استفاده از اكسيژن پر فشار در درمان كودكان فلج مغزی

HBO يا اكسيژن پر فشار، قرار گرفتن فرد در معرض اكسيژن با فشار كنترل شده در مدت زمان معين يعني معمولا بين 60 تا 90 دقيقه مي باشد.

HBO عموما براي درمان مواردي مانند سوختگي‌ها, جراحات و زخمهاي سخت استفاده مي شود. در اين موارد افزايش ميزان اكسيژن خون بالاتر از 2000 درصد (البته بستگي به ميزان عمق آسيب دارد), روند بهبودي را تسهيل مي بخشد. اين افزايش ميزان اكسيژن خون, منجر به افزايش اكسيژن سلولي شده و سوخت و ساز, بهتر انجام مي شود.

اصول فيزيكي استفاده از اكسيژن پر فشار

مي دانيم كه اتمسفر تركيبي از گازهاست. يعني در حجم معيني هوا, حدود 94/20 درصد اكسيژن و 08/78 درصد نيتروژن و 4/0 درصد گاز كربنيك و باقيمانده گازها شامل هليوم, آرگون و كريپتون وجود دارد. بنابراين به طور كلي هوايي كه ماتنفس مي كنيم شامل 21 درصد اكسيژن و 79 درصد نيتروژن مي باشد. اكسيژن پر فشار استنشاق اكسيژن 100 درصد با فشاري بيشتر از فشار اتمسفر در سطح دريا(76 ميليمتر جيوه) مي باشد. اكسيژن درماني روش امني است كه فرد با استفاده فشار كنترل شده استنشاق مي كند, اين فشار باعث افزايش اكسيژن تنفسي شده و سطح اكسيژن حل شده داخل خون را كاملا بالا مي برد. اثر ثانويه افزايش اكسيژن خون, در افزايش 15 تا 20 درصدي اكسيژن بافتي مي باشد كه اين كار مي تواند سرعت بهبودي و ترميم ضايعه را بيشتر سازد. البته اين مسئله به ميزان جريان خون بافت صدمه ديده نيز بر مي گردد.

بيش از 20 تا 30 درصد سوخت بدن, در حجمي معادل 3 تا 5 درصد بدن يعني مغز و نخاع, مصرف مي شود. بنابراين در مي يابيم كه اين ساختار به طور گسترده‌اي به ميزان اكسيژن خون وابسته است.

