تورتیکولی

تورتیکولی یا کجی گردن بیماری است که باعث می‌شود گردن فرد به یک سمت بچرخد. این عارضه بیشتر در کودکان رخ خواهد داد. اما بروز آن در بزرگسالان هم دور از انتظار نیست.

عمده دلیل آن در بزرگسالان خوابیدن در شرایط و وضعیت نامناسب است. به گونه‌ای که به سر و گردن فرد فشار مضاعف وارد خواهد شد. در نتیجه گردن فرد برای مدتی کج خواهد شد و حرکات گردن وی حالتی ربات گونه به خود خواهد گرفت. در این نوشته کلینیک توانبخشی ایران به بررسی بیماری تورتیکولی خواهیم پرداخت و سعی می‌کنیم جنبه‌های مختلف آن را برای شما روشن‌تر کنیم. 

تورتیکولی چیست؟

تورتیکولی عارضه‌ای است که در آن سر فرد به یک سمت چرخیده است به شیوه‌ای که فرد توانایی برگرداندن سر به خط وسط بدن یا طرف مقابل را نخواهد داشت. تورتیکولی یا تورتیکولیس (torticollis) عبارتی لاتین است که از ترکیب دو کلمه tortus به معنای پیچ خورده و collum به معنای گردن به وجود آمده است. به همین دلیل  در فارسی هم به آن کجی گردن گفته می‌شود. 

دلیل اصلی تورتیکولیس را می‌توان در عضله استرنوکلوئیدوماستوئید جستجو کرد. این عضله از استخوان جناغ و ترقوه سرچشمه گرفته و به استخوان جمجمه در پایین و پشت گوش متصل خواهد شد. با توجه به این که این عضله در هر دو طرف گردن وجود دارد، انقباض همزمان آن‌ها کمک خواهد کرد که سر فرد به جلو خم شود. همچنین انقباض یک طرفه آن باعث می‌شود که سر فرد به یک سمت چرخیده و چانه فرد رو به بالا قرار گیرد (همان حالتی که در تورتیکولی دیده می‌شود).

بنابراین اگر یکی از عضلات استرنوکلوئیدوماستوئید فرد دچار عارضه شود این احتمال وجود دارد که گردن فرد به یک سمت کج شود. 

علایم تورتیکولی

علایم تورتیکولی

علامت‌ها و نشانه‌های تورتیکولی به صورتی هستند که در نگاه اول نظر بیننده را به خود جلب خواهند کرد. برخی از این علایم به مرور بدتر خواهند شد و برخی دیگر به راحتی با چند جلسه قابل درمان هستند. شناخت علایم این بیماری کمک خواهد کرد که راحت‌تر آن ا شناسایی کنیم و برای درمان اقدام کنیم. مخصوصا که کجی گردن بیشتر در نوزادان و کودکانی بروز پیدا می‌کند که توانایی بیان کردن مشکل خود را ندارند. شناخته‌شده‌ترین علایم تورتیکولی شامل موارد  زیر است:

1- کجی گردن

همان طور که از اسم این اختلال استنباط می‌شود، شایع‌ترین علامت آن کجی گردن است. به صورتی که صورت به یک سمت چرخیده و چانه فرد رو به بالا قرار گرفته است. البته در حالتی که هر دو عضله استرنوکلوئیدو ماستوئید منقبض باشند، سر فرد به جلو خم خواهد شد نه به طرفین. همچنین حالت‌های دیگری هم امکان پذیر است که در آن‌ها سر فرد به یک طرف کج شده است و همزمان چانه‌اش رو به پایین قرار می‌گیرد. چنین حالت‌هایی به خاطر سایر بیماری‌ها یا مشکلات خود را نشان خواهند داد. 

2- یک شانه بالاتر از دیگری باشد

سفت بودن عضلات شانه باعث خواهد شد که شانه هم بالا بیاید. به همین دلیل در بسیاری از موارد پوزیشن فرد به هم خورده و یکی از شانه‌های وی بالاتر از شانه دیگر قرار خواهد گرفت. این علامت در افرادی که درمان مناسب را در زمان مناسبی دریافت نکرده‌اند به وضوح می‌توان دید. قرار گرفتن یک شانه بالاتر از شانه دیگر علاوه به مشکل در ظاهر ممکن است در فعالیت‌های روزانه فرد هم اختلال ایجاد کند.

