در زندگی روزمره، ما دائما در تعامل با محیط اطرافمان هستیم. براي بهبود تعاملات با محیط اطراف، داشتن مهارت آگاهي فضايي بسيار اهميت دارد. اما منظور از آگاهي فضايي دقيقا چيست؟
آگاهي فضايي (Spatial Awareness)، به توانایی فرد در آگاهی از موقعیت اشیای موجود در اطراف و موقعیت بدنش در ارتباط با آنها اشاره دارد.

بنابراين، به چه دلایلی داشتن مهارت آگاهي فضايي اهميت دارد؟ چگونه مي توانيد مشکلات مرتبط با آگاهی فضایی را تشخیص دهید؟
براي يافتن پاسخ اين سوالات، مطلب زیر را مطالعه نمایید.

چرا داشتن مهارت آگاهي فضايي اهمیت دارد؟

آگاهي فضايي به ما این امکان را می دهد که نسبت به اشياي موجود در محیط اطرافمان و همچنین موقعيت خودمان نسبت به آنها آگاه باشيم.

داشتن اين توانايي به دلايل مختلفي اهميت دارد، از جمله:

• موقعيت مكاني:آگاهي فضایی زمینه‌ای را برای درک موقعیت اشیاء فراهم می‌کند. برای مثال، درک اینکه یک فنجان بر روي ميز قرار دارد و يا در زير آن.
• تحرك: داشتن آگاهي فضايي مي تواند شما را از نحوه حرکت افراد و اشیاء در محیط آگاه سازد. بنابراين آگاهي فضايي مي تواند به شما كمك كند تا در محيط اطراف خود، جهت يابي و حركت كنيد.
• اجتماعي: آگاهی فضایی می تواند بر عملکردهای اجتماعی فرد مانند حفظ فضای شخصی تأثیر بگذارد.
• خواندن و نوشتن: درك مكاني برای فهميدن ساختار جمله و دستور زبان، مورد نياز است.
• رياضيات: برخي از مفاهيم رياضي نيز به آگاهي فضايي نياز دارند. مثال هاي آن شامل هندسه و مرتب کردن و یا به ترتیب قرار دادن اعداد مي باشد.

همچنين آگاهی فضایی با مفهوم دیگری به نام حس عمقي (Proprioception) مرتبط مي باشد.
حس عمقي به آگاهی شما از بدن و اندام هايتان در فضای اطرافتان اشاره دارد.
به عنوان مثال، هنگامی که برای گرفتن يك مداد به آن طرف میز می رسید، از حس عمقي استفاده می کنید تا بدانید عضلات بازوی خود را چقدر باید حرکت دهید تا بتوانید چنين حرکتي را انجام دهید. همچنین برای سنجش فاصله بین خودتان و مداد، از آگاهی فضايي استفاده می کنید.

 آیا می دانید اختلال یکپارچگی حسی یا پردازش حسی به چه معناست؟ با حواس درگیر در یکپارچگی حسی آشنایی دارید؟ برای پاسخ دقیق این سوالات، مطلب زیر را مطالعه نمایید:

اختلال پردازش حسی یا یکپارچگی حسی چیست؟

علائم اختلال در آگاهي فضايي:

علائمي كه مي توانند نشان دهنده اختلال در مهارت آگاهی فضایی کودک باشند، عبارتند از:

• اختلال در تعیین موقعیت چیزی که می بیند، می شنود و یا احساس می کند.
• مشكلات در زمينه جهت يابي و حركت در هنگام پیاده روی و یا رانندگی در محيط اطراف.
• مشکلات در زمينه اندازه گیری فاصله از یک شی ء، به عنوان مثال در هنگام راه رفتن، رانندگی و یا دست زدن به اشياء.
• مشکل در دنبال کردن مسیر و یا خواندن نقشه.
• سردرگمی در تعيين جهت هایی مانند چپ در مقابل راست و بالا در مقابل پایین.
• مشکل در خواندن، نوشتن و یا ریاضیات.