ضايعه مغزي

اسكن صوتي مغز نشان مي دهد كه بيشتر كودكان فلج مغزی در زمان تولد ضايعه مي بينند. اگرچه ممكن است تا ماهها بعد, علايم سفتي عضلاني ظاهر نشود. در فلج مغزی, قسمت مياني نيمكره‌هاي مغز در يك طرف يا دو طرف, ضايعه مي بيند. نواحي پر خطر در قسمت مياني مغز جايي است كه فيبرهاي كنترل سلولها در نواحي خاكستري مغز, عبور كرده و به طرف نخاع مي روند و در نخاع به سلولهاي عصبي كه فعاليت عضلات دست و پا را به عهده دارند, وصل مي شوند. كمبود اكسيژن مغزي به پائين آمدن اكسيژن در مغز اتلاق مي شود و ساختاري مي باشد. اولين صدمه مغزي در اثر كمبود اكسيژن, ورم بوده كه سبب چرخه آسيب زننده‌اي مي شود و در نتيجه باعث ناتواني مغزي مي شود. ورم, يك يافته‌ي شايع در بسياري از اختلالات مغزي (سيستم اعصاب مركزي شامل مغز و نخاع) مي باشد. ورم مغزي مي تواند مستقيما توسط عوامل زيادي از جمله مشكلات قلبی, مشكلات سيستم گردش خون و عوامل سمي تأثير پذيرد. از ديگر عوامل ور م مغزي مي توان از عفونت‌ها, كمبود ويتامين و ضربه (چه مستقيم, چه ضربات زايماني) نام برد. مشكلات و بيماريهاي زمان بارداري شامل ديابت, بيماريهاي قلبي و نيز كمبود اكسيژن جنيني مي باشد. ورم مغز و نخاع و هيپوكسي مي تواند با گذشت زمان, درمان و بهبود يابد. ورم و هيپوكسي مي تواند در اثر مشكلات ديگر مغز و اعصاب نيز بيشتر بشود. ورم مغزي منجر به ميلينه شدن نورون (سلول عصبي) و مشكلات عروقي مي شود. غلاف ميلين, همان بافت سفيدي مي باشد كه روي فيبرهاي عصبي را مي پوشاند. به صورت معمول از حدود يك ماه قبل از تولد شروع به ايجاد مي كند. روند ميلينه شدن از نخاع شروع و به طرف مغز گسترش پيدا مي كند. به طوري كه قسمت پيشاني (لوب فرونتال) نيمكره هاي مغز, حدود سن 22 سالگي كامل مي شود. عروق مغز در 2 هفته آخر بارداري در رحم براي زايمان آماده مي شوند. اين مسئله باعث مي‌شود اگر كودكي به صورت نارس به دنيا بيايد, قادر به تحمل كمبود اكسيژن در طول انتقال از رحم مادر به دنياي خارج نخواهد بود و اين مسأله باعث ورم و در نتيجه كمبود اكسيژن (هيپوكسي) در مغز مياني مي شود. اين حادثه مي تواند از انتقال اوليگودندريت‌هايي كه ميلين را مي سازند و آن را به سمت سيستم اعصاب سوق مي دهند جلوگيري كند.

جهت کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره ، همچنین همراهی با تیم تخصصی کاردرمانی گفتاردرمانی و فیزیوتراپی کودکان فلج مغزی و تاخیر حرکتی با ما تماس بگیرید 66596151

آيا اکسیژن درمانی مي تواند به درمان فلج مغزی كمك كند؟

استفاده از اكسيژن پر فشار, در نواحي كه سوخت و ساز كم انجام مي شود, افزايش زيادي در دريافت اكسيژن به وجود مي آورد. اين مسأله در كاهش سفتي عضلاني, افزايش و بهبود راه رفتن, بهبود صحبت كردن و آبريزش دهان مؤثر مي باشد.

استفاده از اكسيژن پر فشار به طور مؤثري در افزايش و بهبود اكسيژن منتشر شده تأثير مي گذارد. بنابراين اكسيژن قابل دسترس در بافت را افزايش مي دهد. اين مسأله ورم مغزي را كاهش مي دهد و خون رساني را توسط ديواره بين سلولي و مويرگ خوني كامل مي كند و همچنين فاگوسيتوز (بيگانه خواري) سلولهاي سمي را عادي مي سازد و از وجود راديكالهاي آزاد تميز مي كند. همچنين سلولهاي تنبل را دوباره فعال مي سازد.

چگونه ميزان ضايعه فلج مغزی را اندازه گيري مي كنند؟

معمولا اختلال رشدي در مغز و عملكردهاي وابسته به آن, توسط SPECT (ترموگرافي كامپيوتري ك فوتونه) در اوايل تولد تشخيص داده مي شود. اين اسكن مي تواندجريان خون مشكل دار را در مغز تشخيص دهد. اين اسكن بعد از اكسيژن پر فشار نشان داد كه جريان خون مغز در اسكن نهايي SPECT افزايش نشان داده است.

چه چيزي باعث افزايش سفتي عضلات در فلج مغزی مي شود؟

در حقيقت, سلولهاي عصبي در نخاع  از كنترل مغز خارج مي شوند, بنابراين آنها پيامهايي را به عضلات مي‌فرستند كه كمترل شده نيست و اين همان روند ايجاد سفتي عضلاني است.