3- سردرد

برخی از سردردهایی که ما روزانه با آن‌ها روبرو هستیم ناشی از تنش عضلانی است که ممکن است با میگرن اشتباه گرفته شود. تورتیکولی هم از آنجایی که با سفتی عضلات همراه است، می‌تواند سردرد را به دنبال داشته باشد. از طرفی دیگر زمانی که سر به مدت زیادی به یک طرف خم است، عضلات فرد خسته شده و ممکن است سردرد ناشی از خستگی را هم تجربه کنند. 

4- ناتوانی در چرخاندن سر به طرف دیگر

یکی دیگر از علایم شایع تورتیکولی ناتوانی فرد در چرخاندن سر به طرف مقابل خواهد بود. سفت بودن عضله استرنوکلوئیدوماستوئید باعث ایجاد این علامت خواهد شد. ناتوانی در چرخاندن سر به یک طرف در نهایت باعث خواهد شد در موقعیت‌های مختلف برای انجام کارهای خود به جای سر، تنه خود را بچرخاند. مخصوصا در موقعیت‌هایی که برای ارتباط با دیگران نیاز باش فرد مداوم روی خود را به سمت‌های مختلف بچرخاند. کودک همچنین نمی‌تواند فرد و اشیای مختلف را در محیط دنبال کند  و از بالای شانه به افراد و محیط‌های مختلف نگاه خواهد کرد. 

این علامت را در افرادی که شب در وضعیت نامناسبی به سر برده‌اند به خوبی می‌توان مشاهده کرد. 

5- اختلال در غلت زدن

غلت زدن یکی از نشانه‌ها و مراحل رشد حرکتی است. در حالت عادی فرد برای غلت زدن ابتدا سر خود را چرخانده و سپس تنه و پاها را می‌چرخاند. بنابراین در صورتی که فرد توانایی چرخاندن سر را نداشته باشد، یا نمی‌تواند مرحله غلت زدن را در زمان مناسب شروع کند یا همیشه غلت زدن را از یک طرف انجام خواهد داد. تاخیر حرکتی ناشی از این اختلال معمولا شدید نیست و کودک می‌توان در مراحل بعدی به راحتی این تاخیر را جبران نماید. 

6- پلاژیوسفالی

پلاژیوسفالی یا بدشکلی سر نوزادان یکی دیگر از علایم تورتیکولی است. در شرایطی که سر کودک همواره به یک طرف خم شده است، این احتمال وجود دارد که سر وی همواره روی یک سطح صاف مانند فرش قرار بگیرد. در نتیجه سر کودک هم در بخشی که روی فرش قرار گرفته است، حالتی صاف به خود می‌گیرد. پلاژیوسفالی در همه کودکانی که کجی گردن دارند رخ نخواهد داد. همچنین با رفع کجی گردن به صورت خود به خودی بهبود پیدا خواهد کرد. 

بخش درمان تورتیکولی یا کجی گردن با سابقه فعالیت بیش از 15 سال یکی از تخصصی‌ترین بخش‌های موسسه توانبخشی ایران می‌باشد. در این کلینیک اعظم متدهای درمانی توسط متخصصین برجسته فیزیوتراپی و کاردرمانی ارائه می‌گردد. ارائه مشاوره‌های منحصر به فرد و راهکارهای اختصاصی در منزل از نکات برجسته کلینیک ویژه ترتیکولی می‌باشد. برای استفاده از خدمات مشاوره‌ای ما می‌توانید با شماره زیر تماس حاصل فرمایید.  همچنین برای دریافت نوبت می‌توانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس کنید. 

02188242410

نوبت اینترنتی

 دلایل تورتیکولی

دلایل بروز تورتیکولی در نوزادان

دلیل اولیه‌ای که باعث بروز کجی گردن خواهد شد، کوتاهی یا اسپاسم شدید عضله استرنوکلوئیدوماستوئید است. این عارضه باعث می‌شود که سایر اجزای عضلانی گردن هم عملکرد مناسبی نداشته باشند. کوتاهی یا اسپاسم عضلانی در کودکان خود می‌تواند ناشی از دلایل دیگری باشد که  در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:

1- دلایل قبل از تولد تورتیکولی

کجی گردن ممکن است قبل از تولد بروز پیدا کند. به این معنی که در زمان تولد فرد با این اختلال به دنیا خواهد آمد. دلایل این اختلال قبل از تولد شامل موارد زیر خواهد بود:

  • نحوه قرار گیری کودک در رحم مادر؛
  • اختلال در رشد عضله استرنوکلوئیدوماستوئید؛
  • هماتوم گردن (خون مردگی) در گردن؛
  • فیبروز عضلانی (ضخیم شدن غیرطبیعی بافت عضلانی)؛
  • سندروم کلیپل فایل (یک نقص مادرزادی نادر که باعث جوش خوردن مهره‌های گردن نوزاد می‌شود).

2- دلایل تورتیکولی در حین زایمان

تورتیکول ممکن است پس از زایمان دشوار اتفاق بیفتد. به خصوص اگر نوزاد درشت باشد در حین زایمان  این احتمال وجود دارد که عضله استرنوکلیدوماستوئید کشیده شده  و دچار پارگی شود. این عارضه باعث خونریزی و کبودی در عضله می‌شود. عضله آسیب دیده باعث ایجاد فیبروز (اسکار) می‌شود که باعث کوتاه شدن و سفت شدن عضله می‌شود و سر نوزاد را به یک طرف می‌کشد. فیبروز توده‌ای را تشکیل می‌دهد که گاهی اوقات می‌توان آن را در کنار گردن حس کرد.

تورتیکولی در بزرگسالان

3- دلایل تورتیکولی بعد از زایمان و بزرگسالان

علاوه بر موارد بیان شده در برخی از موارد ممکن است فرد پس از تولد دچار این اختلال شود. حتی در برخی از موارد مشاهده شده است که کجی گردن افراد بزرگسال را درگیر خواهد کرد. دلایل اختلال در این افراد کمی متفاوت‌تر از سایر اقشار خواهد بود:

  • رفلاکس معده به مری؛
  • مشکلات بینایی؛
  • ضربه چه در زمان زایمان و چه در بزرگسالی؛
  • آرتریت گردن؛
  • سندروم ساندیفر (یک بیماری نادر که ترکیبی از رفلاکس معده به مری و اسپاسم گردنی است)؛
  • سندرم گریزل (یک عارضه نادر که ناشی از عفونت‌ سر و گردن یا جراحی‌های گوش، حلق و بینی است.

انواع تورتیکولی

برخلاف تصور عموم تورتیکولی یک بیماری با تنوع زیاد است که ممکن است در هر سنی بروز پیدا کند. در اکثر موارد کجی گردن مادرزادی است اما نوع اکتسابی آن هم در برخی از افراد دیده می‌شود. در کل می‌توان این بیماری را به انواع زیر دسته‌بندی کرد:

1- تورتیکولی موقت

تورتیکولی موقت شرایطی است که یک الی دو روز طول می کشد و معمولا خود به خود بهبود پیدا می‌کند. این عارضه بیشتر در افراد بزرگسال اتفاق خواهد افتاد. دلیل اصلی آن هم ممکن است به عفونت گوش، سرماخوردگی،‌ تورم غدد لنفاوی یا آسیبی که به سر و گوش وارد خواهد شد، بستگی داشته باشد. در برخی از موارد خوابیدن در وضعیت نامناسب هم می‌تواند عوارض مشابهی را ایجاد کند. 

2- تورتیکولی ثابت

کجی گردن ثابت حالتی است که عارضه برای مدتی طولانی باقی خواهد ماند. این نوع از اختلال در صورتی که در کودکی برای رفع آن اقدام شود ممکن است درمان پیدا کند. اما در صورتی که درمان نشود ممکن است برای همیشه باقی بماند. از این منظر می‌توان گفت که تورتیکولی ثابت هم در اثر درمان ممکن است به نوع موقت آن تغییر حالت بدهد. با این تفاوت که طول درمان آن از یکی دو روز بیشتر خواهد بود و عموما چندین ماه طول خواهد کشید. 