• شناخت ضعیف در تعیین حریم شخصی، که ممکن است منجر به ایستادن خیلی نزدیک و یا خیلی دور از دیگران شود.
• مشکلات در زمينه هماهنگی، که می تواند شامل مواردی چون كلامزي (دست و پا چلفتي) بودن، مشکل در پرتاب كردن و یا گرفتن اشیاء و یا مشکل در لباس پوشیدن شود.

آیا می دانید اختلال در مهارت برنامه ریزی حرکتی باعث می شود که برای کودکتان اصطلاح  کلامزی یا دست و پا چلفتی بکار برده شود؟ برای آشنایی دقیق، مطلب زیر را مطالعه نمایید:

اهمیت مهارت برنامه ریزی حرکتی در کودکان و تمرینات تقویت آن

چه عواملی می توانند سبب اختلال در درک فضایی شوند؟

* در کودکان:

در اكثر کودکان، آگاهي فضايي در سنین بسیار کم ايجاد مي شود. به عنوان مثال، کودک ممکن است حرکات والدین را هنگام عبور از اتاق ردیابی کرده و یا کودکان کوچک شروع به دستکاری و مرتب كردن اسباب بازيها می کنند. برخی از کودکان ممکن است در ايجاد آگاهی فضايي مشکل داشته باشند.

برخی از مشكلات مرتبط با سلامتی وجود دارند که ممکن است بر ايجاد و تكامل آگاهي فضايي در کودکان تأثیر بگذارند، از جمله:

• نابینایی جزئي یا کامل
• اختلال طیف اوتیسم (ASD)
• دیس پراکسیا (Dyspraxia)
• فلج مغزی
• سندرم ترنر

با مطالعه مطلب زیر، با سندرم ترنر آشنا شوید:

سندرم ترنر چیست؟ این سندرم زنانه را بیشتر بشناسید

* در بزرگسالان:

مناطق مختلفی از مغز در ايجاد آگاهی فضایی نقش دارند. نكته جالب این است که عملکردهای مربوط به آگاهی فضایی بیشتر توسط سمت راست مغز کنترل می شوند.

همچنين آسیب به این مناطق می تواند بر مهارت آگاهی فضایی تأثیر بگذارد. این گونه آسيب ها می توانند در هر مرحله از زندگی شما به دلايل مختلفي اتفاق بیفتند، از جمله:

• جراحت و آسيب ديدگي
• سکته و ضربه مغزی
• بیماری های نورودژنراتیو، مانند بیماری آلزایمر و پارکینسون

آیا مغز توانایی ترمیم خود را پس از آسیب های مغزی خواهد داشت؟ برای پاسخ این سوال، از مطلب زیر دیدن نمایید:

آیا مغز می تواند خود را ترمیم کند؟ آشنایی با مفهوم نوروپلاستیسیته پس از آسیب های مغزی

امروزه نقش تمرینات و متدهای کاردرمانی در بهبود مهارت آگاهی فضایی بسیار اهمیت یافته است. در صورت مشاهده هر گونه علائمی از اختلال در مهارت های آگاهی فضایی (Spatial Awareness) در کودکتان، با متخصصین کاردرمانی مرکز جامع توانبخشی ایران همراه شوید. مرکز جامع توانبخشی ایران با کمک مجرب ترین درمانگران در دو شعبه فعال در مرکز و غرب تهران و با بیش از دو دهه تجربه در زمینه خدمات توانبخشی تخصصی کودکان و با به کار بردن به روزترین تکنیک ها و تجهیزات آماده ارائه خدمات به عزیزان شما می باشد.
جهت مشاوره و تعیین وقت با ما همراه شوید:

02188242410

نوبت   اینترنتی

راهکارهای درماني برای تقويت آگاهي فضايي در کودکان کدامند؟

اکنون ممکن است این سوال را داشته باشید که چه فعالیت هایی برای بهبود سططح آکاهی فضایی کودکتان مفید هستند؟

برخی از فعاليت هاي زیر را با کودکتان امتحان کنید:

• در مورد موقعيت هاي مكاني صحبت كنيد: به عنوان مثال می توان يك اسباب بازی را روی میز گذاشت و در مورد محلي که اسباب بازی نسبت به میز قرار دارد (روی میز) صحبت کرد، سپس در مورد موقعيت میز (در اتاق ناهار خوری) صحبت كرد.

