کاردرمانی بیش فعالی (occupational therapy for adhd children)
- توضیحات
کاردرمانی در کودکان بیش فعال صرفا یک گزینه روی میز نیست، بلکه بخش مهمی از روند درمانی است که باید مورد توجه خانوادهها و حتی مدارس قرار بگیرد.
در برخی از کشورهای اروپایی و آمریکایی کاردرمانگران در مدارس حضور دارند و میتوانند به روند درمان این اختلال کمک شایانی بکنند. چرا که درمان در همان محیط مدرسه انجام میشود و این بدان معنا است که انجام ارزیابی دقیقتر امکان پذیر است. از طرفی دیگر با توجه به اینکه درمان در همان محیط مدرسه ارائه میشود هم از نظر هزینه و هم از نظر زمان صرف شده برای والدین گزینه بهتری است.
متاسفانه چنین امکانی در ایران وجود ندارد. بنابراین لازم است خانوادهها با روند کاردرمانی در کودکان adhd آشنایی داشته باشند تا راحتتر بتوانند درمانگر و کلینیک مناسب را انتخاب کنند. برای رسیدن به این مهم، نوشته کنونی ما میتواند روشنکننده راه خانوادهها باشد.
کاردرمانی بیش فعالی به چه معنا است؟
کاردرمانی در کودکان بیش فعال یا adhd عبارت است از کمک گرفتن از فعالیتهای هدفمند برای برطرف کردن علایم این اختلال و رساندن فرد به سطحی که به تنهایی بتواند زندگی مستقلی را تجربه نماید. در واقع هدف نهایی کاردرمانی این است که فرد بتواند فعالیتهای زندگی خود را به تنهایی و بدون کمک دیگران مدیریت کند. این هدف کمک خواهد کرد که کیفیت زندگی فرد افزایش پیدا کند و در نتیجه رضایت وی از زندگی بالاتر برود. کاردرمانی به کودکان و بزرگسالان دارای اختلال adhd کمک خواهد کرد که به اهداف بالا در سریعترین زمان ممکن دست پیدا کنند.
کاردرمانی بخشی از درمان است و در همکاری با یک تیم درمانی معنا پیدا خواهد کرد. بنابراین باید آن را قطعهای از پازل بزرگتر دانست که کمک خواهد فرد به زندگی عادی برسند.
افراد بیش فعال با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم میکنند؟
اگر نوشته ما در مورد بیش فعالی را خوانده باشید به قطع در بخش علایم، با این بیماری بیشتر آشنا شدهاید. اما برخی از علایم و مشکلات در این کودکان وجود دارد که کمتر به آنها توجه شده است.
1- مشکلات پردازش حسی
اختلال در پردازش حسی ممکن است در برخی از کودکان دارای بیش فعالی وجود داشته باشد. در صورتی که چنین مشکلی وجود داشته باشد فرد نمیتواند محرکهای محیطی را به درستی دریافت و پردازش نماید. از این جهت در انجام برخی از امور خود دچار نقص و ناتوانی خواهد شد. در چنین شرایطی ممکن است فرد دست پا چلفتی به نظر برسد. همچنین عدم درک محیط باعث میشود که مهارتهای شناختی فرد توسعه پیدا نکند.
2- اختلال در رشد مهارتهای حرکتی درشت
اگر چه adhd در بسیاری از موارد ممکن است با جنب و جوش زیاد و تحرک در فرد خود را نشان دهد، اما در برخی از موارد ممکن است مهارتهای حرکتی درشت با اختلال روبرو شود. برای مثال: فرد در راه رفتن، ایستادن و گرفتن اشیای مختلف دارای اختلال است. مخصوصا در حالتهایی که فرد بیشتر علایم نقص توجه را از خود نشان میدهد، ممکن است حرکات فرد با خامی حرکتی همراه باشد.
3- اختلال در رشد مهارتهای حرکتی ریز
یکی دیگر از مشکلاتی که در اثر اختلال بیش فعالی ممکن است به وجود بیاید، عدم توسعه مهارتهای حرکتی ظریف است. این مشکل ممکن است به شکل ناتوانی در انجام برخی از فعالیتهای روزمره زندگی مانند غذا خوردن یا لباس پوشیدن بروز پیدا کند. همچنین ممکن است برخی از فعالیتهای مدرسه فرد مانند نوشتن مختل شود که در نهایت مشکلاتی مانند اختلال یادگیری را در فرد تشدید خواهد کرد.