3- تورتیکولی اسپاسمودیک (دیستونی گردنی)

دیستونی گردنی یک اختلال حرکتی عصبی مزمن و دردناک است. این عارضه باعث چرخش غیرارادی گردن به طرفین، بالا و در برخی از موارد پايين خواهد شد. در دیستونی گردنی هر دو ماهیچه آگونیست و آنتاگونیست به طور همزمان منقبض خواهند شد. از آنجایی که عضلات آگونیست و آنتاگونیست عملکردی مخالف هم دارند در نهایت باعث قفل شدن گردن خواهند شد. علت تورتیکولی اسپاسمودیک عموما ایدیوپاتیک و ناشناخته هستند. 

افراد مبتلا به این عارضه معمولا در سنین 40 الی 60 سالگی برای اولین بار علایم بیماری را تجربه خواهند کرد. مناسب‌ترین درمان برای آن‌ها استفاده از سم بوتولینوم نوع است A است که باعث کاهش تونوس عضلانی خواهد شد. این سم همان ماده‌ای است که برای درمان کوتاهی عضلات افراد فلج مغزی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. 

این وضعیت به عنوان دیستونی دهانه رحم نیز شناخته می‌شود. 

4- تورتیکولی تروکلئار (فلج مادرزادی عصب چهارم)

کجی گردن ممکن است ناشی از اختلال عملکردی عضله استرنوکلوئیدوماستوئید نباشد. بلکه ممکن است ناشی از اختلال در عملکرد عصب تروکلئار (عصب چهارم مغزی) باشد. عصب تروکلئار عضله مایل فوقانی چشم را عصب دهی خواهد کرد. عضله مایل فوقانی چشم، قرنیه را به پایین می‌کشد و همچنین کره چشم را به سمت بینی می‌چرخاند. زمانی که این عصب دچار آسیب می‌شود عملکردهای عضله مایل فوقانی دچار احتلال خواهند شد. در نتیجه چشم به بالا و خارج می‌چرخد. 

در این حالت فرد برای جبران حرکت‌های چشم سر خود را به سمت دیگر خواهد چرخاند که باعث بروز تورتیکولی خواهد شد. علاوه بر اختلال در عصب تروکلئار، اختلال در عملکردهای عضله مایل فوقانی هم ممکن است چنین مشکلی را برای فرد ایجاد کند. 

روش تشخیص تورتیکولی

نحوه تشخیص تورتیکولی

در معاینه فیزیکی نوزاد ممکن است کج شدن گردن، برجستگی سر، تنش در عضله استرنوکلیدوماستوئید و همچنین وجود توده در قسمت میانی عضله دیده شود. علاوه بر تاریخچه پزشکی کامل و معاینه جسمی روش‌های تشخیصی دیگر مانند استفاده از MRI، سی تی اسکن و سونوگرافی هم استفاده خواهد شد. مخصوصا در زمان بارداری استفاده از سونوگرافی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. 

استفاده از الکترومیوگرافی یکی دیگر از روش‌های تشخیص تورتیکولی است. الکترومیوگرام (EMG) فعالیت الکتریکی عضلات فرد را اندازه گیری می‌کند. سپس به کمک آن می‌توان تعیین کرد که کدام عضلات عملکردی مناسب دارند و کدام عضلات وظایف خود را به خوبی انجام نمی‌دهند. در واقع استفاده از الکترومیوگرافی بیشتر برای شناخت دلیل و نوع تورتیکولی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. 

درمان تورتیکولی

آیا تورتیکولی درمان می‌شود؟

خوشبختانه در بسیاری از موارد  تورتیکولی قابل درمان است. اما برخی از شرایط می‌توانند میزان موفقیت درمان را تحت تاثیر قرار دهند. اولین مورد مهم سن کودک است. در واقع هر چه سن کودک کمتر باشد، درمان بهتر جواب خواهد داد. دومین عامل مهم در درمان تورتیکولی بیماری است که این اختلال را به دنبال داشته است. هر چه بیماری اولیه شدیدتر باشد میزان تاثیر درمان کاهش پیدا خواهد کرد. 

عامل سوم را میزان تحمل کودک در برابر تمرینات ارائه شده می‌توان تعریف کرد. به این معنی که هر چه همکاری و تحمل کودک بالاتر باشد احتمال بهبودی و پیشرفت کودک افزایش پیدا خواهد کرد. 