• در مورد فاصله ها بحث كنيد: درباره اينكه اشياء چقدر از كودكتان دور و يا به او نزديك‌اند، صحبت كنيد. اندازه گرفتن فواصل، از طريق شمردن قدم ها نیز ممکن است مفید باشد.

• اشكال و اندازه ها را آموزش دهید: به اشكال و اندازه هاي اجسام اشاره كنيد. به عنوان مثال مي توانيد بگوييد:" بشقاب تو شكل دايره هست" يا " اين مكعب از اون مكعب بزرگتره."

• مسيرها را بررسي كنيد: به كودك خود دستورالعمل هاي ساده بدهيد، مانند "دست چپت رو تکون بده" یا "برو جلو و دور درختچه بچرخ". همچنین می توانید یک اسباب بازی را پنهان کرده و كودك را راهنمایی كنيد تا آن را در كجا پيدا كند.

• بازي كنيد: بازی ها و فعالیت های مختلف می توانند به کودک در یادگیری آگاهی فضایی کمک کنند. به عنوان مثال می توان به بازی با مكعب ها، كامل كردن پازل، بازي معلم ميگه (در انگلیسی: سايمون ميگه: Simon Says) و يا بازي من جاسوسي مي كنم اشاره كرد.

• تحرك داشته باشيد: رفتن به زمین هاي بازی و تشويق كردن کودکتان برای بازی با انواع تجهیزات و وسايل بازي را در نظر در نظر داشته باشید. علاوه بر این، فعالیت های ورزشي مانند بازي با توپ و گرفتن آن نيز ممكن است مفيد باشند.

با شناخت علائم اولیه اختلال در آگاهی فضایی در کودکان و شرکت در فعالیت های هدفمند، والدین و مراقبان کودک می توانند به بهود سطح آگاهی فضایی کودکان خود کمک کنند.

با خواندن مطلب زیر، با چند فعالیت مفید برای تقویت مهارت های حرکتی درشت در کودکان آشنا شوید:

8 فعالیت برای تقویت مهارت های حرکتی درشت در کودکان

والدین کودکانی که چالش های بیشتری دارند، می بایست به متخصصان کاردرمانی مراجعه کرده و از تمرینات و حمایت های حرفه ای یک متخصص کاردرمانی بهره مند شوند. متخصصان کاردرمانی می توانند فعالیت ها و تمرینات مناسب را بر اساس مشکلات و نیازهای خاص هر کودک و برای بهبود سطح آگاهی فضایی او برنامه ریزی کنند.    

آیا با مفهوم و اهمیت مهارت عبور از خط وسط بدن و تمرینات مناسب برای تقویت آن آشنایی دارید؟ مطلب زیر را مطالعه فرمایید:

همه چیز درباره توانایی عبور از خط وسط بدن در کودکان

آیا اختلال در آگاهی فضایی در بزرگسالی درمان می شود؟ 

در بخش قبلي در مورد اینکه شما چگونه و با انجام چه فعاليت هايي می توانید مهارت هاي آگاهی فضایی را در کودکان بهبود بخشید، را توضیح دادیم؛ ولي این سوال مطرح است كه آیا در بزرگسالی نیز فعاليت هايي وجود دارند که بتوانند به بهبود آگاهی فضايي کمک کنند؟ پاسخ این  است:بله.
شما می توانید پيشنهادات زير را امتحان كنيد:

• يك سرگرمي جديد را انتخاب كنيد: برخي از سرگرمي ها به ارتقاء سطح آگاهي فضايي كمك مي كنند، مانند عكاسي و نقاشي.