نواحي‌اي كه فيبرهاي عصبي از آن به طرف پاها مي روند خيلي نزديك بطن هاي مغزي هستند. در اين نواحي جريان خون كمي وجو دارد كه به دنبال اين مسأله فلج مغزي ديپلژي (درگيري بيشتر پاها و تا حد كمتري در دستها) اتفاق مي افتد كه البته در اين نوع پاراپلژي كه صدمه و ضايعه عموما در نخاع اتفاق مي افتد فرق مي كند.

چگونه مي توان به كودكان فلج مغزي كمك كرد؟

واضح است كه مناسبترين زمان براي اكسيژن درماني در شروع مراحل بيماري است نه بعد از چند ماه يا چند سال تأخير, ليكن متأسفانه تشخيص بيماي معمولا وقتي اتفاق مي افتد كه چند ماه از واقعه گذشته است.

آيا اكسيژن درماني, فلج مغزي را درمان مي كند؟

احتمالا نه! انواع زيادي از بيماران با عنوان فلج مغزي وجود دارند. ممكن است ساختار اختلال, ژنتيك يا رشدي باشد. اكسيژن درماني مي تواند در برون ده درمان دخالت كند. دلايل زيادي وجود دارد اكسيژن درماني, فعال كننده قوي درمان توانبخشي و کاردرمانی كودكان مبتلا به فلج مغزي مي باشد. بنابراين اكسيژن درماني را به عنوان ”درمان“ نمي توان تلقي كرد بلكه روشي براي اطمينان از امكان بهبودي و حركت بيشتر است.

آيا خطري براي بيمار فلج مغزی در اكسيژن درماني وجود دارد؟

در جلسات اوليه معمولا لازم است كه بيمار براي مقابله با اين فشار به خصوص در ناحيه گوشها تطابق پيدا كند. اين فشار مانند تجربه‌اي است كه وقتي هواپيما فرود مي آيد به وجود مي آيد. با مراقبتهاي پزشكي و توصيه‌هايي كه بيمار دريافت مي كند به راحتي بر اين مشكل غلبه مي كند. آزمايشهاي اوليه‌اي كه در بيمار فلج مغزي و صرعي انجام شده, نشان داده است كه درمان با استفاده از اكسيژن پر فشار, در فشار 75/1-5/1 اتمسفر (ATA) بي خطر و بدون مشكل است.

آيا تابحال تحقيقي در زمينه تاثیر اکسیژن درمانی در فلج مغزی انجام شده است؟

مطالعاتي كه به صورت پايلوت در كانادا و آمريكا در دانشگاه مك گيل انجام شده نشان داده است كه در 25 بيمار (10 دختر و 15 پسر) با سن متوسط حدود 6/5 سال و دامنه سني 1/3 الي 2/8 سال, با بيماري فلج مغزي ديپلژي اسپاتيك انتخاب شدند همگي حدود 20 دقيقه تحت اكسيژن درماني با فشار حدود 75/1 اتمسفر قرار گرفتند. 2 گروه آزمون يكي بعد از 2 هفته و ديگر بعد از 3 ماه از آنها انجام شد. آزمونها شامل موارد زير بودند:

*ارزيابي حركات درشت با تست (GMFM)

*ارزيابي حركات ريز انگشتان با استفاده از آزمون جبسون براي عملكرد دست

*ارزيابي سفتي عضلاني با استفاده از مقياس اشورد

آزمونها هم توسط پزشك و هم توسط تیم توانبخشی و کاردرمانی انجام شد. نتيجه نشان داد كه درمان با اكسيژن پر فشار به طور مؤثري در درمان فلج مغزي نقش دارد كه شامل پيشرفت در عملكرد و كاهش سفتي عضلاني كودكان مبتلا به فلج مغزي ديپلژي مي باشد.

