در دنیای رشد نوزادان، رفلکس مورو که به آن رفلکس استارتل نیز می‌گویند، نقش مهمی ایفا می‌کند. این پاسخ غیر ارادی و خودکار یکی از جنبه‌های جذاب رفتار یک نوزاد است. رفلکس مورو به عنوان یکی از مهم‌ترین رفلکس‌های دوران نوزادی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

شناخت این رفلکس به تشخیص بیماری‌های احتمالی کمک خواهد کرد و باعث می‌شود که خانواده‌ها دید درست‌تری نسبت به رشد کودک خود داشته باشند.  در این راهنمای جامع، ما به بررسی رفلکس moro می‌پردازیم و همه چیز را از تعریف و نحوه عملکرد گرفته تا اهمیت آن در رشد اولیه کودک و اینکه چگونه والدین و مراقبان می‌توانند آن را به طور موثر مدیریت کنند، پوشش خواهیم داد.

رفلکس مورو یا استارتل چیست؟ 

رفلکس مورو یک پاسخ خودکار و غیرارادی است که در برابر صدای ناگهانی، تغییر موقعیت بدن یا احساس ناامنی ایجاد می‌شود.. به این صورت که در برابر یک محرک ناگهانی کودک دستان خود را از شانه، آرنج و مچ دست باز خواهد کرد. همچنین کودک انگشتان دست را باز خواهد کرد به شیوه‌ای که کف دست رو به بالا باشد. این رفلکس حالتی مانند مات و مبهوت بودن در صورت کودک ایجاد می‌کند. چرا که کودک نمی‌تواند دلیل محرک را درک کند. رفلکس استارتل در حالت طاقباز یا زمانی که کودک در بغل یک نفر است، اتفاق می‌افتد. این رفلکس در کودکان تازه متولد شده و نوزادن کوچک وجود دارد و با بالغ شدن سیستم عصبی نوزاد به تدریج از بین می‌رود.

مکانیسم عمل رفلکس مورو 

رفلکس مورو یک مکانیسم بقا است که ممکن است ریشه‌های تکاملی داشته باشد. اعتقاد بر این است که این واکنشی است که به محافظت از انسان‌های اولیه و اجداد پستانداران آن‌ها در برابر افتادن از درختان کمک می‌کرده است. هنگامی که کودک یک اختلال ناگهانی یا یک تهدید بالقوه را تجربه می‌کند، واکنش طبیعی بدن او مبهوت شدن و گسترش اندام‌های خود است. این واکنش احتمالا تلاشی بوده است برای گرفتن چیزی و نجات خود از افتادن.

این رفلکس شامل یک تعامل پیچیده از ورودی حسی و پاسخ‌های حرکتی است. در ادامه یک تفکیک گام به گام از نحوه عملکرد آن را بیان می‌کنیم:

ماشه (Trigger): یک محرک خارجی، مانند صدای بلند یا یک حرکت ناگهانی، رفلکس مورو را تحریک می‌کند.

مرحله اکستنشن (Extension Phase): در پاسخ به ماشه، دست‌ها و پاهای کودک ناگهان به سمت بیرون کشیده می‌شوند.

فاز قوس (Arching Phase): پشت نوزاد کمی قوس می‌شود.

مرحله انقباض(Contraction Phase): پس از کشش و قوس دادن، بازوها و پاهای کودک به سمت بدن خود برمی‌گردند، که اغلب شبیه به حرکت در آغوش گرفتن است.

گریه (Crying): در بسیاری از موارد، رفلکس مورو با گریه یا سر و صدا همراه است، زیرا کودک ورودی حسی و ناراحتی ناگهانی را پردازش می‌کند.

درک مکانیسم این رفلکس به والدین و مراقبان کمک می‌کند تا تشخیص دهند که چه زمانی رخ می‌دهد و به طور مناسب برای آرامش و اطمینان دادن به نوزاد واکنش نشان دهند.

زمان شروع و پایان رفلکس مورو

به عنوان بخشی از رشد اولیه کودک، رفلکس مورو یک رفلکس اولیه در نظر گرفته می‌شود. رفلکس‌های اولیه پاسخ‌های خودکاری هستند که در بدو تولد وجود دارند و با توسعه عملکردهای حرکتی و حسی پیشرفته‌تر به تدریج ناپدید می‌شوند.

رفلکس مورو معمولا اندکی پس از تولد ظاهر می‌شود. همانطور که نوزاد رشد می‌کند و سیستم عصبی او بلوغ بیشتری پیدا می‌کند، کنترل وی روی حرکات و واکنش‌ها افزایش خواهد یافت. رفلکس استارتل در نهایت با حرکات و رفتارهای ارادی جایگزین می‌شود.