4- ضعف در مهارتهای خودتنظیمی
خودتنظیمی به این معنا است که فرد میتواند احساسات و رفتارهای خود را تنظیم کند. کودکانی که توانایی خودتنظیمی آنها ضعیف است ممکن است با بروز یک مشکل کوچک دچار فروپاشی شوند. برای مثال وقتی کودک در خانه تنها میشود به او میگویند باید خود را با اسباب بازی سرگرم کند، در این حالت معمولا فرد نمیتواند خود را مشغول نگه دارد. بنابراین ممکن رفتاری را از خود نشان دهد که به خود یا وسایل خانه آسیب برساند.
5- اختلال در انجام فعالیتهای روزمره زندگی
در تعاریف وقتی یک اختلال نیاز به درمان پیدا میکند که فعالیتهای روزمره زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. اختلال بیش فعالی هم فعالیتهای روزمره زندگی را تحت تاثیر قرار میدهد. مخصوصا فعالیتهای مدرسه یا شغلی فرد را مختل خواهد. برای نمونه فرد نمیتواند روی درسها متمرکز شود در نتیجه ممکن است در یادگیری و انجام تکالیف به مشکل بخورد.
در نظر داشته باشید که مرز باریکی بین شیطنت و بیش فعالی وجود دارد. بنابراین به محض مشاهده تعدادی از علایم نباید تشخیص adhd برای کودک گذاشته شود. بلکه باید از تفاوتهای بیش فعالی و شیطنت در کودکان آگاه بود و در صورت مشاهده علایم مشکوک فورا به پزشک مراجعه کرد.
کاردرمانی ذهنی یا کاردرمانی جسمی
کاردرمانی رشتهای کل نگر است به صورتی که در هنگام درمان به این نکته توجه میشود که تمام مشکلات جسمی و ذهنی فرد که باعث اختلال در انجام فعالیتها میشوند باید از بین بروند. بنابراین در نظر داشته باشید که کاردرمانگران ذهنی روی مسائل جسمی هم تسلط دارند و برعکس کاردرمانگران جسمی هم روی مسائل ذهنی تسلط دارند. اما آنچه به عنوان کاردرمانی کودکان بیش فعال توصیه میشود بیشتر به عنوان کاردرمانی ذهنی شناخته میشود. برخی از مشکلات جسمی مانند ناتوانی در بستن دکمه به کمک کاردرمانگران ذهنی قابل درمان خواهد بود.
اهداف کاردرمانی در بیش فعالی
کاردرمانی به عنوان یک درمان غیرتهاجمی میتواند کمک شایانی به درمان بیش فعالی بکند. به شرطی که با برنامه این درمان انجام شده و اهداف درمانی خاصی را دنبال کند. مهمترین هدف کاردرمانی بدون در نظر گرفتن بیماری و نوع اختلال، رفع علایم بیماری است به صورتی که فرد به تنهایی و مستقلا بتواند فعالیتهای روزمره خود را انجام دهد. اما رسیدن به چنین مرحلهای ممکن است زمان زیادی طول بکشد به همین دلیل برای سادهتر شدن روند پیگیری درمان، اهداف کاردرمانی در کودکان adhd به اهداف زیر تقسیم خواهد شد:
1- بهبود توجه و تمرکز
اختلال توجه و تمرکز در افراد بیش فعال بسیار شایع است. به طوری که علت اکثر مشکلات در کودکان به همین موضوع مرتبط است. اختلال توجه و تمرکز باعث میشود فرد در انجام فعالیتهای روزانه خود با مشکل روبرو شود. کاردرمانی در بیش فعالی بهبود توجه و تمرکز را به صورت جدی دنبال میکند. به منظور دستیابی به این هدف ممکن است روی توجه شنیداری یا بینایی فرد کار شود.
2- بهبود حافظه
حافظه یکی از مهمترین اجزای شناخت است که فرد این امکان را میدهد اطلاعات را رمز گذاری و ذخیره کرده و در زمان مورد نیاز آنها را بازیابی کند. نمیتوان نقش حافظه را در فرآیند یادگیری نادیده گرفت. بهبود حافظه کمک میکند فرد دانش خود را در مورد جهان و خود به خاطر بسپارد. کاردرمانی در کودکان بیش فعال تلاش میکند تا از طریق بهبود حافظه میزان خودآگاهی (self awareness) را افزایش دهد.
3- تغییر محتوای فکر
فکر یکی از اصلیترین اجزای شناخت است. تفکر به افراد این امکان را میدهد تا تصمیم گیری، قضاوت، حل مسئله و استدلال بهتری داشته باشند. مخصوصا توانایی حل مسئله اهمیت بسیار بالایی دارد. به گونهای که کسانی این توانایی را در سطوح بالاتر دارند، کمتر در زندگی خود دچار مشکل خواهند شد. کاردرمانی در کودکان adhd تلاش میکند تا از طریق تغییر محتوای فکر عملکردهای سطح بالاتر در فرد به نحوه مناسبتری مدیریت شوند.