همچنين پژوهش ديگري در دانشگاه گالوستون تگزاس آمريكا نيز توسط دكتر كوين برت انجام شد. اكسيژن درماني روي كودك مبتلا به فلج مغزي با متوسط سني 8/41 ماه با فشار 5/1 اتمسفر (ATA) و ه روز در هفته و به مدت يك ساعت در روز و 60جلسه درماني انجام شد. آزمونهاي عملكرد حركات درشت و ريز انگشتان (GNFN-m) و مقياس اشورد قبل و بعد از جلسات درماني به صورت پيش آزمون و پس آزمون انجام شد. نتايج اين پژوهش نشان داد كه اكسيژن درماني به طور مؤثري در پيشرفت عملكرد حركات درشت و ريز و كاهش سفتي عضلاني بيماران فلج مغزي مؤثر است.

پژوهش ديگري نيز در سال 1999 بر روي كودكان مبتلا به فلج مغزي اسپاستيك از نوع ديپلژي انجام شد. در اي تحقيق 25 كودك (متوسط سن 1/6 تا 5/6 سال) به روش پيش آزمون و پس آزمون مورد بررسي قرار گرفتند, همچنين پرسشنامه از والدين و آناليز توسط فيلم نيز از آنها انجام گرفت. اكسيژن درماني در 60 دقيقه در فشار 75/1 اتمسفر در 20 جلسه به عمل آمد. نتايج به دست آمده پيشرفت قابل ملاحظه‌اي در حركات درشت و ريز انگشتان (در 3 تا از 6 آزمون GMFM و گيبسون) نشان داد و رضايتمندي از خانواده به دست آمد.

نتايج حاصل از پژوهشها بر روي اكسيژن درماني

*درمان با اكسيژن پر فشار احتياج به يك دوره كامل اكسيژن درماني (40 تا 80 جلسه) دارد.

*فوايد درمان با اكسيژن پر فشار كاملا وابسته به ميزان و محدوده قسمتي از عصبي دارد كه صدمه ديده است. اين ميزان مي تواند توسط MRI و يا SPECT اندازه گيري شود.

*كاهش سفتي عضلاني, بهبود تحرك و توانايي‌هاي شناختي و گفتاري در بيشتر موارد درمان با اكسيژن پر فشار ديده شده است. اين پيشرفت احتمالا مربوط به امكان خون رساني دوباره به منطقه ضايعه ديده و فعال كردن دوباره نورونهاي تنبل مي باشد.

*درمان با اكسيژن پر فشار بايد در ابتداي برنامه توانبخشي شروع شود. در حدود 12-6 ماه بعد از شروع عارضه در كودكان فلج مغزي با سفتي عضلاني, شانس بهتري براي درمان وجود دارد.

*درمان با اكسيژن پر فشار با فشار 5/1 اتمسفر مي تواند در بيماران مبتلا به ضايعات عصبي مانند كودكان مبتلا به فلج مغزي, كاملا ايمن و كارآمد باشد.

*پاسخ به درمان با اكسيژن پرفشار ممكن است در جلسات اوليه ديده نشود. اشباع اكسيژن توسط هر بيمار نسبت به بيمار ديگر كاملا فرق مي كند. در بعضي بيماران حتي 100 تا 200 جلسه درمان نيز گزارش شده است بدون اينكه پيشرفتي ديده شود.

تجربه نشان داده است كه درمان با اكسيژن پر فشار بر اساس روزانه به مدت 90 دقيقه در محفظه اكسيژن, كارآمد مي باشد. به منظور بهتر شدن مراحل درمان, بهتر است توانبخشي کاردرمانی و گفتاردرمانی با اكسيژن درماني همراه شود. به علاوه در اين نوع درمان, تغذيه با آمينو اسيد توصيه مي شود.

اميد است با شناخت و ارائه درمانهاي نوين و جديد گام مؤثري در بهبود بيماران مبتلا به فلج مغزي و ديگر بيماران برداشته شود.

گردآوری:بهنود اسدی کارشناس کاردرمانی

منبع:مقاله نغمه اثباتی