کاهش تدریجی این رفلکس از 12 هفتگی شروع خواهد شد و معمولا در سن 6 ماهگی کلا ناپدید می‌شود. بنابراین می‌توان گفت:

زمان شروع رفلکس مورو: بدو تولد
زمان پایان رفلکس مورو:‌ 6 ماهگی.

رفلکس مورو در خواب

رفلکس moro ممکن است در خواب هم رخ دهد. اتفاقا اگر محرک شدید باشد واکنش کودک در خواب بیشتر از حالت عادی خواهد بود. چرا که کودک در این حالت ترس بیشتری را تجربه خواهد کرد. البته با افزایش سن باید این علایم کاهش پیدا کند. در حالی که رفلکس به خودی خود دلیل مستقیم مشکلات خواب نیست، اما می‌تواند خواب کودک را مختل کند. هنگامی که رفلکس مورو در طول خواب تحریک می‌شود، نوزادان ممکن است از خواب بیدار شوند. برای جلوگیری از بد خواب شدن کودک خود تلاش کنید تا حد ممکن محرک‌های بیرونی را کاهش دهید و محیط آرامی را برای خواب کودک فراهم کنید. همچنین استفاده از پستانک در حین خواب و خواباندن کودک به حالت دمر به کاهش این رفلکس کمک خواهند کرد. 

کلینیک کاردرمانی ایران به عنوان یکی از باسابقه‌ترین کلینیک‌های تهران آماده ارائه بهترین خدمات به مراجعان گرامی است. چنانچه رفلکس مورو بعد از 6 ماهگی در کودک وجود دارد باید یک کاردرمانگر آن را بررسی و ارزیابی کند. برای دریافت مشاوره رایگان می‌توانید با شماره زیر تماس حاصل فرمایید. همچنین جهت دریافت نوبت آنلاین می‌توانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس کنید:

02188242410

نوبت  اینترنتی

محرک‌های رفلکس استارتل

در بخش‌های قبل بیان کردیم که برخی از محرک‌ها یا اصطلاحا ماشه‌ها بروز این رفلکس را به دنبال دارند. رفلکس استارتل با هر گونه تغییر ناگهانی در تحریک حسی ایجاد می‌شود. تعداد این محرک‌ها بسیار زیاد است، اما موارد رایج عبارتند از:

صدای بلند؛

حرکات ناگهانی یا لمس ناگهانی؛

تغییر ناگهانی در شدت نور؛

هر اتفاقی که کودک را از تعادل خارج کند، مانند افت ارتفاع (مثلا هنگام قرار دادن در تخت خواب، بیرون آوردن از وان حمام)؛

تغییر جهت سر یا بدن نوزاد.

برخی از این محرک‌ها ممکن است آنقدر جزئی باشند که متوجه آن‌ها نشوید. با این حال، برای کودک شما که تا به حال به زندگی در رحم مادر محیط آرامی داشته است، حتی کوچک‌ترین تغییرات می‌تواند رفلکس مورو را تحریک کند. 

نحوه ارزیابی رفلکس مورو

برای ارزیابی رفلکس مورو معمولا تلاش می‌شود که حس ترس به کودک منتقل شود. برای این کار در حالتی که کودک به پشت خوابیده است، دست‌های کودک را بالا می‌کشیم. سپس آن‌ها را رها می‌کنیم. یا سر کودک را بالا آورده و رها می‌کنیم (بلافاصله سر کودک را مهار می‌کنیم که به جایی برخورد نکند). در صورتی که کودک واکنش نشان دهد، رفلکس مورو وجود دارد. در غیر اینصورت رفکلس یا وجود ندارد یا از بین رفته است. 

آیا رفلکس استارتل آسیب‌زا است؟

رفلکس مورو یا استارتل به خودی خود آسیب‌زا نیست و در صورتی که در سن مناسب بروز پیدا کند و به موقع از بین برود، نشانی از سلامت سیستم عصبی است. اما در دو حالت از وجود یا عدم وجود آن برای تشخیص بیماری استفاده خواهند کرد. هر کدام از این حالت‌ها نشان از بیماری یا اختلالی هستند و باید جدی گرفته شوند:

1- عدم وجود رفلکس

در صورتی که در بازه تولد تا 6 ماهگی کودک رفلکس مورو وجود نداشته باشد، ممکن است کودک دچار یک اختلال یا مشکل رشدی شده باشد. آسیب هنگام تولد، زایمان سخت و طولانی، خونریزی داخل جمجمه، عفونت، ناهنجاری مغزی، ضعف عمومی عضلانی به هر علتی و فلج مغزی از نوع اسپاستیک می‌توانند رفلکس مورو را با اختلال روبرو کنند. علاوه بر آن مورو نامتقارن می‌تواند به دلیل آسیب موضعی باشد. آسیب به عصب محیطی، طناب گردنی، یا شکستگی ترقوه از علل شایع استارتل نامتقارن است و باعث مهار رفلکس در سمت آسیب دیده می‌شود. بنابراین در صورتی که این رفلکس در کودک وجود ندارد، باید دلیل آن بررسی شده و در صورت نیاز درمان صورت بگیرد. 