4- افزایش مهارتهای خودتنظیمی
کاردرمانی کودکان adhd تلاش میکند با افزایش مهارت های خودتنظیمی، میزان جنب و جوش کودک را کاهش دهد. البته این کار را با سرکوب کردن کودک انجام نخواهد داد. بلکه تلاش خواهد کرد فرد را به گونهای نسبت به مسائل محیطی آگاه سازد که انرژی خود را در مسیری سودمند به کار بگیرد. در این مورد اگر بتوانیم علایق کودک را پیدا کنیم به راحتی میتوان فعالیتهایی را برای وی طراحی کرد که هم انرژی وی در مسیر درستی به کار گرفته شود و هم توجه و تمرکز بیشتری روی آن داشته باشد. مهارتهای خودتنظیمی کمک خواهد کرد که فرد در موقعیتهای مختلف، رفتاری درستی از خود نشان دهد.
5- آموزش مدیریت زمان و برنامه ریزی کارها
هم نقص توجه و هم بیش فعالی-تکانشگری باعث میشوند فرد نتواند کارها و برنامههای خود را به خوبی مدیریت کند. کاردرمانی adhd تلاش میکند با تقسیم هر فعالیت به بخشها و اجزای کوچکتر انجام آنها را تسهیل نماید. این کار کمک میکند که کودکان در دنیایی از کارها غرق نشوند و بدانند هر کاری را در چه زمانی باید انجام دهند. تمرین این کار در نهایت در مدیریت زمان و فعالیت های روزانه مانند تکالیف مدرسه، مدیریت اتاق یا سایر فعالیتها به آنها کمک خواهد کرد. در این راه ممکن است کاردرمانگران به وسایل مختلف مانند چک لیستها متوصل شوند.
6- توسعه مهارتهای حرکتی ریز و درشت
یکی از تئوریهای مورد استفاده در کاردرمانی بر این اساس استوار است که یادگیری حرکتی، درک و در نتیجه شناخت فرد را از محیط زندگی افزایش خواهد داد. وظایف حرکتی ظریف شامل ماهیچههای کوچک دست میشود. کاردرمانگران به رشد مهارتهای دست خط، گرفتن مداد، قدرت دست، هماهنگی چشم و دست، مهارت انگشتان و مهارتهای دستکاری در دست کمک میکنند. بهبود در این زمینهها ممکن است به کودک کمک کند تا از کارد و چنگال استفاده کند، بند کفش خود را ببندد یا خوانایی نوشتار خود را بهبود بخشد.
وظایف حرکتی درشت شامل عضلات بزرگ بدن میشود. کاردرمانگران به کودکان کمک میکنند تا از هر دو طرف بدن خود به طور هماهنگ استفاده کنند، توانایی عبور دست و پا از خط وسط بدن را پیدا کنند، تعادل و مهارتهای هماهنگی عمومی خود را بهبود بخشند. بهبود در این زمینهها ممکن است به کودکان کمک کند تا فعالیتهایی مانند دوچرخه سواری، شنا کردن مستقل یا مهارتهای فوتبالی و مشارکت تیمی خود را افزایش دهند.
7- بهبود مهارتها ارتباطی
یکی دیگر از مشکلاتی که در زمان بیان کردن مشکلات بیش فعالی کمتر به آن توجه میشود، ضعف در مهارتهای ارتباطی است. این کودکان معمولا یک بازی یا فعالیت را تکمیل نمیکنند. همچنین جنب و جوش زیادی دارند که برای انجام برخی از فعالیتها لازم نیست. در نتیجه کودکان دیگر از بازی کردن با آنها خودداری میکند. همین موضوع باعث خواهد شد که فرد در توسعه مهارتها و تواناییهای ارتباطی با مشکل روبرو شود. اهداف کاردرمانی در بیش فعالی شامل بهبود مهارتهای ارتباطی هم خواهد بود. در این راه ممکن است مهارتها پایه مانند توجه و تمرکز مورد درمان قرار بگیرد یا از طریق گروه درمانی مهارتهایی مانند تحمل کاری و برقراری ارتباط مورد درمان قرار بگیرند.
