامی کالاهای مورد نظر را به خاطر بسپارید، می توانید تصور کنید که این سه کالا را در سبد خرید خود گذاشته‌اید.
حافظه کوتاه مدت ارتباط نزدیکی با حافظه فعال دارد به این صورت که فرد باید آنچه را که شنیده یا خوانده است به خاطر بیاورد و آن فعالیت را دستکاری کند و تغییر دهد.
- حافظه بلند مدت LTM (long term memory)
وظیفه حافظه بلند مدت، ذخیره و ثبت وسیع دانش و اطلاعات و رویدادها به مدت طولانی است.
برای مثال یادآوری یک روز مهم در گذشته دور (خاطرات دوران کودکی، فارغ التحصیلی، عروسی، و...)، و مهارت‌هایی که در دانشگاه یا محیط کار آموخته‌ایم و بعد از گذشت مدت‌ها، از آن استفاده می‌کنیم.
دو تفاوت بین حافظه‌های کوتاه‌مدت و حافظه بلندمدت وجود دارد:
- مدت زمان ذخیره سازی اطلاعات: اطلاعات در حافظه کوتاه مدت، بعد از مدتی از بین می رود اما در حافظه بلند مدت ماندگار است.
- ظرفیت: تفاوت ظرفیت به این معنی است که در حافظه کوتاه مدت در تعداد موارد ذخیره شده، محدودیت وجود دارد.
حافظه کوتاه مدت و حافظه فعال به شما امکان ذخیره و استفاده از اطلاعات موقت را می دهد، در حالی که حافظه بلند مدت خاطرات و اطلاعات را به صورت دائمی نگه می دارد.
ضعف در حافظه کوتاه مدت و مشکلات آن
بسیاری از دانش آموزان که مشکلات حافظه دارند، دانش آموزانی هستند که در ثبت اطلاعات در حافظه کوتاه مدت دچار نقص هستند و اغلب در بخاطر سپردن بحث‌های کلاسی یا آنچه که در طول مکالمات و سخنرانی ها گفته شده است و یا آنچه به تازگی خوانده اند، مشکل دارند.
اختلال حافظه کوتاه مدت کلامی یکی از ثابت‌ترین نقص‌های مشاهده شده در اختلالات خواندن (نارساخوانی) است که به دلیل ضعف در شناسایی حروف و کلمات، ممکن است به طور قابل توجهی یادگیری مهارت خواندن را برای کودکان دشوار کند. حافظه کوتاه مدت برای رمزگشایی ضروری است، بخصوص برای یادآوری صداها و در عین حال و ترکیب آن‌ها برای تولید کلمه. کودکانی که در حافظه کوتاه مدت دچار نقص هستند، مهارت خواندن ضعیف‌تر و دقت کمتری در خواندن دارند.
در کودکان در حال رشد، پیشرفت عملکرد حافظه کوتاه مدت در رشد زبان شفاهی و نوشتاری تاثیرگذار است. بنابراین نقص در حافظه کوتاه مدت باعث افزایش مشکلات یادگیری در این کودکان می‌شود.
مشکلات حافظه، رشد زبان و مهارت‌های حرکتی را به تاخیر می‌اندازد اما والدین می‌توانند به کودکان در یادگیری مهارت‌های حافظه کوتاه مدت کمک کنند که در فراگیری مهارت‌های خواندن و نوشتن دچار مشکل نشوند.
یکی از زمینه‌هایی که در اختلالات خواندن (نارساخوانی) و اختلالات یادگیری در جلسات گفتاردرمانی توسط گفتاردرمانگر ارزیابی می‌شود، ارزیابی انواع حافظه و شناخت نقایص آن است.
گفتاردرمانگران بخش جدایی ناپذیر از تیم مداخله خواندن دانش آموزان هستند، حتی اگر کودک فقط در خواندن مشکل داشته باشد نه گفتار. آن‌ها می‌توانند به این دانش‌آموزان کمک کنند که مهارت رمزگشایی حروف و خواندن را بهبود بخشند و یاد بگیرند چگونه صداها با هم ترکیب می‌شوند که کلمات را بسازند.