2- باقی ماندن رفلکس مورو پس از 6 ماهگی

در سن 6 ماهگی کودک باید رفلکس مورو از بین رفته باشد و رفلکس‌های سطح بالاتر و همچنین حرکات ارادی جای آن را گرفته باشند. در غیر این صورت فرد نمی‌تواند مراحل رشد حرکتی را به صورت مناسبی طی نماید. البته در برخی از موارد می‌توان تاخیر 1 الی 2 ماهه فرد را نادیده گرفته که به درمان نیاز ندارد. اما اگر علایم نگران کننده‌ای وجود داشته باشد یا زمان این رفلکس زمان بیشتری باقی بماند، باید برای درمان اقدام کنید. مهم‌ترین دلیلی که باعث خواهد شد که رفلکس مورو پس از 6 ماهگی هم باقی بماند، فلج مغزی از نوع اسپاستیک است.

مطلب مرتبط: رفلکس‌های کودکان فلج مغزی و راه‌های مهار آن

رفلکس مورو در کودکان نارس

نوزادان نارس رفلکس استارتل را به گونه‌ای متفاوت از کودکان معمولی تجربه خواهند کرد. این رفلکس در کودکان نارس شدیدتر خود را نشان خواهد داد. علاوه بر آن مدت زمان بیشتری باقی خواهند ماند. برای نمونه در کودکی که 7 ماهه به دنیا آمده است رفلکس مورو در 8 ماهگی از بین خواهد رفت.  این موضوع در مورد مراحل رشد حرکتی هم صحیح است. در نتیجه در مورد کودکان نارس باید کمی صبورتر باشیم و میزان نارس بودن را در ارزیابی‌ها لحاظ کنیم. 

رفلکس مورو در بزرگسالان

بغل کردن و تکان دادن کودکان به از بین رفتن رفلکس مورو کمک خواهد کرد. اما بزرگسالان ممکن است به صداها یا محرک‌های ناگهانی و شدید واکنش نشان دهند. اما روش واکنش و میزان آن با چیزی که در رفلکس استارتل دیده می‌شود، متفاوت خواهد بود. با این حال، اغلب در نوجوانان و بزرگسالانی که استرس روزمره یا ترومای غیر معمول را تجربه می‌کنند، دوباره فعال می‌شود. اگر این رفلکس فعال باشد، فرد در یک حالت استرس درونی دائمی قرار می‌گیرد و علائم نامطلوب زیادی از خود نشان می‌دهد.

عوارض باقی ماندن رفلکس استارتل 

یکی از نشانه‌های رشد طبیعی کودکان این است که در هر رفلکس در زمان خودش از بین می‌رود و توسط رفلکس‌های دیگری جایگزین خواهد شد. بنابراین زمانی که یک رفلکس بیش از حد باقی می‌ماند، رشد کودک را مختل خواهد کرد. رفلکس مورو هم  از این قاعده مستثنی نیست. مهم‌ترین عوارض باقی ماندن رفلکس مورو شامل موارد زیر خواهد بود:

• ناامنی، سازگاری ضعیف و مقاومت در برابر تغییر؛
• مشکلات توجه: حواس پرتی، حرکات و رفتار بیش فعال؛
• حساسیت به نور، صدا، لمس، بو؛
• اضطراب و ترس عمومی؛
• مشکلات دهلیزی مانند ضعف حرکتی، تعادل ضعیف و هماهنگی ضعیف؛
• اختلال در حس عمقی، مشکلات آگاهی فضایی؛
• مشکل در قضاوت سرعت، زمان و مسافت اجسام متحرک (مانند گرفتن توپ)؛
• عدم اعتماد به نفس، عزت نفس پایین؛
• به راحتی عصبانی می‌شوند و فوران‌های عاطفی دارند؛
• مشکل در خوابیدن؛
• استقامت ضعیف؛
• سیستم ایمنی ضعیف، هضم ضعیف، اغلب مستعد آلرژی، آسم یا عفونت است.