• بازي هاي ويدئويي را امتحان كنيد: روي بازیهایی تمرکز کنید که در آنها مي بايست اشياء را دستکاری کرده و آنها را جابجا کنید. به عنوان مثال، مطالعه اي نشان داده است كه بازي تتريس(خانه سازي) مهارت هاي فضایی را در بزرگسالان بهبود مي بخشد.

• براي بازي كردن وقت بگذاريد: همانند کودکان، بازیها و یا فعالیتهای مختلفی را که ممکن است به بهبود آگاهی فضایی کمک کنند، را انجام دهید؛ مانند درست كردن پازل ها، بازیهاي مرتبط با حافظه بينايي و بازي شطرنج.

• فعال بمانيد و تحرك داشته باشيد: ورزش در هر سنی خوب و مفيد است. یک منبع مطالعاتي معتبر در سال 2014 نشان داد كه ورزش هاي مقاومتی ممکن است به بهبود آگاهی فضایی در افراد مسن نیز کمک کنند.

با مطالعه مطلب زیر، با بیماری پارکینسون، علت ایجاد آن و روش های تشخیص و درمان آن آشنا شوید:

پارکینسون چیست؟ زنگ خطری که باید جدی گرفته شود

سخن آخر:

آگاهی فضایی به آگاهی از محیط اطراف و موقعیت فرد نسبت به آن اطلاق می شود. آگاهي فضایی، یک مهارت مهم می باشد که بر انجام فعالیت های روزانه، مهارت های اجتماعی، مهارت های حرکتی و تحصیلی اثر می گذارد؛ مانند دانستن موقعيت مكاني، فاصله و فضای شخصی.

کودکان معمولاً در سنین بسيار كم شروع به ايجاد آگاهی فضایی می کنند. با این حال، برخی از مشكلات و بیماریها، ممکن است بر سطح آگاهي فضايي تأثیر بگذارند. همچنين، آسیب به مناطقی از مغز که با مهارت آگاهی فضایی مرتبط است نیز می تواند منجر به بروز مشکلات در زمينه آگاهی فضایی شود.
شما مي توانيد با صحبت در مورد موقعيت مکاني، فاصله و اندازه اشیاء، آگاهی فضایی را در کودکان ارتقاء دهید. فعالیت هایی مانند خانه سازي با مكعب ها و یا بازی هايي مانند بازي معلم ميگه (در انگلیسی: سايمون ميگه: Simon Says) نیز ممکن است برای کودکان مفید باشند.

چه فعالیت هایی برای کودکان پیش دبستانی مناسب هستند؟ برای پاسخ این سوال، از مطلب زیر دیدن نمایید:

این 8 فعالیت را برای کودکان پیش دبستانی به خاطر بسپارید

با شناخت علائم اولیه اختلال در آگاهی فضایی در کودکان و شرکت در فعالیت های هدفمند، والدین و مراقبان کودک می توانند به بهود سطح آگاهی فضایی کودکان خود کمک کنند.

در نظر داشته باشید کودکانی که چالش های بیشتر و مهم تری دارند، نیاز به ارزیابی و حمایت حرفه ای متخصصان کاردرمانی دارند. متخصصان کاردرمانی می توانند براساس نیازها و چالش های خاص هر کودک، فعالیت ها و تمرینات مناسب را برای بهبود آگاهی فضایی او برنامه ریزی کنند.
بزرگسالان  نیز می توانند با حفظ تحرک، انجام سرگرمی هايي مانند عکاسی و یا درست كردن پازل و فعالیت های ورزشی، برای بهبود بخشيدن به آگاهی فضایی خود تلاش کرده و در صورت نیاز بیشتر به متخصصان کاردرمانی مراجعه کنند.

 با خواندن مطلب زیر، با اهمیت مهارت هماهنگی چشم و دست در کودکان به عنوان یک مهارت درکی-حرکتی آشنا شوید:

اهمیت هماهنگی چشم و دست در کودکان

ترجمه توسط تیم پژوهشی کاردرمانی مرکز جامع توانبخشی ایران