بهبود هر کدام از مهارتها و علایم بالا نیازمند همکاری یک تیم درمانی متخصص و توانمند است تا در کمترین زمان بهترین نتیجه را به دست بیاورید. اگر به دنبال چنین تیمی هستید ما در مجموعه بزرگ توانبخشی ایران میتوانیم به شما کمک کنیم. برای مشاوره و دریافت نوبت با شماره زیر در ارتباط باشید:
تکنیکهای کاردرمانی adhd یا بیش فعالی
بعد از انجام یک ارزیابی جامع و تعیین اهداف درمانی مورد نیاز لازم است که تکنیکها و رویکردهای مورد استفاده در کاردرمانی بیش فعالی مورد بحث قرار بگیرد. با در نظر گرفتن موارد گفته شده لازم است تاکید کنیم که علایم بیماری در افراد مختلف با هم تفاوت دارد. در نتیجه اهداف و تکنیکهای مورد استفاده هم باید تنوع داشته باشد. بنابراین هر آنچه در ادامه میآید برای همه افراد نیاز نیست و درمانگران برای افراد مختلف رویکردهای مختلفی را استفاده خواهند کرد. از طرفی دیگر برخی از این روشها با هم قابلیت ترکیب را دارند و حتی ممکن است توسط سایر متخصصین مانند گفتاردرمانگران مورد استفاده قرار بگیرند:
1- یکپارچگی حسی (sensory integration)
ایده استفاده از یکپارچگی در وهله اول برای کاردرمانی کودکان اوتیسم مطرح شد. اما با توجه به مشاهده تاثیرات مثبت و همچنین مشاهده الگوهای رفتاری و حسی مشابه با کودکان adhd این تکنیک برای درمان اختلالات دیگری هم مورد استفاده قرار گرفت. در این تکنیک درمانگر به کمک روشهای زیر به سازماندهی مجدد سیستمهای حسی کودک کمک میکند:
فشار عمیق، مانند ماساژ یا استفاده از جلیقه یا پتو؛
حرکات ریتمیک و تکراری مانند تاب، ترامپولین یا توپ ورزشی؛
استفاده از بافتهای مختلف برای تحریک حس لامسه کودک؛
شنوایی درمانی برای کمک به حساسیت به صداها (با شنوایی سنجی که یک رشته توابخشی است، تفاوت دارد).
یکپارچگی حسی به درک بهتر محیط کمک خواهد کرد و باعث میشود فرد خود و محیط را بهتر بشناسد و تفکیک کند.
2- تمرینات درکی حرکتی
استفاده از تمرینات درکی حرکتی هم در کاردرمانی بیش فعالی دارای نقش بسیار مهمی است. بر اساس تئوریهای کاردرمانی انجام تمرینات حرکتی باعث افزایش درک و شناخت فرد خواهد شد. برای نمونه فردی که از یک تونل تنگ عبور خواهد کرد هر بار که سرش به جایی گیر میکند، به او یادآوری میکند که باید مراقب سر خود باشد. از این طریق فرد با اعضای بدن خود بهتر آشنا میشود که در نهایت کمک میکند body image، self awareness و body schema فرد ارتقا پیدا کند. از طرفی مفاهیمی مانند بزرگ، کوچک، تنگ، عقب و جلو را راحتتر یاد میگیرند که درک آنها را از محیط پیرامون افزایش خواهد داد.
3- بازی درمانی
یکی دیگر از تکنیکهای بسیار کاربردی در درمان کودکان بیش فعال، استفاده از بازی درمانی است. بازی درمانی هر چند خود به عنوان روشی مستقل هم مورد استفاده قرار میگیرد اما در ترکیب با سایر روشها تاثیری چند برابری به جای خواهد گذاشت. برای نمونه تمرینات درکی حرکتی را در قالب بازی برای کودکان اعمال می کنند. از این طریق پذیرش روش درمانی برای کودک سادهتر خواهد بود. اکثر اهداف درمانی از جمله توسعه مهارتهای حرکتی درشت و ظریف، آموزش مدیریت زمان و برنامه ریزی، بهبود حافظه و … از طریق بازی درمانی قابل دستیابی است.
4- نوروفیدبک
تاثیر نوروفیدبک در درمان adhd به خوبی به اثبات رسیده است. Neurofeedback یک روش درمانی غیرتهاجمی است که مغز را تشویق میکند الگوهای فعالیت سالمتری ایجاد کند. هدف درمان در نوروفیدبک ایجاد تغییر در مغز در سطح بیولوژیک برای تغییر طرز فکر و احساس است تا عملکرد مغز بهتر شود.
تحقیقات نشان داده است که اگر حمایت مناسب وجود داشته باشد، مغز توانایی تغییر و انطباق با شرایط جدید را دارد. این خاصیت مغز تحت عنوان نوروپلاستیسیته شناخته میشود. نوروفیدبک به شکل چشمگیری میتواند نوروپلاستیسیتی را تقویت کند.