راه‌های کنترل رفلکس مورو

در صورتی که رفلکس مورو در زمان مناسب از بین نرود، احتمالا نشان از یک اختلال نورولوژیک دارد. در مرحله اول درمانگران تلاش خواهند کرد دلیل این اتفاق را پیدا کنند. سپس با توجه به ارزیابی انجام شده، تمرینات درمانی خاصی را برای کنترل رفلکس استارتل اجرا خواهند کرد. این روش‌ها فرد را برای کسب مراحل بعدی رشد حرکتی آماده خواهند کرد. در صورت مشاهده رفلکس مورو پس از 6 ماهگی می‌توانید تمرینات زیر را با هماهنگی با کاردرمانگر انجام دهید:

1- قنداق کردن کودک

یکی از روش‌های بسیار موثر در کنترل رفلکس‌ها جلوگیری از به وقوع پیوستن رفلکس است. قنداق کردن برای رفلکس استارتل همین کارکرد را دارد. چرا که مانع از انجام واکنش در فرد خواهد شد. همچنین امنیت و آرامش رحم مادر را برای کودک تداعی خواهد کرد. برای قنداق کردن کودک از یک پتو یا ملحفه سبک و خنک استفاده کنید. 

2- تقویت حرکات ارادی

در صورتی که حرکات ارادی افراد تقویت شود، به احتمال زیاد رفلکس‌های مزاحم در آن‌ها کاهش پیدا خواهد کرد. برای نمونه اگر کودک کنترل سر و گردن را کسب کند، به احتمال زیاد به زودی می‌تواند رفلکس مورو را کنترل کند. برای تقویت حرکات ارادی باید با توجه به سن کودک تمرینات را طراحی کرد. اما اگر کودک شما 6 تا 8 ماهه است می‌توانید او را در حالت چهار دست و پا نگه دارید. یا در حالت نشسته کودک را به آرامی به طرفین تکان دهید. به گونه‌ای که فرد بتواند خود را کنترل کند و نیفتد. 

3- محرک‌ها را کمتر کنید

در صورتی که محرک‌های رفلکس استارتل را را کمتر کنید، فرد کمتر این واکنش را از خود نشان خواهد داد. کاهش نور محیط، کاهش صداهای بلند و ناگهانی و اجتناب از حرکات ناگهانی در حین شیردهی یا تغذیه با بطری می‌توانند به کاهش دفعاتی که فرد دچار رفلکس مورو می‌شوند، کمک کند. همچنین پخش کردن صداهایی که به نویز سفید مشهور هستند، می‌توانند محیط آرام بخشی را برای کودک فراهم کنند. 

4- یکپارچگی حسی 

برخی از تئوری‌ها، رفلکس مورو را یکی از دلایل اختلال پردازش حسی می‌دانند. بر اساس این دیدگاه باقی ماندن رفلکس مورو پس از ماهگی می‌تواند به بیش حسی (hypersensitivity) که در واقع واکنش بیش از حد به محرک‌ها است، منجر شود. تمرینات یکپارچگی حسی می‌تواند به کنترل رفلکس استارتل کمک کند. برای بهبود این کار می‌توانید کودک را روی یک سینی فلزی قرار دهید و وی را به آرامی دور اتاق بگردانید. همین کار را با یک پتوی کوچک هم می‌توانید انجام دهید. 

نکته: هر کدام از تمرینات بالا را با هماهنگی کاردرمانگر کودک انجام دهید. چرا که برخی از تمرینات برای برخی از کودکان کاربرد نخواهد داشت. برای نمونه کودکی که تشنج دارد، نباید تمریناتی را دریافت کند که در آن‌ها سر فرد به حالت آویزان در خواهد آمد. 

5- تحریک رفلکس‌های سطح بالاتر

در هر مرحله از زندگی کودک برخی از رفلکس‌ها به وجود خواهد آمد و برخی دیگر از بین خواهند رفت. پدیدار شدن رفلکس‌های مرحله بالاتر کمک می‌کند که رفلکس‌های مراحل پایین‌تر مهار شوند. این روند کمک خواهد کرد که فرد بتواند مراحل رشدی را با سرعت مناسب‌تری طی کند. 

سخن پایانی

رفلکس مورو یا استارتل بخش طبیعی و مهمی از رشد اولیه نوزاد است و عملکردهای مهمی در رشد حسی و حرکتی دارد. درک نحوه عملکرد رفلکس مورو و دانستن نحوه مدیریت آن می‌تواند به والدین و مراقبان کمک کند تا در این مرحله از رشد، از فرزندان کوچک خود مراقبت و حمایت کنند.

به یاد داشته باشید که هر نوزادی منحصر به فرد است و آنچه برای یکی بهتر است ممکن است برای دیگری جواب ندهد. به نیازها و نشانه‌های کودک خود توجه زیادی داشته باشید و اگر در مورد رشد یا رفتار کودک خود نگرانی دارید، از راهنمایی متخصصان مراقبت‌های بهداشتی کمک بگیرید.