اهمیت تقویت حافظه کوتاه مدت
یکی از زمینه هایی که حافظه کوتاه مدت کودک در آن درگیر می‌شود مسئله درس خواندن و تحصیل است. حل مسائل ریاضی یک فعالیت مهم برای کودکان است و یادگیری شمارش و انجام عملیات ریاضی بخشی از فعالیت های روزانه کودکان می شود.
هنگامی که کودکان نیاز به حل یک مسئله دارند، مهارت هایی مانند حافظه کوتاه مدت کلامی، دیداری-فضایی و حافظه فعال را به کار می‌گیرند. این مهارت‌ها به کودکان اجازه می دهد اطلاعات را در حافظه خود حفظ کنند، دنباله ای از مراحل را که در ذهن دارند دنبال کرده و اطلاعات را پردازش کنند که همه این مراحل برای تکمیل یک کار ضروری است. در حین حل مسئله ریاضی، کودکان باید اطلاعات جزئی را در ذهن داشته باشند و همزمان اطلاعات را پردازش کرده و عملیات را برای رسیدن به یک راه حل اجرا کنند.
تغییراتی که در رشد عملکرد حافظه کوتاه مدت کلامی ایجاد می‌شود از طریق تجربه کودک از محیط اطراف است که باعث رشد حافظه کوتاه مدت می‌شود. آیتم‌هایی که اغلب در محیط زبانی با آن‌ها مواجه می‌شوند (تکرار می‌شوند)، برای یادگیری موثرتر خواهند بود و منجر به افزایش شناسایی آیتم‌ها و توالی آن‌ها در طول زمان رشد می شود.
حافظه کوتاه مدت کلامی برای یادگیری واژگان، مورد نیاز است. یادگیری خواندن توانایی مهمی است که کودکان باید در سال های اولیه آن را بیاموزند. بین حافظه کوتاه مدت کلامی، حافظه فعال و مهارت های سواد آموزی اولیه رابطه وجود دارد و با یادگیری واژگان در سال های پیش دبستانی و مهدکودک مرتبط هستند و به پیشرفت خواندن در سال های اول دبستان کمک می کنند.
راه‌های تقویت حافظه کوتاه مدت در کودکان
- مجموعه ای از وسایل را در مقابل کودک قرار دهید و از او بخواهید چشمان خود را بندد یا برگردد و آن‌ها را نام ببرد یا در آن حین یک یا دو مورد از وسایل را بردارید و از او بخواهید آنچه را که کم شده است به خاطر بیاورد.
-
- با استفاده از کارت های رنگی، تصاویر، حروف، اعداد...
تعدادی کارت را جلوی کودک بگذارید، تصاویر و یا رنگ های مشابه را به صورت پراکنده بچینید و کارت ها را برگردانید، در یک زمان دو کارتی را که کودک انتخاب می‌کند برگردانید، تا زمانی که یک جفت را مطابقت دهد. بازی را ادامه دهید تا همه جفت ها مطابقت داشته باشد.
- بیش از یک حس را در گیر کنید
بازی خود را چند حسی کنید. با ایجاد الگوهایی برای فرزندتان از تمام بدن خود استفاده کنید. دست زدن، پا زدن، پریدن... . بسیاری از کودکان هنگام حرکت، یادگیری بهتری دارند.
- تنظیم و ترتیب توالی یک فرآیند
برای کودکان کوچک تر عالی است. به این صورت که کودک باید ترتیب صحیح را انجام دهد. مانند برنامه صبگاهی، دستور غذا یا یک داستان...
- آموزش دادن به دیگران
آموزش دادن به دیگران باعث می شود که به آنچه می داند فکرکند و آن را به روشی متفاوت به ذهن بسپارد تا بتواند اطلاعات را به دیگران ارائه دهد.
کلمات کلیدی: حافظه، حافظه فعال، حافظه کوتاه مدت، حافظه بلند مدت، سواد آموزی
ترجمه توسط تیم پژوهشی مرکز جامع توانبخشی ایران