در نهایت می‌توان مهم‌ترین روش‌های درمان تورتیکولی را در موارد زیر خلاصه کرد:

1- کاردرمانی 

کاردرمانی را می‌توان اولین راه درمانی برای کجی گردن در نظر گرفت. کاردرمانگران با دانش خود در زمینه آناتومی بدن و همچنین تجربه بالا در کار کردن با نوزادان می‌توانند تمرینات و بازی‌های خاصی را طراحی کنند که به بهبودی فرد کمک کنند. از آنجایی که میزان همکاری کودکان می‌تواند تاثیر بسزایی در بهبودی آن‌ها داشته باشد، کاردرمانی به عنوان یک روش مبتنی بر بازی درمانی می‌تواند نقشی پررنگ در پروسه درمانی این افراد داشته باشد. 

علاوه بر آن در مواردی که تورتیکولی در بزرگسالان بروز پیدا می‌کند، کاردرمانی می‌تواند نقشی تسهیل‌گر برای حفظ شغل و توانایی‌های فرد برای انجام فعالیت‌های روزمره داشته باشد. 

در نهایت کاردرمانگران با آموزش خانواده‌ها جهت پوزیشن دهی کودکان و همچنین تمریناتی که در خانه باید انجام شوند، نقش خود در درمان کجی گردن را تکمیل خواهند کرد.

2- فیزیوتراپی

فیزیوتراپی هم به عنوان یکی از روش‌های توانبخشی می‌تواند نقش به سزایی در درمان تورتیکولی داشته باشد. فیزیوتراپیست‌ کودکان می‌توانند تمرینات مناسبی را جهت کاهش کوتاهی عضله استرنوکلوئیدوماستوئید ارائه دهند. همچنین می‌توانند به کمک تکنیک‌های نوروداینامیک عملکرد عصب‌های آسیب دیده را بهبود ببخشند. علاوه بر آن فیزیوتراپی تورتیکولی می‌تواند روی کاهش تون عضلانی و تقویت عضلات هم کار کند.

فیزیوتراپی از از تجهیزات و تکنیک‌های مختلف برای درمان استفاده خواهند کرد. برای نمونه استفاده از ماساژ و تکنیک‌های دستی می‌تواند به افزایش طول عضله کمک کند. در حالیکه استفاده از الکتروتراپی برای ایجاد تون عضلانی و حتی تحریک مجدد عضلات و نورون‌ها مورد استفاده قرار گیرند. استفاده از کینزیوتیپ هم روش دیگری است که هم توسط فیزیوتراپیست‌ها و هم توسط کاردرمانگران مورد استفاده قرار خواهد گرفت و به افزایش طول عضله کمک خواهد کرد. 

3- استفاده از اسپلینت

راه دیگری که برای کاهش کوتاهی عضله استرنوکلوئیدوماستوئید استفاده از اسپلینت یا گردنبندهایی است که وضعیت سر و گردن را در یک حالت ثابت نگه می‌دارد. استفاده از گردنبند در افرادی که میزان کجی گردن در آن‌ها از حدی بیشتر است نت مورد استفاده قرار خواهد گرفت. همچنین اسپلینت باید به تجویز کاردرمانگر، فیزیوتراپیست یا پزشک متخصص مورد استفاده قرار گیرد. برای افرادی که استفاده از اسپلینت برای آن‌ها مقدور نمی‌باشد، استفاده از کینزیوتیپ پیشنهاد می‌شود. 

4- تزریق دیسپورت و بوتاکس

در برخی از موارد که کاردرمانی و فیزیوتراپی به نتیجه دلخواه نمی‌رسند ممکن است پزشک متخصص استفاده از بوتاکس را تجویز کند. دیسپورت و بوتاکس هر دو از سم بوتولونیم تشکیل شده‌اند فقط در برخی از جنبه‌ها ساختاری با هم دیگر تفاوت دارند. این سم وارد عضله شده و بخش‌هایی از آن را فلج خواهد کرد. در نتیجه اسپاسم عضلانی کاهش پیدا خواهد کرد و در نهایت گردن فرد می‌توان به دامنه حرکتی مناسب دست پیدا کند. 

در نظر داشته باشید که استفاده از بوتاکس برای همه افراد مناسب نیست و باید به تشخیص پزشک انجام شود. همچنین بعد از تزریق برای تثبیت اثر آن باید تمرینات کاردرمانی و فیزیوتراپی به صورت جدی پیگیری شود.

استفاده از این روش در  تورتیکولی اسپاسمودیک که افراد میانسال را درگیر می‌کند، اصلی‌ترین راه درمانی است. 