کاردرمانی adhd به این دلیل از نوروفیدبک استفاده میکند که عموما از محرکهای دیداری جذاب برای تقویت یا محدود کردن رفتار استفاده میکند. این محرکها بیشتر در قالب بازی ارائه میشوند و برای کودک جذاب هستند.
5- درمان شناختی رفتاری (cognitive behavioral therapy)
درمان شناختی رفتاری هم یکی از تکنیکهای مورد استفاده در کاردرمانی بیش فعالی است. در این روش تلاش میشود فرد نسبت فعالیتها و رفتارهای خود آگاه شود. در واقع تلاش میشود از طریق تغییر در درک فرد، رفتار وی دستخوش تغییر شود. درمان شناختی رفتاری بیشتر روی اکنون و اینجا متمرکز است و اتفاقهای گذشته را خیلی مورد کند و کاو قرار نمیدهد. به همین دلیل هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان مورد استفاده قرار خواهد گرفت. این روش در نهایت به خود کنترلی ختم خواهد شد که در بسیاری از افراد دارای adhd با اختلال روبرو شده است.
6- گروه درمانی
نمیتوان در مورد کاردرمانی ذهنی و درمان adhd حرف زد و از تاثیر گروه درمانی غافل بود. وقتی فرد در گروهی از همسالان خود قرار بگیرد که دارای علایم کم و بیش مشابه هستند، میتواند بهتر ارتباط برقرار کند. این موضوع کمک خواهد کرد که تحمل کاری افراد بهتر شده و توانایی حل مسئله، مدیریت زمان و تقسیم وظایف آنها تقویت شود. گروه درمانی مخصوصا در افراد بزرگسالی که توانایی ماندن در یک کار را ندارند میتواند بسیار موثر باشد.
توجه به این موضوع ضروری است که هر کدام از روشهای بالا دارای تکنیکهای مختلفی است که کاردرمانگران به کمک خلاقیت خود روزانه آنها را گسترش میدهند. بنابراین اگر تمرینات ارائه شده برای دو کودک متفاوت است به چند دلیل است. اولا علایم بیماری و ارزیابی انجام شده، روی رویکرد انتخابی تاثیر گذار است. ثانیا یک رویکرد ممکن است چندین هدف را دنبال کند و برای هر هدف تمرینات خاصی داشته باشد.
کاردرمانی adhd بزرگسالان
درمان adhd یا بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان دارای اهداف و رویکردهای یکسانی است. تنها تفاوت در نحوه اجرای این رویکردها است. برای نمونه ما در بازی درمانی برای کودکان و افراد بزرگسال فعالیتهای متنوعی را طراحی خواهیم کرد. به این صورت که ممکن است برای کودک بازی نخ کردن مهرهها و ساخت گردنبد استفاده شود در حالی که بازی شطرنج برای فرد بزرگسال مناسبتر خواهد بود.
البته برخی از درمانها مانند درمان رفتاری شناختی یا گروه درمانی برای بزرگسالان دارای بیش فعالی، راحتتر اجرا خواهد شد تا کودکان. این موضوع هم به تفاوت درک بزرگسالان و کودکان مربوط است.
بهترین کلینیک کاردرمانی adhd در تهران
وقتی صحبت از بهترین کلینیک کاردرمانی بیش فعالی در تهران به میان میآید، لازم است به یک سری جزئیات دقت شود. چرا که همین جزئيات است که تفاوتها را رقم میزنند. مهمترین چیزی که یک کلینیک باید به آن پایبند باشد، اصل کار تیمی است. در نظر داشته باشید که بسیاری از اختلالات به شیوهای هستند که چندین تخصص باید به صورت همزمان روی آنها کار کنند. همچنین درمانگران باید مهارت و تخصص کافی را داشته باشند تا بتوانند بهترین درمان را به افراد ارائه کنند.
نکته بعدی توجه به تجهیزات و وسایل مورد نیاز به درمان است. هر چه تجهیزات جدیدتر و مدرنتر باشد، روند درمانی بهتر پیگیری خواهد شد. در کنار همه این موارد در صورتی که جدیدترین متد درمانی به کار گرفته شود، مطمئنا جواب به درمان به طرز چشمگیری افزایش پیدا خواهد کرد.
مجتمع توانبخشی ایران یکی از قدیمیترین کلینیکهای کاردرمانی بیش فعالی در تهران و حتی ایران را در اختیار دارد که به کمک تیم درمانی مجرب خود تلاش میکند بهترین درمانها را برای این کودکان فراهم کند.