5- جراحی امید آخر برای درمان تورتیکولی

اگر همه راه‌های درمانی بالا به بن بست ختم شود، کمک گرفتن از جراحی می‌تواند راه گشا باشد. برای جراحی شدت بیماری بالا باشد. همچنین در برخی از موارد ممکن است برای رفع یک اشکال ساختاری از این روش استفاده شود. برای نمونه در مواردی مانند سندروم کلیپل فایل که مهره‌های گردن به هم چسبیده‌اند، تنها روش درمانی موجود کمک گرفتن از عمل جراحی خواهد بود. توجه به این نکته هم ضروری است که بعد از جراحی نیاز است تا به کمک توانبخشی مهارت‌ها و توانایی‌های فرد دوباره به دست بیایند.

مراقبت از کودکان تورتیکولی در منزل

تمرین در منزل: درمان خانگی کجی گردن

همه نوزادان و کودکان زمان کمی را در جلسات کاردرمانی و فیزیوتراپی سپری می‌کنند. از طرفی دیگر زمانی که در خانه هستند بسیار زیاد است. بنابراین لازم است یک سری نکات را در خانه رعایت کنید تا از شدت گرفتن اختلال جلوگیری شود و در مرحله بعد کمکی باشد برای درمان بهتر تورتیکولی. خانواده‌ها لازم است در خانه به موارد زیر دقت کافی داشته باشند:

 

1- حمل کودک دچار تورتیکولی

در حالی که کودک را به صورت یک طرفه بغل کرده‌اید، پشت کودک روی سینه شما قرار دارد و قسمت سفت گردن کودک در پایین واقع می‌شود. در این حالت یک دست شما زیر سر کودک و دست دیگران باید پای کودک قرارداد دارد و بدین شکل یه قوس کلی مخالف تورتیکولی را در بدن کودک ایجاد می‌کنید. 

2- بازی با کودک در حالت دمر

قرار دادن کودک روی شکم به تقویت عضلات کمک خواهد کرد. همچنین کمک می کند که فرد راحت‌تر مراحل رشد حرکتی را طی نماید. برای به حداکثر رساندن کارایی این روش کودک را در روی شکم بخوابانید و از سمت مقابل درگیر با وی صحبت و بازی کنید. برخی از اوقات هم می‌توانید در این حالت کودک را در مقابل تلویزیون قرار دهید تا برنامه مورد علاقه خود را تماشا کند. مدت زمانی که می‌توان کودک را در حالت دمر قرار داد به وضعیت جسمانی و سن کودک بستگی دارد. در این مورد می‌توانید از کاردرمانگر کودک مشورت بگیرید.

3- فعالیت‌های کودک باید از سمت سالم انجام شود

هر چه کودک سر خود را به سمت سالم بیشتر تکان دهد به درمان تورتیکولی بیشتر کمک خواهد کرد. برای رسیدن به این هدف می‌توانید از محرک‌های مختلف استفاده کنید. برای نمونه در هنگام شیردادن به کودک طوری او را در بغل بگیرید که برای شیر خوردن مجبور شود سر را به طرف سالم بچرخاند. همچنین می‌توانید اسباب بازی‌ها و وسایل کودک را به صورتی قرار دهید که برای دسترسی به آن‌ها مجبور باشد گردن خود را به سمت سالم خم کند. 

سخن پایانی

تورتیکولی یک بیماری است که بیشتر در نوزادان اتفاق می‌افتد و از آنجایی که کودکان توانایی ابراز مشکل خود را ندارد، تشخیص زودهنگام آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. همچنین تشخیص زودهنگام آن در درمان نقشی اساسی دارد. کجی گردن باعث خواهد شد که گردن فرد به یک سمت خم شود که در نتیجه آن برخی از عملکردهای فرد تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. برای درمان این اختلال اغلب از متخصصین توانبخشی شامل کاردرمانگر و فیزیوتراپیست کمک گرفته می‌شود. اما در موارد شدیدتر می‌توان به اثر بخشی بوتاکس و عمل جراحی امیدوار بود. 

اگر سوالی در مورد تورتیکولی در ذهن شما وجود دارد که در این نوشته پاسخ آن را پیدا نکردید، می‌توانید در بخش نظرات آن را با ما در میان بگذارید.